گروه آموزش سامانه خبری سلامت نیوز - امروزه پیشرفتهای علمی گرچه داروهای بسیار مفیدی را برای درمان صرع به بازار عرضه كرده است، اما علی رغم موفقیت های چشمگیر در امر تشخیص و درمان صرع، روانشناسان و متخصصین اعصاب و روان به این نتیجه رسیدند كه درمان صرع تنها در گروه تشخیص صحیح آن و تجویز داروهای مناسب نیست، بلكه علاوه بر دارو مجموعه عواملی ،نظیر جنبه های اجتماعی و روانشناختی وجود دارد كه زندگی مبتلایان را در ابعاد مختلف جسمی ، روانی، اجتماعی ، خانوادگی و اقتصادی تحت تاثیر قرار می دهد . در ثانی امروزه نقش خصوصیات روانشناختی به ویژه نگرش افراد در پذیرش بیماری و مصرف دارو از یك طرف و حتی میزان وقوع  و نوع تاثیر دارو و نحوه پیگیری دستورات دارویی و سایر برنامه های درمانی از طرف دیگر در كنترل بیماری صرع كاملا نمایان است.

 صرع چیست؟

برای پاسخ به این سؤال نخست باید دید مغز آدمی چگونه ساختمانی دراد . در بدن ، چه كارهایی انجام میدهد. سلامت جسم و روان ، تا چه حد درگرو فعالیت مغز است؟ اختلال در كار یا ساختمان هر بخش مغز چه پیامدهایی دارد؟

مغز آدمی پیچیده ترین قسمت دستگاه عصبی است كه به وسیله سلولهای عصبی قادر است تحریكات را از عوامل خارج دریافت و به انها جواب دهد. به تدریج  با تلاش جدی پزشكان ، اعتقاد به وجود جریان الكتریكی در مغز مطرح شد. یعنی مغز مانند یك منبع ذخیره الكتریكی است كه از خود  جریان برق بسیار ضعیفی به صورت امواج الكتریكی منتشر می كند و قادر به تخلیه و عبور دادن این نیروی الكتریكی به رشته عصبهای دیگر در مغز است. البته تولید برق در سلول های مغز بر مبنای نظم و قاعده ای دقیق انجام می گیرد و اگر این نظم و قاعده دچار اختلال شود، در این حالت سلولهای مغز بسیار فعال می شوند وبه طور درهم و برهم و نامنظم شروع به رساندن پیام به یكدیگر می كنند كه ممكن است این پیامها نامنظم به تدریج به قسمتهای دیگر مغز نیز سرایت كند و همچون آتش سركشی به سرعت در تمام مغز گسترده شود. وقتی این اتفاق می افتد، همه تا اعمال طبیعی  این بیماران بیهوش می شوند، كه در نهایت این امر منجر به حملات صرع در فرد مبتلا می گردد. اما به زودی این آتش الكتریكی برپا شده به علت خستگی سلولها و نرسیدن اكسیژن و قند كافی به آنها، از طریق واسطه های وقفه دهنده مهار و خاموش می گردد. بدین ترتیب است كه یك حمله صرعی در مدت چند ثانیه یا چند دقیقه پایان می گیرد و دوباره اكثر سلولهای مغز به فعالیت عادی خود می پردازد.

حال بر اساس این كه این بی نظمی به جه علتی در مغز انجام گرفته باشد، یا در كدام قسمت مغز اتفاق بیفتد و یا چه سرعتی به قسمتهای دیگر سرایت كند، انواع گوناگونی از صرع ایجاد می شود كه معمولی ترین آنها را می توان به سه دسته تقسیم كرد:

صرع عمومی ( ژنرالیزه )

این نوع صرع یا تشنج حالتی است كه تمام مغز درگیر اختلال الكتریكی می گردد. فرد مبتلا در این حالت هوشیاری و آگاهی خود را از دست می دهد.

انواع صرع عمومی عبارتند از

الف ـ صرع بزرگ

یكی از شایعترین انواع صرع بزرگ می باشد. شخص مبتلا به این نوع صرع ، به یك باره بیهوش می شود و محكم به زمین می خورد ، بدنش سفت شده و فریاد نامفهمومی از گلوی او خارج می گردد. پس از اندك زمانی شروع به لرزش می كند، بلافاصله این لرزشها تبدیل به انقباضاتی در بدن می گردد كه در نتیجه آن ممكن است فرد زبانش را گاز بگیرد واگر مثانه بیمار پر باشد ادرار می كند. حملات صرع بزرگ ، از چند ثانیه تا 3 تا 4 دقیقه طول می كشد كه بعد از پایان حمله ، شخص برای یك یا چند دقیقه در حالت خواب آلودگی است وشدیدا احساس خستگی می كند.

