سلامت نیوز:در گزارش مقدماتی كه پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی منتشر كرده، آمده است: «ساعت ٢١ و ٤٨ دقیقه، زمین‌لرزه‌ای با بزرگای٧/٣، در ١٢ كیلومتری شهرستان تازه‌آباد استان كرمانشاه، مرز ایران و عراق به وقوع پیوست. كانون این زمینلرزه، ١٦ كیلومتری گسل مرتفع زاگرس (با درازای ١٣٧٥ كیلومتر)، ٢٥ كیلومتری گسل پیشانی كوهستان زاگرس (با درازای ١٣٥٠ كیلومتر) و در فاصله ٣٠ كیلومتری شهرستان‌های قصرشیرین و سرپل ذهاب بوده در حالی كه مدت زمینلرزه، ٣٠ ثانیه طول كشیده و در اغلب استان‌های كشور به خصوص مناطق غربی و مركزی و حتی در ساختمان‌های بلند شهر تهران حس شده است.
به گزارش سلامت نیوز، اعتماد نوشت: در حالی كه شهرستان‌های سرپل ذهاب، قصرشیرین، جوانرود، ثلاث باباجانی و گیلانغرب، درگیر این زمینلرزه شده و بیشترین خسارت را دیده‌اند، پیشینه لرزه‌خیزی منطقه نشان می‌دهد كه در بازه ١١٧ سال اخیر حدود ٣٣٦ زمین لرزه در اطراف كانون زمینلرزه ثبت شده كه فقط ٢٠ مورد آن دارای بزرگای بیشتر و مساوی ٥ بوده و این نشان‌دهنده لرزه‌خیزی كم منطقه است.»
آنهایی كه از شامگاه تا بامداد ٢٢ آبان ١٣٩٦، در راهروهای بیمارستان‌ها و در جوار آوار خانه‌ها منتظر یك خبر امیدبخش بودند، اصلا نمی‌دانستند چنین پژوهشگاهی هم وجود دارد. آنها، تا عصر و غروب یكشنبه ٢١ آبان ١٣٩٦، فقط می‌دانستند سقفی بالای سر دارند و شغل كوچكی و درآمد ناچیزی كه حداقل در فهرست ٤٠٠ هزار نفر بیكار استان قرار نمی‌گیرند. زلزله ٧ ریشتری اما تمام معادلات را بر هم زد. استانی كه نرخ بیكاری‌اش، ٦ درصد هم از میانگین كشوری بالاتر بود حالا گرفتار آوار زمینلرزه شده. اخباری كه از صبح روز گذشته به صورت تصویری یا زیرنویس از شبكه‌های رسانه ملی پخش می‌شد، تاكیدی بود یا شاید هم هشداری كه وضعیت این استان كه بیكارانش را برای پایتخت، سوغات می‌فرستد چون دیگر زمینی نمانده و شغلی نمانده و دامی نمانده و انگیزه‌ای برای فردای بهتر نمانده كه جوان بیكار را پاگیر كند، با این حجم آوار، با این حجم داغ و سوگ، بدتر از بد خواهد شد.
شاید فقط دل زمین برای مردم این استان سوخت كه پیش هشدار داد. «٤٣ دقیقه پیش از وقوع زمینلرزه ٧/٣ ریشتری، یك پیش‌لرزه با بزرگای ٤/٥اتفاق افتاد كه جان خیلی‌ها را همین پیش‌لرزه نجات داد.» مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی، روزهای پیش و پس از زلزله، فراموشی‌های پیش و پس از زلزله ٢١ آبان سرپل ذهاب را بازخوانی كرده است.
گفته می‌شود كه آخرین زلزله با شدت بالای ٦ در كرمانشاه ٣٠٠ سال قبل اتفاق افتاده. شما علت خواب زمین در طول ٣٠٠ سال گذشته را چطور تحلیل می‌كنید؟
شدیدترین زلزله در منطقه سرپل‌ذهاب مربوط به سال ٩٥٨ میلادی است. منطقه زاگرس، منطقه لرزه‌خیزی است و اگر طی هزار سال اخیر، زلزله مهمی در این منطقه اتفاق افتاده، حتما اطلاعات تاریخی آن ثبت شده است. می‌توان فرض كرد كه در این مدت، زلزله با بزرگای ٧ اتفاق نیفتاده اما وقوع زلزله با این شدت هم در این منطقه طبیعی است چون در این منطقه گسل‌های پی سنگی مهمی وجود دارد و بنا بر نتایج مطالعاتی كه سال ١٣٧٠ در این منطقه داشتم، علاوه بر شناسایی گسل عمقی و پی سنگی مهمی در این منطقه كه نام آن را هم ذهاب گذاشتم، ساختارهای منطقه و لرزه خیزی منطقه را هم مشخص و بررسی كردم. گسل‌های پی سنگی، درون پوسته زمین كار می‌كنند منتهی در سطح زمین، تظاهرات بطئی متفاوت از چین خوردگی سطح گسل‌های مختلف و عوارض سطحی مختلف از خودشان به جا می‌گذارند در حالی كه در زیر پوسته مشغول فعالیت هستند و شواهد ژئو فیزیكی و اطلاعات زمین‌شناسی هم وجود آنها را تایید می‌كند.
