سلامت نیوز:استاد دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز و رئیس سابق این دانشگاه گفت: توسعه یک بُعدی و غیر متوازن، همزمان با دستکاری در طبیعت و سدسازی بی رویه در ایران و عراق عامل بروز پدیده ریزگردهاست که در طول سالها ایجاد شده است.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایرنا،اسماعیل ایدنی، استاد دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز، فوق تخصص ریه است که در چهار سال اول دولت تدبیر و امید در وزارت سیدحسن هاشمی، ریاست این دانشگاه را به عهده داشت، همان روزهایی که مسئله آلودگی هوا و ریزگردها در این استان به اوج رسید و بحران زا شد.
قائم مقام سابق وزیر بهداشت در استان خوزستان که چهار سال مسئولیت سلامت و بهداشت و درمان حدود چهار میلیون نفر جمعیت این استان صنعتی را به عهده داشت، حرف های زیادی برای گفتن دارد. او معتقد است، توسعه نامتوازن و بی توجهی به اصول زیست محیطی و توسعه اجتماعی در این استان معضل های بزرگی به وجود آورده است که در آینده می تواند شرایط بحرانی تری ایجاد کند.
بحران هایی مثل شیوع بیماری های مزمن، کم آبی، مشکلات زیست محیطی ناشی از آلودگی هوا و آب در انسان ها، بحران در کشاورزی، بحران صنایع و افزایش مهاجرت و حاشیه نشینی از جمله آنهاست.
به گفته او، اهواز اگر آلوده ترین شهر دنیا نباشد، به طور قطع جزو چند شهری است که در فهرست آلوده ترین شهرهای دنیا قرار دارد، آلودگی هایی که البته منشاء داخلی و خارجی و سوء تدبیر در بخش کشاورزی، سدسازی و صنایع هم دارد. آلودگی هایی که سلامت مردم خوزستان و استان های غربی را تهدید می کند.
او علت اصلی این مسائل را نداشتن الگوی متوازن در ایران می داند. گفت و گوی تفصیلی را با اسماعیل ایدنی که از چهار ماه پیش صندلی ریاست دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور را واگذار کرده و در مسئولیت دیگری در معاونت آموزشی وزارت بهداشت به عنوان قائم مقام دبیر شورای آموزش پزشکی تخصصی فعالیت می کند، می خوانیم:
شما متخصص ریه هستید و 4 سال رئیس دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز بودید، مسئله ریزگردها مدت هاست که مردم خوزستان را آزار می دهد، هم موجب بیماری و افزایش مراجعات مردم به مراکز درمانی شده و هم زندگی اجتماعی آنان را در بسیاری از روزهای سال مختل می کند. منشاء این آلودگی ها چیست و انتشار ریزگردها در هوا چه آسیبی به سلامت مردم وارد می کند؟
ایدنی: پدیده های طبیعی محصول اتفاقات، تصمیمات یا مداخلات لحظه ای نیستند، مجموعه شرایط و اتفاقاتی در طول زمان باعث می شود، چنین پدیده هایی رخ دهد، در مورد مسائل اجتماعی و فرهنگی هم همین طور است، خیلی ساده انگارانه است که فکر کنیم یک مداخله یا یک تصمیم غلط منجر به یک بحران می شود، ریزگردها که مردم خوزستان و بخش عظیمی از مردم در استان های غربی کشور با آن مواجه هستند، مسئله ای است که حاصل دستکاری انسان در اکوسیستم است.
مثل چی؟
ایدنی: طبیعت به طور کلی در طول سال ها، قرنها و شاید هزاران سال تطابق یافته، موجودات زنده ای که در یک منطقه زندگی می کنند، دقیقا با شرایط اقلیمی و جغرافیایی آن تطابق دارند، الگوی زیست جانوران با اقلیم تطابق دارد، شکل فرهنگ، اجتماع، اقتصاد و شیوه تولید و زیست انسان ها هم با آن اقلیم تطابق دارد. یک مثال ساده بزنم، مثلا یک پرنده در جنوب ایران با همان پرنده از همان نوع در شمال ایران ممکن است از نظر شکل و اندازه متفاوت باشد. به عبارت دیگر حیات در حال داد و ستد مستقیم با طبیعت است.
