سلامت نیوز: یك متخصص سالمندان گفت: حساسیت حواس پنجگانه از جمله گیرنده‌های چشایی، بویایی، لامسه، بینایی و شنوایی بعد از 60 سالگی كاهش می‌یابند.

به گزارش فارس كاهش حساسیت گیرنده‌ها حسی در حواس چشایی، بویایی و لامسه نسبت به محرك‌های بیرونی در دوره سالخوردگی بسیار متداول است و این مسئله باعث می‌شود تا فرد سالمند در درك مزه‌ها، بوها و پی ‌بردن به خصوصیات اشیاء از طریق لمس آنها با مشكلاتی مواجه شود.

شهین شهبازی، متخصص سالمندان در این زمینه اعتقاد دارد كه بی‌توجهی اطرافیان در خصوص مشكلات حسی افراد سالمند می‌تواند نوع روابط فرد سالخورده، امنیت، سلامت جسمی و روانی وی را با مخاطراتی همراه كند كه بر این اساس افراد با شناخت این محدودیت‌ها باید تدابیری را به كار گیرند تا شخص سالمند بتواند از حواس خود به شكل صحیح‌تری استفاده كند.

در خصوص موضوع حواس پنجگانه سالمندان با نصیری خانلری، متخصص سالمندان گفت‌وگو كردیم.

فارس: برای تقویت حس چشایی در افراد سالمند چه مواردی باید رعایت شود؟

شهبازی: حساسیت گیرنده‌های چشایی نسبت به مزه‌ها بعد از 60 سالگی به طور شایانی كاهش پیدا می‌كند، هر چند تعداد جوانه‌های چشایی در این دوره كاهش ندارد ولی عوامل همچون كشیدن سیگار، استفاده از دندان‌های مصنوعی، مصرف دارو و قرار گرفتن در معرض آلاینده‌‌های محیطی می‌تواند موجب ضعف توانایی فرد در تشخیص مزه‌های مختلف شود.

ناتوانی در تشخیص مزه‌ها باعث می‌شود تا فرد سالمند از خوردن غذا لذت چندانی نبرد كه این خود سبب كم غذایی و سوء تغذیه در سالخوردگان می‌شود.

در پاسخ به سؤال شما مبنی بر اینكه چه مواردی برای تقویت حس چشایی در افراد سالمندان باید رعایت شود باید در گام نخست چاشنی‌های مختلف از جمله ادویه‌‌های ملایم یا شكر به مواد غذایی سالمندان افزوده شود تا مزه غذاها برای آنان لذت ‌بخش‌تر شده و تشخیص مزه غذاها نیز برای یك فرد سالخورده آسان‌تر شود.

در این راستا باید تشویق افراد سالمند به عدم مصرف سیگار و دور ساختن آنان از آلاینده‌های محیطی كه بسیار در تقویت حس چشایی آنان تأثیرگذار است، صورت پذیرد.

مواد غیرخوراكی و مواد پرخطری كه دارای ظروف مشابه داروها هستند حتی‌الامكان باید از دسترس افراد سالخورده دور نگاه داشته شود.

فارس: یك سالمند برای تقویت و حفظ سلامتی حس بویایی خود باید چه مواردی را رعایت كند؟

شهبازی: گیرنده‌های حس بویایی نیز همانند گیرنده‌های چشایی پس از 60 ‌سالگی كاهش یافته و موجبات ضعف بویایی فرد را فراهم می‌آورد كه در این راستا ناتوانی در یادآوری و به خاطر سپردن اسامی بوها نیز در كاهش سطح عملكرد این حس موثر است؛ بروز این ضعف امنیت فرد سالمند را به مخاطره می‌اندازد.

شخص سالمندی كه قادر به تشخیص بوی گاز یا بوی ناشی از سوختن مواد نباشد نمی‌تواند برای گریز از موقعیت یا رفع عامل خطرساز به موقع اقدام كند.

افراد سالمند برای تقویت حس بویایی خودشان باید با بو كردن اشیاء مواد دارای بوهای مختلف تمرین بویایی كنند تا با تشخیص بوی هر ماده باعث حفظ یا افزایش تدریجی قابلیت تشخیص بوها شوند.