وجود این نوع گسل می‌تواند برای تراكم منطقه یك عامل خطر باشد؟
این گسل همیشه بوده و كل لبه چین خوردگی‌های زاگرس چنین شرایطی دارد از جمله در دزفول و كم و بیش در بوشهر و با وضعیت بسیار شدید، در بندرعباس. اما خوشبختانه این منطقه كم جمعیت است. البته ما در این منطقه، انتظار نداریم كه زلزله با بزرگای ٧، هر ٣٠ سال یك‌بار اتفاق بیفتد. البته منطقه لرزه خیز است اما زلزله با بزرگای ٧ دیر به دیر در این منطقه رخ می‌دهد. در مورد زلزله ٢١ آبان سرپل‌ذهاب هم پیش‌فرض اولیه این است كه بازگشت همان زلزله یك‌هزار و ٢٠٠ سال قبل باشد.
با وجود اینكه كانون زلزله در مرز ایران و عراق بوده اما مناطق آسیب دیده، اغلب در خاك ایران واقع شده. علت این اتفاق را چطور تحلیل می‌كنید؟
فعلا به این اطلاعات چندان اعتماد نداریم چون كانون زلزله، روی نوار مرزی بوده اما برخی مراكز زلزله‌شناسی، كانون را متمایل به مرز ایران و برخی، متمایل به مرز عراق شناسایی كرده‌اند در حالی كه كانون، دقیقا روی نوار مرزی قرار دارد اما توجه كنیم كه در حاشیه نوار مرزی ایران، جمعیت بیشتر و روستاها و شهرهای بیشتری قرار دارد و گزارش دهی از این مناطق هم بیشتر است در حالی كه علت تلفات و آسیب‌های كمتر در عراق، ممكن است به دلیل جمعیت كمتر و گزارش دهی كمتر باشد؛ ضمن آنكه باید بطور كلی بپذیریم كه منطقه ما، لرزه خیز است و البته، همین منطقه لرزه خیز، پرجمعیت هم هست و ما با تراكم بیشتری از شهرها و روستاها در نوارهای مرزی مواجهیم.
شما همیشه ارتباط ساعت وقوع زلزله و میزان تلفات را مورد توجه قرار داده‌اید. برخلاف انتظار، در زلزله سرپل‌ذهاب، آمار كشته‌شدگان در مقایسه با تعداد مجروحان، قابل توجه و بالاست. وقوع زلزله در ساعت ٩ و ٤٨ دقیقه شب تا چه حد در بالا بودن تلفات تاثیر داشته؟
ساعت وقوع، ساعت بینابین بوده، ساعتی كه مردم در خیابان نبودند و در خانه بودند اما ضمنا، اغلب مردم بیدار بودند كه بیدار بودن شهروندان، جنبه مثبت و موثر در كاهش تلفات جانی بوده اما از سوی دیگر، در ساعت وقوع، مردم زیر سقف خانه‌ها و در فضاهای بسته بودند و بنابراین، آسیب‌پذیری افزایش یافته است و این، جنبه منفی ساعت وقوع زلزله است چرا كه اگر زلزله، در ساعت ٤ بعدازظهر اتفاق می‌افتاد، ساعتی كه مردم اغلب در خیابان‌ها بودند، تلفات كمتر می‌شد و حتی اگر ساعت وقوع زلزله، ٢ بعدازظهر و زمان فعالیت مدارس بود، تلفات جانی به مراتب افزایش می‌یافت اما اگر ساعت وقوع، ٢ نیمه شب و زمان خواب مردم بود هم، ما با تلفات خیلی بالا مواجه می‌شدیم.