ما به عنوان انسان چه دستکاری در طبیعت و اقلیم انجام داده ایم که موجب این وضعیت شده است؟
ایدنی: سرچشمه های دجله و فرات در سوریه و ترکیه دستکاری شده است. میزان دبی(خروج آب) شط العرب که به اروند رود می ریزد، تغییر کرده است.
دِبی آب کم شده؟
ایدنی: بله.
چقدر کم شده؟
ایدنی: این موضوع در تخصص من نیست ولی در تمام هورهای جنوب عراق این اتفاق افتاده است. در زمان جنگ همه به یاد داریم که هورهای جنوب عراق مملو از آب بود، الان همه خشک شده اند. از این طرف با دخالت هایی که در کشور با سدسازی های بی رویه و پروژه های انتقال آب که در داخل کشور انجام شد، دِبی(میزان خروجی آب) رودخانه های استان خوزستان تحت تاثیر قرار گرفت.
مهمترین آنها کارون بود که کم آب شد؟
ایدنی: بله، از آن طرف دخالت های کارشناسی نشده در طبیعت هم بود، پدیده خشکسالی هم در سال های اخیر تشدید شده که مزید بر علت شده است.
با این حساب منشاء ریزگردها کجاست؟
ایدنی: بخشی از منشاء ریزگردها از خارج از کشور است. از آفریقا، شبه جزیره عربستان و کشور عراق و سوریه. بخشی از منشاء ریزگردها هم در داخل است، در بخش داخلی کانون های آلودگی حاد و فوق حاد داریم که موجب کم آبی شده است.
من همیشه از دوران کودکی به یاد دارم که در دو طرف جاده اهواز - آبادان و بندر امام خمینی(ره) به بندرماهشهر و آبادان پر از آب بود، الان این آبها را در مسیر جاده نمی بینیم، یکسری رسوباتی در این خاک ها وجود دارد و با توجه به اینکه نزدیک دریا زندگی می کنیم با وزش باد، رسوبات به صورت ریزگردها در هوا منتشر می شود. این ریزگردها می تواند بر اساس نوع ریزگرد و آلودگی آن آثار متفاوتی در طبیعت، بر کشاورزی، بر سلامت انسان یا صنایع به وجود آورد.
بحران قطع برق که سال گذشته در خوزستان بر اثر ریزگردها به وجود آمد ناشی از رسوب ریزگردها بر روی خطوط انتقال نیرو بود که بعد یک رطوبت جزئی یا یک بارندگی باعث شد، یکسری اتصالات الکتریکی به وجود آید و باعث قطع برق شود. این مسئله باعث فشار مضاعف بر نیروگاه ها شده بود و منجر به این شد که برق بخش بزرگی از خوزستان برای چندین ساعت قطع شود.
من خاطرم هست که به خاطر قطع برق مجبور شدیم بین سازمان مرکزی دانشگاه و بیمارستان ها پیک بگذاریم. از بیمارستان با پیک برای ما خبر می آوردند زیرا ارتباطات حتی موبایل کاملا قطع شده بود.
علت آن چه بود؟
ایدنی: من فکر می کنم که این مسائل ناشی از توسعه نامتوازن بوده است. زیرا نگاه ما به توسعه یک توسعه جامع و همه جانبه نبوده است. نگاه ما مسئولان یک بعدی بوده است. خوزستان جزو سه استان برتر کشور از نظر تولید ناخالص ملی است، سوال این است که آیا از نظر همه شاخص های توسعه در این استان توسعه متوازن داریم؟ چرا خوزستان با توجه به میزان جمعیتی که دارد باید دومین استان حاشیه نشین کشور باشد.
بعد از تهران؟
ایدنی: فکر می کنم بعد از مشهد، بیشترین میزان حاشیه نشین را در استان خوزستان داریم. حاشیه نشینی یعنی زیرساخت های زندگی شهری را در حاشیه شهرها نداریم. حاشیه شهرها محلی است برای آسیب های اجتماعی، خدمات شهری و خدمات دستگاه های اجرایی مثل وزارت بهداشت در این مناطق حاشیه ای به صورت فعال ارائه نمی شد.
