سلامت نیوز-*مجید فراهانی: آسیب اجتماعی از آن دسته پدیده هاست که در سالهای اخیر در مجامع و رسانهها مورد توجه قرار گرفت و اخبار مرتبط با آسیبهای اجتماعی به میزان زیادی به گوش میرسد، اما بهرغم تمام این توجهات و یادآوریها راهکار و سازوکاری واقعی برای کاستن یا حداقل محدود کردن دامنه آسیبهای اجتماعی ارائه نشده است. البته این دیدگاه به منزله نفی تلاشها و کوششهای ارزشمند صورت گرفته نیست. بلکه عموما نداشتن برنامه و سند مرجعی برای اقدامات ریشهای تر معضل اصلی است و در نهایت نبود برنامه و سند مرجع فرایند و مسیرهای پیش رو را با مشکلاتی مواجه میکند.
دامنه گسترده آسیب شهری
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه آرمان، پدیده آسیب شهری دامنه گستردهای دارد، این گستره و تنوع به پیچیدهبودن و حتی دشواری راهکارها و تجویزهای کارشناسان و سیاست گذاران این حوزه هم منجر شده که در عمل نوعی انسداد و حتی انفعال در مواجهه با این پدیده بههمراه داشته است . در حوزه شهری بهصورت عام و در تهران بهصورت خاص با پدیدههای آسیب اجتماعی از قبیل فقر، فساد، اعتیاد، کودکان کار، کارتن خوابی، طلاق مواجه هستیم. همچنین جرائم صورت گرفته در این شهر نیز به خوبی نشان میدهد برای مقابله و مبارزه با این چالش جدی دو راهکار را در پیش داریم. در مرحله اول نیازمند داشتن برنامه و سازوکار مشخص و کارشناسی شده هستیم و از سوی دیگر باید ضرورتها و بایستههای قانونی و بوروکراتیک مبارزه با آسیبهای اجتماعی و ارتکاب جرم برجسته تر از قبل مورد بررسی قرار بگیرد. بهعنوان مثال پدیده کارتن خوابی بهعنوان آسیب و ناهنجاری اجتماعی یکی از دغدغهها و چالشهای پیشروی دستگاهها و نهادهای مسئول در مدیریت شهری در سالیان اخیر همواره مورد توجه و دغدغه مدیران و کارشناسان شهری بوده است.
از سال ۱۳۸۲ که مرگ تعدادی از جمعیت کارتن خوابها در فضای رسانهای پیچید تاکنون قریب به ۱4 سال میگذرد، این مشکل همواره بهعنوان یک دغدغه، مشکل و ناهنجاری در سیاستگذاریها و برنامه ریزیهای شهری که معطوف به حقوق شهروندی و توسعه متوازن شهری هستند جایگاه مهمی را به خود اختصاص داده است؛ اما متاسفانه تاکنون سیاست و برنامه مدون و جامعی برای آن تدوین نشده است. اساسا در بستر جامعه شناختی کارتن خوابها در یک نقطه و مفهوم مشترک هستند که از آن به «طرد شدگی» نام میبریم، مفهومی که در نقطه مقابل «شهروندی» قرار دارد. این طرد شدگان اجتماعی نه از حمایت دولتها برخوردارند و نه اساسا شغل و درآمد مشخصی برای گذراندن زندگی روزمره خود دارند، که به علل مختلفی که عمدهترین آن فقر گسترده، ساختارهای نامعیوب اجتماعی، فقدان عدالت و مساوات در بهره مندی از حداقلهای یک معیشت آبرومندانه است با این شیوه زندگی میکنند.
در سالهای گذشته شهرداری تهران با تاسیس گرمخانهها در چهارسوی تهران اقدام به ساماندهی موقت کارتن خوابها کرد، اما بهنظر میرسد برای حل ریشهای این چهره خشن فقر در شهر لازم است نهادهایی مانند شهرداری، بهزیستی و نیروی انتظامی در هماهنگی ستادی با یکدیگر با نگاهی بلندمدت با فرماندهی واحد برای زدودن آثار مذموم این پدیده اقدامات جدی و ریشهای را در پیش گیرند.