اخیرا هشداری را مطرح كردید كه مصداق بارز آن در زلزله كرمانشاه مشهود بود؛ آسیب‌پذیری مناطقی موسوم به بافت فرسوده جدید. از صبح روز گذشته در خبرهای رسانه ملی اعلام می‌شد كه بیمارستان‌های قصرشیرین، سرپل‌ذهاب و اسلام‌آباد دچار آسیب‌های قابل توجه شده و همچنین خانه‌های مسكن مهر هم از خسارات زلزله در امان نبوده است. آیا هشدار جدیدی درباره فرسودگی بناهای نوساز دارید؟
هشدار خاصی ندارم چرا كه هر فردی، حتی یك‌بار هم از مناطق غرب كشور بازدید كرده باشد می‌تواند به این پیش‌بینی برسد. در بازدیدی كه به اتفاق شما از منطقه بویین‌زهرا داشتیم، خانه‌های مسكن مهر را دیدیم كه همه جا سبز شده‌اند. در مورد خانه‌های مسكن مهر كه در غرب كشور ساخته شده هم، این انتظار را داریم كه با وقوع زلزله ٦ یا ٧ ریشتر، شنونده اخباری مشابه خبرهای یكشنبه شب و بعد از اعلام وقوع زلزله در سرپل‌ذهاب باشیم. ساخت و سازهای ضعیف، متاسفانه مثل مین‌گذاری در تمام كشور است اما اینكه وضعیت كدام یك، بدتر و كدام یك بهتر است، هنوز قابل پیش‌بینی نیست و اما در مجموع، ساخت و سازهای اواخر دهه ٨٠ و اوایل دهه ٩٠ خوشنام نیستند چنان‌كه در زلزله سال ٩١ ورزقان و زلزله سال ٩٣ مورموری ایلام هم جواب بدی داد و حتی اخبار آزمون ٢١ آبان ١٣٩٦ سرپل‌ذهاب هم، خبرهای خوبی نیست. حتی در هر اتفاق مشابه، باز هم انتظار داریم یكی از جبهه‌های اصلی آسیب‌دیدگی، مربوط به ساخت و سازهای جدیدی باشد كه با ارزان‌ترین قیمت ساخته شده و با اسم‌های مختلف همچون مسكن مهر به مردم فروخته شد.
بنا بر اخبار رسمی، با وجود آنكه تمام استان‌های مرزی از زلزله ٢١ آبان سرپل‌ذهاب متاثر شده‌اند و كانون زلزله هم در مرز استان كرمانشاه قرار داشته، اما شهرهای بزرگ در استان‌های همجوار همچون ایلام و همدان و حتی شهر كرمانشاه، خسارات مالی و جانی نداشتند.
چنین انتظاری هم نداشتیم چون زلزله‌های زاگرس، اگر بزرگای زیادی داشته باشند معمولا در شعاع دورتر از ١٥٠ كیلومتر خسارت بزرگی ایجاد نمی‌كنند. ایلام و كرمانشاه و همدان هم حدود ١٥٠ كیلومتر از كانون زلزله فاصله داشتند اما فراموش نكنیم كه این زلزله در تهران هم حس شده هرچند، به این معنا نیست كه با وقوع این زلزله، گسل‌های تهران یا همدان یا تبریز فعال شده باشند.
بیشترین تلفات، طبق معمول تمام زمین لرزه‌ها در ایران، در بافت فرسوده و غیرمقاوم اتفاق افتاده است. با توجه به زلزله خیزی تمام كشور، چه هشداری درباره نادیده گرفتن اهمیت مقاوم‌سازی بناها و تاثیر آن در افزایش تلفات ناشی از زلزله دارید؟
با گذشت ٢٠ سال و ٦ ماه از زلزله اردكول قائن كه زلزله كم‌عمق با بزرگای بیش از ٧ بود و با گذشت ٤ سال و ٦ ماه از زلزله سراوان كه آن‌هم در منطقه كم جمعیت رخ داد، با زلزله‌ای مواجه شدیم كه مشابه اكثر زلزله‌های ایران نیست و فكر می‌كنم، این فرصت دوباره‌ای است برای ما كه یك بار دیگر فكر كنیم، اگر كانون زلزله سر پل ذهاب، در خود سرپل‌ذهاب بود، چه بسا با فاجعه‌ای مشابه زلزله بم مواجه شده بودیم، با تلفات بالای چند هزار نفری و چند ده هزار نفری. كانون این زلزله وسط كوه و یك منطقه تقریبا خالی از سكنه بود كه می‌توان گفت از این بابت، شانس آوردیم اما این زلزله، بار دیگر به ما هشدار می‌دهد كه سرزمین ما لرزه خیز است و باید به هوش باشیم كه اگر این اتفاق برای شهرهای بزرگ‌مان همچون تهران و تبریز و مشهد اتفاق بیفتد با چه فاجعه انسانی مواجه خواهیم شد. تمام زلزله‌ها، می‌تواند مثل زلزله ٢١ آبان سرپل‌ذهاب نباشد و می‌تواند مثل بم باشد و در یك شهر
١٠٠ هزار نفری و حتی بدتر، در شهری با بیش از یك میلیون نفر جمعیت. زلزله سرپل‌ذهاب، چراغی بود كه روشن و خاموش شد و فرصت دیگری به ما داد كه در برنامه‌های‌مان تجدیدنظر كرده و به مناطق پر جمعیت شهری فكر كنیم.
نظر شما