به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه سبزینه از مجموع 37 دشت آب در خراسان رضوی 34 دشت وضعیت «ممنوعه» دارند. در حالی که میانگین بارندگی سالانه در کشور حدود 250 میلی‌متر است، همین میانگین در خراسان رضوی 208 میلی‌متر است.

این استان 29 سد در حال بهره‌برداری در شهرستان‌های تربت حیدریه، قوچان، مشهد، خواف، درگز، سبزوار، تایباد، تربت جام، چناران، کلات و فریمان دارد. ظرفیت ذخیره سدهای بزرگ و در حال بهره‌برداری خراسان رضوی در مجموع یک میلیارد و 512 میلیون مترمکعب است که یک میلیارد و 125 میلیون مترمکعب آن مربوط به سد مشترک ایران و ترکمنستان با عنوان سد «دوستی» است. 

هم‌اکنون 68 درصد ظرفیت سدها در خراستان رضوی خالی از آب است. تنها 32 درصد مخازن این سدها آب دارد و حجم ذخیره آب آن‌ها در شرایط کنونی سه درصد نسبت به مدت مشابه پارسال افزایش دارد. گرچه 31 درصد ظرفیت سد دوستی آب دارد؛ اما وضعیت ذخیره آب آن که سهمش در تأمین آب شرب مشهد حدود 50 درصد نیز نسبت به پارسال بهبود یافته است. 

هم‌اکنون شرکت آب و فاضلاب خراسان رضوی با زیر پوشش قراردادن یک میلیون و 200 هزار نفر خدمات‌رسانی به ساکنان 73 شهر را در این استان (به جز کلان‌شهر مشهد) بر عهده دارد. 99/9 درصد جمعیت 3/5 میلیون نفری کلان‌شهر مشهد شامل یک میلیون و 248 هزار مشترک زیر پوشش شبکه آب آشامیدنی هستند. در بخش روستایی خراسان رضوی نیز دو هزار و 451 روستا با جمعیت یک میلیون و 500 هزار نفر زیر پوشش خدمات شرکت آب و فاضلاب قرار دارند و به این تعداد در قالب 500 هزار مشترک خدمات‌رسانی می‌شود. حدود 80 درصد تأمین آب مورد نیاز خراسان رضوی از طریق چاه‌ها و منابع زیرزمینی و بقیه از طریق آب‌های سطحی، سدها، چشمه‌ها و قنات‌ها تأمین می‌شود. 

 

استاد گروه علوم مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد گفت: اطلاق بحران به وضعیت کنونی آب دشت مشهد رسا نیست، زیرا کلمه بحران دوره‌ای موقت را نشان می‌دهد، در حالی که وضعیت آب در این دشت به حالت وخیم رسیده است.

کامران داوری افزود: سالانه به‌طور متوسط 2/5 میلیارد مترمکعب بارش در دشت مشهد رخ می‌دهد که 80 درصد آن تبخیر می‌شود. بین 500 تا 800 میلیون مترمکعب آب باقی می‌ماند که متوسط آن 700 میلیون مترمکعب و میزان آب تجدیدپذیر سالانه دشت مشهد همین مقدار است. 

وی ادامه داد: این 700 میلیون مترمکعب به اضافه 100 میلیون مترمکعب افت آب زیرزمینی دشت مشهد و 50 میلیون مترمکعب آب سد دوستی منهای 20 میلیون متوسط تخلیه این محدوده میزان مصرف آب را مشخص می‌کند. استاد گروه علوم مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد گفت: این در حالی است که میزان برداشت از دشت مشهد سالانه یک میلیارد و 160 میلیون مترمکعب است و مجاز نیستیم بیش از 75 درصد آب تجدیدپذیر را مصرف کنیم.

وی افزود: اگر وضعیت اضافه برداشت آب از دشت مشهد به همین نحو ادامه یابد، متوسط شوری آب ظرف 20 سال آینده به حدی خواهد رسید که حتی به درد کشاورزی هم نمی‌خورد؛ پس فرصت کمی برای مدیریت این وضعیت در اختیار داریم. 