اگر به این مناطق مراجعه کنید، می بینید که بحران تامین آب آشامیدنی، تخلیه فاضلاب، برق و خیلی مسائل دیگر معضل جدی است که زمینه ساز بسیاری از بیماری ها و بسیاری از آسیب های اجتماعی است. در کنار آن در این مناطق حاشیه ای شاهد فقر هستیم که خودش زمینه ساز بسیاری از آسیب های اجتماعی است.
همه این مسائل ناشی از این است که نگاه ما به توسعه فقط تولید ثروت بوده است. در حالی که توسعه یک پدیده چند عاملی و چند وجهی است. اگر بخواهیم در کشور توسعه پیدا کنیم، محور توسعه انسان سالم است و سلامت جامعه و مردم باید در اولویت باشد.
با توجه به وضعیت آلودگی های محیطی در خوزستان مثل آلودگی هوا و آلودگی آب و شاید احتمالا آلودگی خاک آیا سیمای بیماری ها در این استان و سایر استان های غربی که وضعیت مشابه دارند، با مناطق دیگر کشور متفاوت است؟
ایدنی: برای پاسخ به این سوال، مجبورم اطلاعات و آمار دقیق و مبتنی بر شواهد واقعی به شما بگویم و لازم است که من آمار دقیقی داشته باشم تا بتوانم به این سوال شما جواب بدهم. هم اکنون چندین پروژه تحقیقاتی در استان خوزستان در حال انجام است که تاثیرات ریزگردها را ارزیابی می کند. شهر اهواز یکی از آلوده ترین شهرهای جهان است و یکی دو بار هم به عنوان آلوده ترین شهر جهان از سوی سازمان های بین المللی اعلام شد.
این وضعیت هنوز هم هست؟
ایدنی: این شاخص مدام به روز می شود. ممکن است، اکنون اهواز دقیقا آلوده ترین شهر دنیا نباشد اما قطعا یکی از آلوده ترین شهرهای دنیاست.
علاوه بر ریزگردها آلودگی های صنعتی هم در خوزستان بالاست؟
ایدنی: بله دقیقا، حتی اگر ذرات معلق که ریزگردها هستند را هم بتوانیم حذف کنیم در سایر روزهای سال هم با آلودگی هوا در اهواز و برخی شهرهای استان خوزستان مواجه هستیم.
مهمترین نوع این آلاینده های صنعتی چیست؟
ایدنی: مهمترین آن آلاینده های ناشی از «فلرهای» نفتی (مواد شیمیایی گازی که برای سوزاندن گازها در کارخانه ها و پالایشگاه ها استفاده می شود) است. به هر حال اهواز یک شهر صنعتی است، تقریبا دور تا دور شهر اهواز کارخانه های صنعتی هستند. صنعت در استان خوزستان توسعه پیدا کرده ولی متناسب با آن سایر پیوست های توسعه اجتماعی و زیست محیطی لحاظ نشده است. این مسئله مربوط به امسال و پارسال نیست، در یک دوره طولانی رخ داده است و ما الان با عوارض آن مواجه هستیم.
راه حل مسئله ریزگردها چیست؟
ایدنی: اگر واقعا به این فکر هستیم که می خواهیم کاری در کشور انجام دهیم باید واقعا در مدیریت آب بازنگری صورت گیرد، مدیریت کشت و کشاورزی باید تغییر پیدا کند، الگوی کشاورزی ما در ایران، الگوی سالمی نیست، ما در کشوری هستیم که به طور کلی نیمه خشک است ولی سیستم کشاورزی ما غرقابی (غرق در آب) است، بیش از 90درصد منابع آبی کشور صرف کشاورزی می شود، در حالی که با بحران کمبود آب در کشور مواجه هستیم.