در جایی كه فرد سالمند ساكن است، حتی‌الامكان نباید از مواد دارای بوهای تند استفاده شود و در این راستا باید آلاینده‌های محیطی را نیز به حداقل رسانده شود تا توانایی درك تفاوت میان بوها برای شخصی سالخورده مهیا شود.

فارس: آیا سالمندان در زمینه حس لامسه نیز همانند حس چشایی و بویایی با مشكلات مواجه می‌شوند؟

شهبازی: بله، تجربه دوران پیری، معمولاً با كاهش توانایی‌های لمسی به ویژه در دست‌ها و نوك انگشتان همراه است و دلیل آن هم كاهش جریان خون در اندام‌های دور از بدن مانند دست‌ها و پاها است كه به ویژه پس از 70 سالگی بروز می‌كند.

سالمندان بیش از سایرین نیازمند بهره‌گیری از حس لامسه خود هستند مانند سالمندان نابینا كه در این راستا طی دوران سالخوردگی نیز با مشكلات خاصی مواجه می‌شوند.

تمرین حس لامسه به فرد سالمند كمك می‌كند تا تفاوت‌هایی قابل لمس در اشیا زبر، نرم، سرد، گرم، اندازه و سایر ویژگی‌ها را تا حد زیادی درك كند لذا ما می‌توانیم مواد و اشیاء مختلف را در اختیار فرد سالمند قرار دهیم و از او بخواهیم كه تفاوت‌های آنها را برایمان توضیح دهد.

تشویق افراد سالمند به حركت دادن دست‌ها و پاها و به ویژه نرمش انگشتان به افزایش جریان خون و حفظ ورزیدگی اندام‌های لمسی سالمندان كمك شایانی می‌كند؛ لمس دقیق اشیا در صورتی برای افراد سالمند آسان‌تر خواهد بود كه این اشیا عاری از هر نوع آلودگی باشند بنابراین رعایت نكات ایمنی مانند پاكیزگی وسایل مورد استفاده سالمندان و پرهیز و از جا به ‌جایی مكرر آنها، سالخوردگان را در لمس این وسایل با مشكلات كمتری مواجه می‌سازد.

بسیاری از سالمندان به دلیل كم بینایی یا نابینایی، برای پیدا كردن اشیا از حس لامسه خود استفاده می‌كنند كه در این راستا اشیای بُرنده یا حرارت ‌زا بایستی از دسترس آنان دور قرار گیرد ضمن آنكه استفاده از نشانه‌های لمسی نیز می‌تواند محیط زندگی آنان را ایمن‌تر و تردد افراد سالمند را آسان‌تر كند.

فارس: وضعیت حواس بینایی و شنوایی در افراد سالمند مرد و زن به چه صورت است؟

شهبازی: درصد بروز، مشكلات شنوایی، بیش از آسیب‌های بینایی است و مردان سالمند نیز بیش از زنان دچار این مشكلات می‌شوند.

ضعف یا فقدان كامل حس بینایی، بیشترین محدودیت را بر فرد سالمند تحمیل می‌كند. این امر باعث عوارض بسیاری از جمله كدورت بیش از حد عدسی چشم و موجب بروز بیماری آب مروارید می‌شود. این بیماری در صورت گسترش، موجب نابینایی شده و در این راستا تعداد مبتلایان به آب مروارید نیز از دوره میانسالی تا اواخر بزرگسالی «مرحله پیری» به 10 برابر افزایش می‌یابد و حال چنانچه بیمار به موقع تحت درمان قرار داده شود با عمل جراحی می‌توان مشكل را حل كرد.

تخریب سلول‌های حساس به نور در مركز شبكیه چشم نیز یكی از مهمترین عوامل بروز نابینایی در سالخوردگان است كه به سبب كهولت سن، ابتلا به دیابت و پاره‌ای از حوادث طبیعی ایجاد می‌شود.