 

معاون بهره‌برداری شرکت آب و فاضلاب روستایی خراسان رضوی نیز سرانه آب تجدیدپذیر در سطح کشور را یک‌هزار و 700 مترمکعب عنوان و بیان کرد: بر اساس استانداردهای جهانی در شرایط مطلوب میزان برداشت از منابع آب تجدیدپذیر 40 درصد است؛ اما متأسفانه این میزان در ایران 70 درصد و در خراسان رضوی 130 درصد است. 

نورالله قائمی افزود: بر اساس برآورد در افق 1400 اگر روند پدیده خشک‌سالی تداوم یابد و اعتبارات مورد نیاز برای ساخت مجتمع‌های آبرسانی تأمین نشود، 400 روستا در خراسان رضوی با بحران کم‌آبی مواجه می‌شوند. 

وی ادامه داد: هم‌اکنون آب‌رسانی در خراسان رضوی به 253 روستا به‌طور مستمر و 155 روستا به صورت غیرمستمر با تانکر سیار انجام می‌شود. برون‌رفت از بحران کم‌آبی و کاهش اثر آن نیازمند یک‌هزار و 210 میلیارد ریال اعتبار است. 

معاون شرکت آب و فاضلاب روستایی خراسان رضوی ادامه داد: هم‌اکنون 92 درصد از جمعیت روستایی این استان زیر پوشش شرکت آب و فاضلاب قرار دارند. هشت درصد روستاها نیز به صورت خودگران اداره می‌شوند. 

وی به عملیات ساخت مجتمع‌های آب‌رسانی روستایی در سطح کشور از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی اشاره و بیان کرد: سهم خراسان رضوی در این حوزه دو هزار و 420 میلیارد ریال برای ساخت 43 مجتمع آب‌رسانی بوده است که در مجموع 724 روستا با جمعیت 525 هزار نفر را زیر پوشش دارند.

قائمی گفت: تاکنون عملیات ساخت 11 مجتمع آب‌رسانی روستایی در قالب 229 روستا با پوشش 178 هزار نفر و هزینه یک‌هزار و 10 میلیارد ریال در خراسان رضوی پایان یافته است. ساخت 32 مجتمع دیگر نیازمند دو هزار و 160 میلیارد ریال اعتبار است که امسال برنامه‌ریزی‌هایی برای آن صورت گرفته است.وی افزود: حفر 115 حلقه چاه جدید با ظرفیت آبدهی یک‌هزار و 700 لیتر در ثانیه، اجرای یک‌هزار و 400 کیلومتر لوله‌گذاری و ساخت 30 هزار مخزن جدید از اقدامات پارسال در روستاهای خراسان رضوی بود. بدین‌ترتیب 284 روستا از مزایای آب سالم بهره‌مند شده‌اند. 

 

استاد گروه علوم مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد در ادامه گفت: راه‌حل‌های این معضل سه دسته است که مورد اساسی آن همان کاهش مصرف است؛ با این توضیح که با دو بحران مواجهیم: یکی بحران تأمین آب مشهد و دیگر بحران پایداری منابع.

کامران داوری افزود: بحران تأمین آب مشهد گاهی اوقات حل می‌شود، به قیمت این‌که ما پایداری منابع را به خطر بیندازیم؛ مثلاً به شکل موقت می‌توانیم تعداد چاه‌های آب را افزایش دهیم و مشکلات آب را برطرف کنیم؛ اما در مقابل دشت مشهد بیچاره‌تر می‌شود. 

وی ادامه داد: راه‌حل دوم این است که داشته‌هایمان را زیاد کنیم؛ به این معنا که از بیرون حوضه آبریز دشت مشهد به این حوضه آب بیاوریم که به‌شدت هم دنبال این کار هستیم و از هر مسیری این راه‌حل را پیگیری می‌کنیم. 

استاد گروه علوم مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد گفت: نزدیکترین راهکار در این راه‌حل رواناب‌های سطحی کلات است که به خارج از کشور می‌رود و قرار است جمع‌آوری شده و به مشهد بیاید. پیش‌بینی می‌شود از این مسیر سالانه 30 تا 40 میلیون مترمکعب آب نصیب دشت مشهد شود؛ اما پیش‌بینی من این است که زودتر از هشت تا 10 سال دیگر این آب به مشهد نمی‌رسد. 