ب ـ صرع كوچك  

این صرع بیشتر در كودكان دیده می شودو ارتباط نزدیكی با صرع بزرگ دارد. شروع وپایان حملات به صورت ناگهانی است و به حدی خفبف است كه گاهی امكان دارد خود فرد، والدین و معلمین یا دیگران نیز متوجه آن نشوند. در این صرع ، فرد مبتلا بدون اینكه دچار تشنج یا غش گردد، به مدت 5 تا 10 ثانیه مات و بی خبر می ماند. این وقفه ممكن است با چندین انقباض عضلانی مثل بهم خوردن سریع پلكها ، حركات مختصر دهان شبیه جویدن ، یا با لرزش خفیف دستها و بازوها همراه باشد. به هنگام حمله رنك كودك می پرد، چشمهایش باز و زل زده است و بدون حركت به نقطه نامعلومی خیره می شود. گاهی ممكن است این حملات صدها بار یا بیشتر در طی یك روز ایجاد  شوند. این نوع صرع در اواخر سنین كودكی ظاهر و با افزایش سن و پس از رسیدن به سن بلوغ خود به خود بهبود می یابند ولی ممكن است به ندرت در بعضی افراد تبدیل به صرع بزرگ گردد.   

 صرع موضعی

در این صرع فقط قسمتی از مغز درگیر می شود كه دو نوع ساده و پیچیده دارد. در صرع موضعی ساده ، هوشیاری فرد تغییر نكرده و علائم عصبی موضعی رخ می دهد. در صرع موضعی مركب و پیچیده به دنبال تشنجات موضعی ساده فرد هوشیاری خود را از دست داده و احتمالا به دنبال آن حمله بزرگ صرع به وقوع خواهد پیوست و یا دچار حالتهای روحی خاص می گردد.

صرع مداوم

 حمله صرع طولانی شده و یا پشت سر هم تكرار می شود وشخص مصروع در حین حملات بیهوش می ماند. صرع مداوم یك مورد اورژانس است ونیاز به كمك های ویژه و درمان مخصوص دارد.

تشنج تب :

هرگاه با كودكی كه همراه با تب بالا دچار تشنج می شود روبرو شدید ، بهترین راه برای پیشگیری از تشنج كاهش تب است . گذاشتن كیف آب سرد یا پارچه مرطوب روی ران ها و قفسه سینه ، باد زدن او و دادن استامینوفین یا آسپرین كمك بزرگی به كاهش تب می نماید. آموزش همراهان برای اینكه كودك تب دار را در پتو یا روانداز ضخیم نپیچند و ارجاع فوری بیمار به پزشك برای درمان لازم و كشف علت تب از نكات مفید دیگر است. این كودكان معمولا پس از سن 5 سالگی بطور خود بخودی از تشنج نب بهبود می یابند . بنابر این تشنج تب ناراحتی خوش خیمی است و با بیماری صرع فرق دارد.

مهمترین وظیفه ما در مورد همه بیماران تشنجی این است كه كمك نماییم بیمار درمانهایش را بطور منظم و به مدت طولانی ادامه دهد.

در موقع بروز حمله صرع بزرگ چه باید كرد؟

خونسردی خود را حفظ كنید و بیمار را به پهلو بخوابانید.

در زمان حملات تشنجی هرگز جلوی حركات دست وپای بیمار را با زور نگیرید، این امر بسیار خطرناك بوده و ممكن است موجب بروز آسیب یا شكستگی شود.

مواظب باشید به سر بیمار صدمه ای وارد نشود . مثلا می توان یك بالش یا دست خود را زیر بیمار بگذارید.

از خورانیدن مایعات به بیمار یا پاشیدن آب بر روی وی خودداری نمایید.

بیمار را به پهلوی چپ یا راست قرار داده تا در صورت وجود دندان مصنوعی یا غذا در دهان بیمار ؤ مجرای تنفسی وی بسته نشود.

به هنگام حملات تشنجی ، سعی نكنید به زور فشار ، فك بیمار را از هم جدا كنید این عمل ممكن است موجب آسیب یا شكستگی دندانها شود.

پس از بووز حمله ، بیمار نباید چیزی بنوشد یا داروی ضد صرع بیشتری مصرف كند

در صورت بروز گیجی پس از حملات ، بیمار نیاز بیشتری به دلداری و تسلی خاطر دارد.

عوامل تشدید كننده و تسریع كننده صرع

بیماران مصروع  همواره سعی دارند تا اطلاعاتی را در مورد تاریخچه علل بیماری و عواملی كه باعث تسریع و تشدید حملاتشان می گردد، بفهمند. آنها مایلند بدانند در چه شرایطی ممكن است حملات افزایش پیدا كند. فرد مصروع به طور مداوم در پی درك علت صرع خویش است . متاسفانه در بین پزشكان این گرایش وجود دارد  كه به جای آموزش به فرد و كمك به فرد و كمك به فرد مصروع در روبرو شدن با مشكلات ، توصیه های خود را بیشتر متوجه اطرافیان یا والدین آنها می نمایند. جای تعجب است كه خیلی از از این بیماران بعد از سالها مراجعه به مراكز درمانی هنوز در باره بیماری خود، علل آن ، عوامل تشدید و تسریع كننده آن و ....مطالب بسیار كمی می دانند.