گزارههای مهم در توسعه شهری
در توسعه شهرها که تحقق آن متضمن رفاه، تسهیل زندگی شهری و تبیین مفهوم شهروندی است گزارهها و ویژگیهای مهمی وجود دارد. متاسفانه در سالهای اخیر و با وجود توجه رسانهای به بحث آسیبهای اجتماعی این موضوع مورد غفلت و فراموشی قرار گرفته است که این فراموشی و غفلت عمدتا در یکسویه نگری و نگاه غلط به مفهوم توسعه، معنا پیدا میکند و از آن ناشی میشود. نکته حائز اهمیت آن است که پیش از هر گام و قبل از هر اقدامی باید به تعریف روشنی از مفاهیم و پدیدهها برسیم و متناسب با آن تعریف شیوه و روش و سازوکار و راهکار مبارزه با کاستیها و صورتهای ناخوشایند گسترش شهر نشینی ارائه کنیم و گاهی در مورد تمام آسیبهای اجتماعی یک نسخه واحد نپیچیم.
توسعه پایدار، راه مبارزه باآسیبهایاجتماعی
واقعیت آن است که مبارزه با آسیبهای اجتماعی در بستر توسعه فرهنگی و مهم تر از آن در گستره توسعه پایدار، همهجانبه، متوازن و همچنین نهادینه شدن ارزشها و ایدههای فرهنگ اجتماعی معنا پیدا میکند. تا زمانی که در مفهوم واقعی توسعه دچار تشتت آرا هستیم و مادامی که ما حتی در مفهوم توسعه و تعریف ماهیت آن با اشکالات و اختلافات مواجه هستیم طبعا نمیتوانیم با ورود به زوایا و گوشههای تاریک و پنهان برخی پدیدهها اقدامات اساسی و موثری را صورت بدهیم. رسیدن به تعریف واحد از مفهوم توسعه بسیار حائزاهمیت است زیرا این نقص سبب شده تاکنون و به رغم دستاوردهای قهری که به دست آوردهایم نتوانیم گامهای بنیادینی در این فقره برداریم.
توسعه گرا نیستیم
ما از توسعه سخن میگوییم اما توسعهگرا نیستیم و این مساله پاشنه آشیل ماست. بر همین اساس معتقدم پیراستن چهره شهر از نازیبایی به رفع و بهبود وضعیت آسیبهای شهری نیازمند است. لزوم بهبود وضعیت آسیبهای شهری در کلانشهری مانند تهران محقق نخواهد شد مگر آنکه اقداماتی در بستر توسعه فرهنگی از سوی دستگاهها و نهادهای مختلف حاکمیتی و حتی مدنی در دستور کار قرار بگیرد و این نهادها توسعه فرهنگی را بیش از پیش دغدغه خود بدانند و برای تحقق آن برنامهریزی داشته باشند. اگر در راستای تحقق توسعه فرهنگی تنها یک دستگاه گام بردارد توقع کارسازبودن اقدامات یک دستگاه بهنظر توقع نادرستی است و قطعا اقدامات آن دستگاه به میزانی که سبب بهبود نسبی شرایط شود، کافی نیست.
راهحل همافزایی بیشتر دستگاههای ذیربط در این حوزه است. در واقع اگر رویکرد و جهتگیریهای ما به سوی همافزایی و همگرایی بیشتر دستگاهها در حلوفصل پدیدهها باشد در نهایت نتیجه بهتری از فرآیند حل معضلات و آسیبهای اجتماعی خواهیم گرفت. اگر به یاد بسپاریم که امروزه بحران آسیبهای اجتماعی سبب کاهندگی قدرت و تضعیفکننده سرمایه اجتماعی در جامعه محسوب میشود در این صورت قطعا آن را بحرانی جدی میپنداریم. نکته حائزاهمیت آن است که باید مراقب بود تا مساله آسیبهایاجتماعی در هیاهو و ازدحام چالشها و مسائل پیش روی جامعه و بهویژه جامعه شهرنشین در کلانشهر تهران گم نشود و در نهایت از حل آنها غافل نشویم. رویکرد نادرست دیگر در مواجهه با آسیبهای اجتماعی کمرنگ کردن مصادیق آسیبهای اجتماعی در جامعه است که نهتنها به حل آنها کمکی نمیکند بلکه سبب پیچیدهتر شدن آنها میشود و حل آنها را با مشکلات بیشتری مواجه میکند.
*رئیس کمیته بودجه و نظارت شورای شهر تهران
نظر شما