وی افزود: برای آوردن آب از حوضه‌های دیگر آبریز به دشت مشهد انتقال آب از تاجیکستان و چابهار هم مدنظر قرار گرفته است. پروژه انتقال آب از چابهار حداقل 10 سال زمان می‌برد و سالانه 112 هزار میلیارد تومان پول نیاز دارد که مهیا و فراهم‌بودن این پول محل پرسش است. 

او ادامه داد: در ایران این عدد رقم بزرگی است که به این راحتی‌ها فراهم نمی‌شود و پیش‌بینی من این است که آب چابهار زودتر از 20 سال به دشت مشهد نمی‌رسد؛ بنابراین نباید به این آب دل خوش کنیم. وی که راهبری علمی تدوین سند تدبیر آب مشهد را نیز بر عهده داشته، گفت: راه‌حل سوم، یک راه‌حل موقت است و آن استفاده از فناوری‌های کاهنده مصرف آب است؛ یعنی باید سراغ فناوری‌ها برویم و هر جا که مصرف آبی هست، میزان آب مورد نیاز را به حداقل بکاهیم و جلوی آلودگی آب و ورودش به آبخوان‌ها را بگیریم، چون اگر آبخوان آلوده شوند، از حیز انتفاع خارج می‌شوند. 

این استاد دانشگاه افزود: در کوتاه‌مدت به‌شدت باید به دنبال این راه‌حل رفت. گرچه بهره‌وری مشکل عدم تعادل مصرف را حل نمی‌کند؛ اما به هر حال از باب به‌کارگیری فناوری‌های کاهنده مصرف آب در بخش کشاورزی مشهد و استان خراسان رضوی کارهای خوبی شده است. وی ادامه داد: تعدادی کشاورز کاشمری در این خصوص نتایج بسیار خوبی به دست آورده‌اند. همچنین کشاورز دیگری داریم که در هکتار 10 تن و 400 کیلوگرم گندم برداشت می‌کند یا کشاورزی که در هر هکتار حدود 120 تا 140 تن چغندر برداشت می‌کند. داوری گفت: راه‌حل اساسی همان راه‌حل نخست یعنی کاهش مصرف است که باید در پیش گرفته شود و البته نیازمند اجماع، همدلی و اعتماد است. 

 

مدیر امور منابع آب شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی نیز در ادامه گفت: 89 درصد آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و کشاورزان «بزرگ مصرف کنندگان» این عنصر حیاتی هستند. وی افزود: تعداد چاه‌های مجاز کشاورزی در خراسان رضوی حدود 9 هزار حلقه است که تقریباً به همین مقدار یعنی حدود هشت هزار و 500 حلقه چاه غیرمجاز ظرف سال‌های اخیر شناسایی شده که بخش زیادی از آن‌ها در طول فعالیت دولت یازدهم مسدود شده ‌است. 

غلامرضا ممدوحی ادامه داد: عملیات انسداد چاه‌های غیرمجاز در استان خراسان رضوی با فعالیت دولت یازدهم در مقایسه با اقدامات دولت دهم افزون بر 300 درصد بیش‌تر شد. کار انسداد پنج‌هزار و 600 حلقه چاه غیرمجاز ظرف چهار سال اخیر در خراسان رضوی انجام و منجر به 440 میلیون مترمکعب صرفه‌جویی در مصرف آب شد.

وی به رشد چشمگیر عملیات نصب کنتورهای هوشمند بر روی تمامی چاه‌های برقی خراسان رضوی در دولت یازدهم نیز اشاره و بیان کرد: در همین مدت هشت‌هزار و 363 حلقه چاه با هدف کنترل و مدیریت منابع آب زیرزمینی مجهز به کنتور هوشمند شده‌اند. مدیر امور منابع آب شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی تعداد چاه‌هایی را که در دولت دهم کنتورهای هوشمند بر روی آن‌ها نصب شد، تنها یک‌هزار و 309 حلقه ذکر کرد.