در این راستا علاوه بر رعایت مسائل ایمنی به ویژه ایمن سازی محیط زندگی فرد سالمند مراجعه به موقع به پزشك و استفاده از رژیم‌های غذایی مناسب می‌تواند از بروز یا پیشرفت بسیاری از آسیب‌های بینایی دوران سالمندی جلوگیری كند كه بر این اساس توجه به برخی نكات هنگام مراقبت از افراد سالمند می‌تواند اثرات منفی ناشی از ضعف بینایی را در زندگی آنان به حداقل برساند.

تیزبینی و دقت بینایی در افراد سالخورده تا حد زیادی كاهش می‌یابد و آنان در زمینه تردد، انطباق با تاریكی، رفتن از محیط‌ های روشن به فضاهای تاریك و تشخیص اشیا در فضاهای فاقد نور و انجام فعالیت‌های روزمره با دشواری‌هایی مواجه می‌شوند كه در این راستا توجه و مراقبت دائم و آگاه ساختن این افراد نسبت به موانع و شرایط محیطی از بروز بسیاری از حوادث جلوگیری می‌كند.

فارس: رژیم‌های غذایی مناسب چه تأثیراتی را در زمینه پیشگیری از آسیب‌های بینایی سالمندان می‌تواند ایفا كند.

شهبازی: استفاده از رژیم‌های غذایی مناسب،‌ تأثیر بسزایی در پیشگیری از بروز یا تشدید آسیب‌های بینایی سالمند خواهد داشت، مصرف مداوم سبزیجات و ویتامین‌ها می‌تواند از تخریب سلول‌های مركزی شبكیه جلوگیری كند همچنین مصرف به موقع غذاها و پرهیز از مواد پرچرب و مواد قندی، در این زمینه اهمیت بسیار است.

بسیاری از سالمندان مبتلا به آسیب‌های بینایی، با اضطراب، افسردگی و ضعف اعتماد به نفس دست به گریبانند، برقراری ارتباطی انسانی با این افراد و آگاه ساختن آنان از جنبه‌های مختلف این نقایص و مطمئن ساختن آنان در خصوص دریافت مراقبت‌های لازم آنان را به زندگی امیدوارتر كند.

فارس: دلایل مهم نقص شنوایی در سیستم بدنی سالمندان ناشی از چیست؟

شهبازی: كاهش جریان خون در گوش موجب مرگ سلول‌های شنوایی گوش داخلی و در نتیجه ضعف شنوایی فرد سالمند می‌شود كه این ضعف در خصوص صداهای با فركانس بالا «اصوات زیر یا نازك» شدیدتر است.

سالخوردگان كم شنوا یا ناشنوا طبیعتاً از سطح ایمنی پایین‌تری در ارتباط ‌های اجتماعی برخوردارند به ویژه آنكه ناتوانی در درك گفتار اطرافیان، آنان را در برقراری ارتباط با مشكلات عدیده‌ای مواجه ساخته و در بسیاری از اوقات موجب طرد آنان حتی از سوی نزدیكان می‌شود.

در این راستا در برخورد با سالمندان دچار ضعف شنوایی باید هنگام صحبت با فرد سالمند به جای فریاد زدن ‌باید به طور واضح و شمرده صحبت كرد و هنگام تكرار كلمات صبر و حوصله بیشتری به خرج داد.

زمان مشاهده علائمی از ضعف‌ شنوایی، عفونت یا درد گوش در فرد سالمند باید بلافاصله وی را جهت انجام معاینات نزد پزشك متخصص برده تا با اقدامات درمانی به موقع مانند استفاده از سمعك بتوان از بروز مشكلات بیشتر جلوگیری كرد.

هنگام گفت‌وگو با فرد سالمند باید حتی‌ الامكان از سر و صداهای زائد كاسته شود تا وی بتواند كلام ما را به خوبی درك كند؛ سالمند كم شنوا برای درك بهتر صحبت‌های ما به صورتمان نگاه می‌كند تا از حالت چهره، ژست‌ها و اشارات ما منظورمان را بهتر درك كند پس هنگام صحبت با فرد سالمند بایستی آرامش‌مان را حفظ كنیم، كلماتمان را شمرده ادا كنیم و اشارات سر و دست را با گفتارمان همراه كنیم.