به این خاطر برخی از پدیده ها و عوامل تشدید كننده حملات صرع جهت آشنایی شما ذكر گردیده است :

    نخست این كه بیماران باید بدانند كه كم شدن سلامت جسمانی به هر دلیل می تواند حملات را افزایش دهد

    بیماریهای عفونی به خصوص اگر همراه با تب بالا باشدممكن است باعث ایجاد حملات صرع در فرد گردد.

    تنفس عمیق بر اثر ورزشهای سنگین می تواند باعث عود حملات گردد.

    بیخوابی و خستگی مفرط می تواند نقش مهمی در فراوانی حملات داشته باشد.

    تماشای زیاد تلویزیون و روشنای فلاش مانند،‌ نیز می تواند  حملات صرع را تسهیل كند.

    گزارش شده است كه معمولا اولین حمله صرع بعد از یك شوك روحی نظیر خبرهای تكان دهنده ، هیجانات و فشارهای روحی انجام گرفته است.

    موزیك و سرو صدا به دلیل هیجاناتی كه در فرد ایجاد می كند می تواند منجر به حمله صرع گردد.

    مصرف الكل و قطع ناگهانی بعضی از داروها ، تعویض ناگهانی داروهای ضد صرع نیز می تواند باعث برانگیخن حملات صرع شود

    روزه داری این افراد به دلیل كم شدن قند خون باید با مشورت پزشك انجام گیرد.

    گزارش شده است كه بعضی از وضعیتهای  فیزیكی ، مثل خم شدن و پایین آوردن سر در بیماران باعث حمله صرع گردد.

 آیا صرع ارثی است؟

این سوال اغلب بیماران است . زن وشوهرهای  جوانی كه قصد دارند بچه دار شوند ، طبیعتا خیلی نگران این موضوع هستند، به ویژه اگر در تاریخچه خانواده هریك از دو طرف یا یكی از آنها صرع وجود داشته باشد، این مساله اهمیت بیشتری پیدا می كند. نقش عوامل ارثی در ایجاد بیماری صرع هنوز به درستی شناخته نشده است. در بعضی از مبتلایان به صرع ممكن است یك زمینه ژنیتكی قوی وجود داشته باشد كه در این صورت مشاوره ژنیتگی می تواند سودمند واقع شود.

علل صرع 

خوب است ابتدا با نظر عوام در مورد علل صرع آشنا شویم . عده ای علت حمله را جن زدگی،  سحر شدن توسط دیگران ، آثار گناه ، ضعف اعصاب و بیماری روانی می دانند. به همین دلیل توصیه های درمانی خاصی می كنند مثلا دور بیمار افتاده خط می كشند، به او نزدیك نمی شوند، دعا برای او می نویسند ، به جن گیر مراجعه می كنند یا آب قند و چیزهای دیگر به وی می خورانند.

 اما واقعیت این است كه صرع نوعی اختلال در كاركرد سلولهای مغزی است كه باعث پخش جریانهای مغزی اضافی اضافی به صورت ناگهانی و انتشار آن به سراسر مغز می شود.علت صرع گاه صدمه مغزی ، و گاه نیز ارثی است.

البته صرع یك بیماری نیست، بلكه مانند تب ، علامتی از یك سری بیماریهاست كه در بدن انسان وجود دارد. از عمده ترین علل صرع می توان عوامل زیر را نام برد :

    بیماریهای مادر زادی و ارثی بودن

    صدمات زایمان در هنگام تولد

    عفونت های حاد

    تشنج ناشی از تب

    ضربه به سر

    تومور مغزی

    الكلوو بعضی از سموم دفع آفات

    بیماریهای مغز عفونتها و ضربه های مغزی از علل شایع صرع هستند

 
درمان داروئی صرع:

درمان دارویی صرع با كشف اثر ضد تشنجی داروی برمید پتاسیم در سال 1857شروع شده شد. این دارو تا بیش از هفتاد سال ، داروی ترجیحی در درمان صرع بود. پس از آن فنوباربیتال  در سال 1912 كشف و سنتز شد. 25 سال بعد از كشف فنوباربیتال در سال 1938 فنی توئین و  سپس تری متادیون معرفی گردیدند. كاربازماپین نیز در سال 1967 وسدیم والپروات در سال 1974معرفی شدند.بعد از 15 سال ، سه درائی ضد تشنج جدید فلبامات ،لاموتریژین و گاباپنتین به بازار عرضه شدند وسپس داروهای جدید دیگری نیز معرفی گردیدند.