مصرف خانگی و آب آشامیدنی در ایران کمتر از 10درصد آب مصرفی کشور است. در سراسر کشور این طور است و نه فقط خوزستان. نمی خواهم به مسائل و مشکلات دامن بزنم ولی صنایع کشور که عمدتا وابسته به آب هستند در بخشی از نقاط کشور دایر شده اند که آب کافی برای این کار وجود ندارد. نگاه کنید چرا باید زاینده رود خشک شود. می بینیم که در همین استان اصفهان صنایعی ایجاد شده اند که به شدت وابسته به آب هستند. زاینده رود به هر حال نمادی برای کشور است. اگر درست نگاه کنیم علت خشکی زاینده رود این است که به صورت غیر کارشناسی در کنار آن صنایعی ایجاد شده که به آب شیرین نیاز دارند.
در بسیاری از مناطق کشور از جمله خوزستان با آلودگی آب هم مواجه هستیم؟
ایدنی: بله ولی آلودگی آب ناشی از آلودگی در خود آب نیست، شبکه توزیع آب خوزستان بسیار فرسوده است. شبکه دفع فاضلاب خوزستان هم بسیار فرسوده است، اصلاح و بازسازی آن منابع مالی قابل توجهی می خواهد. من بارها از ایستگاه های تصفیه آب در خوزستان بازدید کرده ام، خود تصفیه خانه هیچ مشکلی ندارد ولی شبکه توزیع آب مشکل دارد.
یعنی نشتی دارد؟
ایدنی: بله به هر حال مشکلاتی دارد که باید بازسازی شود، البته من خبر دارم که برای بازسازی شبکه آب و دفع فاضلاب اهواز و چند شهر دیگر خوزستان بودجه ای قرار داده شده است.
منظور از نشتی شبکه آب و فاضلاب این است که آلودگی ها وارد شبکه انتقال آب آشامیدنی می شود؟
ایدنی: نمی توانم دقیق بگویم ولی در هر صورت اُفت میزان کلر را در شبکه انتقال آب شهری در برخی مناطق خوزستان داریم.
برگردیم به بحث آلودگی هوا و ریزگردها، عوارض این نوع آلودگی ها بر سلامت مردم چیست؟
ایدنی: عوارض مزمن و حاد دارد که البته عوارض مزمن و طولانی مدت آلودگی هوا بر سلامت مردم، مهمتر هستند، نوع آلودگی هوایی که در خوزستان با آن مواجه هستیم با آلودگی هوای شهرهای بزرگی مثل تهران و اصفهان متفاوت است. معمولا آنچه در تهران و کلانشهرهای بزرگ جهان با آن مواجه هستیم، آلودگی ناشی از اگزوز خودروها یا سوخت نیروگاه ها و کارخانه هاست ولی در خوزستان بیشتر با مسئله ریزگردها مواجه هستیم.
ریزگردها حاوی چه عناصری هستند؟
ایدنی: بیشتر حاوی سیلیس است، البته به اندازه و منشاء آن هم مربوط است، مثلا ریزگردی که از صحرای عربستان می آید، اندازه ذرات آن خیلی ریزتر از ذراتی است که مثلا در خود استان خوزستان خیزش پیدا می کند.
ذرات کوچکتر از 2.5 یا 10 میکرون هستند؟
ایدنی: بیشتر ذرات کمتر از 10میکرون (PM10) هستند. ریزگردها یکسری عوارض حاد دارند که بیشتر در پوست و چشم بروز پیدا می کند، برونشیت یا آلرژی بینی ایجاد می کنند.
آماری از بیماری های ناشی از این آلاینده ها دارید؟
ایدنی: مطالعات مختلفی انجام شده و نمودارهای بیماری های آن در معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور وجود دارد. الان من حضور ذهن ندارم. تمام این بیماری ها گزارش ثبت بیماری دارند و روند افزایش یا کاهش آنها مشخص است.
عوارض مزمن و بلند مدت این آلودگی ها چیست؟
ایدنی: عوارض مزمن ریزگردها می تواند برونشیت مزمن باشد، بیماری های انسدادی مجاری تنفسی و آسم هم هست که بسته به نوع آلودگی موجود در ریزگردهایی که استنشاق می شود، متفاوت است و می تواند در ارگان های دور دست بدن بیماری ایجاد کند و آثار و عوارض آن تا زمان های طولانی ماندگار است.
نظر شما