نسل جدید داروهای ضد صرع اغلب در درمان صرع ها ی نقاوم به درمان استفاده می شوند. در 70% موارد ، حملات صرع با یك دراو بطور كامل كنترل می گردد. در 10 % موارد شدت و فراكانس حملات كاهش یافته و در 20% باقیمانده نیز ، علی رغم درمانهای مناسب دارویی ، حملات غیر قابل كنترل و مقاوم باقی می مانند.

اگر پزشك داروهای ضد جنون را تجویز می ‌كند، بیمار باید بداند كه طول دروه درمان طولانی مدت خواهد بود. در اغلب موارد در صورتیكه بیمار به مدت چند سال هیچ حمله ضد تشنجی نداشته باشد. پزشك تصمیم به كاهش تدریجی و نهایتا قطع دارو خواهد گرفت.
هدف :

هدف از درمان دارویی ، قطع یا به حداقل رسانیدن تعداد تشنج ، بدون ایجاد عوارض جانبی جدی و خطرناك می باشد. دردرمان دارویی صرع بایستی بین كنترل صرع و عوارض دارویی بالانس مناسب برقرار گردد.

انتخاب دارو:

انتخاب دارو بستگی به عوامل مختلفی از جمله سن بیمار ، نوع تنشج ، تداخل دارویی ، سهولت مصرف دارو و عوارض دارویی دارد.

الف ـ سن بیمار : بعضی از داروهای ضد صرع ، در دوره های سنی مختلف ، عوارض متفاوت و خاصی را نشان می دهند. مثلا داروی سدیم والپروات در نوزادی وشیرخوارگی احتمال عارضه كبدی بیشتری نسبت به سنین جوانی و میانسالی دارد.

ب ـ نوع تشنج : هرگاه از داروهای ضد صرع بر روی نوع خاصی از صرع ، مؤثرتر هستند. مثلا  داروی اتوسوكسیماید، برروی حملات آبسانس یا صرع كوچك ، تاثیر بهتری نسبت به حملات صرع بزرگ خواهد گذاشت .

تداخل دارویی:

گاه پزشك برای كنترل صرع مجبور به تجویز  دو یا چند داروی ضد صرع بصورت همزمان می باشد. در این موارد انواع خاصی از داروها می توانند اثرات جانبی همدیگر را تشدید كنند كه در این صورت ،جهت كاهش این مشكل ، بهتر است داروهایی انتخاب شوند كه تداخل كمتری باهم دارند.

د- سهولت مصرف دارو:در درمان فرد مصروع ، وقتی دو دارو به یك نسبت در كنترل حملات مؤثرند، دارویی انتخاب می شود كه نحوه مصرف آن آسانتر باشد. مثلا پزشك به جای مصرف سه وعده دارو در روز یك وعده از آن را برای بیمار تجویز نماید.

و ـ عوارض دارویی : بعضی داروها می توانند عوارض گوارشی ،پوست ومو، اختلالات كبدی ، كلیوی ؤ خونی ؤ عوارض مربوط به دستگاه سیستم عصبی مركزی ( گیجی ، خواب آلودگی ،اختلال تعادل و اختلال شناختی ) ، اختلال جنسی ، اختلال متابولیسمی ( متابولیسم كلسیم ) ، اختلال در رشد لثه و تغییر اشتها را ایجاد كنند لازم به تضیح است عوارض كلی ذكر شده مربوط به تمام داروهای ضد جنون نیست . بلكه یك داروی خاص تمام عوارض فوق را ایجاد نمی نماید بلكه عارضه هر دارو محدود می باشد. از طرفی اگر برای دارویی عارضه بخصوصی ذكر شده است ، به این مفهوم نیست كه مصرف داروی فوق در هر فرد ، حتما منجر به ایجاد عارضه مذكور خواهد شد. مثلا ممكن است فردی اختلال گوارشی یا حساسیت پوستی نسبت به دارویی پیدا كند، ولی فرد دیگر با همان دارو هیچ عارضه ای نداشته باشد. اینكه بیمار كدام یك از عوارض فوق را پیدا می‌كند  بستگی به نوع دارو ، تعداد داروها و پاسخ فردی دارد. در بعضی موارد شروع مصرف دارو به میزان كم و افزایش تدریجی آن ( تا رسیدن به مقدار مناسب ) سبب كاهش بروز عوارض دارویی می شود.

در نهایت با وجود همه عوارضی كه برای مصرف دارو ذكر گردید ، توجه به اینكچگونهه الزامی است كه مصرف صحیح دارو، با در نظر گرفتن تمام عوارض آن ضروری و اساسی است و قطع خودسرانه آن می تواند عواقب جبران ناپذیری داشته باشد.