سلامت نیوز-*احمد طالب حیدری: بررسی نمودار بارندگی استان‌ها تا یازدهم اسفند، در سایت مرکز ملی پایش خشکسالی کشور که برای عموم قابل دسترس است، نشان می‌دهد تا هفته آخر بهمن تقریباً همه استان‌های کشور در شرایط خشکسالی بوده و تنها استانی که بارش بیشتر از نرمال را ثبت کرده استان اردبیل است.
به گزارش سلامت نیوز، ایران نوشت: این میزان حدود دو درصد بیش از حد نرمال بوده که آن هم رقم قابل ملاحظه‌ای نیست اما خوشبختانه در دهه آخر بهمن ماه و دهه اول اسفند، شاهد بارش‌های مناسبی در بخش مهمی از کشور بودیم که استان‌های زنجان و کردستان و آذربایجان شرقی و غربی را از ردیف استان‌هایی با بارش کمتر از میانگین بلند مدت خارج کرد با این همه تا 11 اسفند ماه بر اساس نمودار منتشر شده توسط مرکز پایش خشکسالی کشور - سازمان هواشناسی کشور- هنوز 23 استان دارای کمبود بارش بوده و میانگین کسر بارش در سطح کشور حدود 42 درصد است. به عبارت دیگر 60 درصد بارش فصل، محقق شده است. آیا در ادامه، کسر بارش فصل بارندگی سال در نیمه دوم اسفند و فروردین و اردیبهشت جبران خواهد شد یا نه؟ پاسخ به این سؤال هدف نگارش این سطور است.
آیا می‌توان به پیش‌بینی‌های بلندمدت اعتماد داشت؟
مهندسی و فناوری جهانی پیش‌بینی هوا، شگفت‌آور و محیرالعقول است اما متأسفانه هنوز نمی‌توان به پیش‌بینی‌های فصلی اطمینان کرد ولی پیش‌بینی‌های روزانه تا یک هفته و گاهی تا 10 روز کاملاً قابل اعتماد و اطمینان هستند. ضریب اعتماد پیش‌بینی‌های فصلی 70درصد است. بنابراین نخستین توصیه به مدیریت خشکسالی در کشور آن است که روی پیش‌بینی‌های بلندمدت اعتماد کامل نکنند یا به عبارتی همه تخم‌مرغ‌ها را در سبد پیش‌بینی‌های بلند مدت نگذارند. چراکه صحت بالای پیش‌بینی‌های روزانه گاهی در سطوح تصمیم‌گیری این فکر را القا کرده که پیش‌بینی در هرحال قابل اعتماد است. در اینجا شمه‌ای از آسیب‌های این رویکرد را می‌آورم.
به‌عنوان مثال پیش‌بینی بلندمدت و فصلی صادره توسط مرکز پایش خشکسالی کشور به دلایل ذکر شده پیامی مبهم است: «پیش‌بینی بارش: به استثنای اسفند 96، میانگین بارش کشور در فروردین نرمال و اردیبهشت 97 گرایش به کمتر از نرمال دارد به گونه‌ای که بارش دوره اسفند تا اردیبهشت در شمال شرق، شرق و سواحل خزر اندکی کمتر از نرمال، در جنوب، جنوب غرب و غرب در محدوده نرمال تا کمتر از نرمال و در سایر مناطق در حد نرمال خواهد بود.» همچنین در توضیح این پیش‌بینی آمده است: «پیش‌بینی فصلی کشور در هفته اول هر ماه صادر می‌شود و صحت آن برای سه ماهه اول، حدود 70 درصد است.» این توضیحی است که مرکز ملی پایش خشکسالی کشور وابسته به سازمان هواشناسی، برای پیش‌بینی‌های صادره توسط آن مرکز و برای اطلاع کاربر ارائه کرده است.
پیش‌بینی هوا در هر بازه زمانی که باشد، عبارتست از «پیامی واضح و شفاف» برای کاربر معین در محدوده جغرافیایی مشخص و در زمانی تعیین شده درحالی که پیش‌بینی فوق که پیامی است برای اسفندماه و دو ماه اول بهار، کاملاً مبهم است و نمی‌تواند کمکی به برنامه‌ریزان و تصمیم‌گیران کند. به‌عنوان مثال محدوده جغرافیایی شمال‌شرق، شرق و جنوب و جنوب‌غرب، کاملاً نسبی و مبهم است و ما تعریف دقیقی از انطباق نواحی با جهت‌های جغرافیایی نداریم و به‌طور مثال شمال‌غرب و غرب و جنوب‌غرب بر هم همپوشانی دارند.
ابهام مهم دیگر واژه «نرمال» است که معمولاً منظور از آن میانگین بلند مدت بارندگی در یک ناحیه است. بر این اساس نرمال طبیعتاً عدد ثابتی نیست و با توجه با خشکسالی سال‌های اخیر، عدد نرمال دارای روندی کاهشی است. همچنین در محاسبه نرمال باید دوره زمانی منطقه مورد پیش‌بینی همگن باشد.
نتیجه اینکه با این ابهام‌های موجود در بیان محدوده جغرافیایی و معیار نرمال، پیش‌بینی هواشناسی عملاً از یک پیام شفاف به یک معما تبدیل شده و در نقشه‌ای که ارائه شده نیز اصلاً تشخیص محدوده نرمال و کمتر از نرمال و بیشتر از نرمال فقط برای خود صادرکننده پیش‌بینی قابل فهم است. از سوی دیگر چنانکه ذکر شد در توضیحی که برای این پیش‌بینی داده شده است نیز تأکید شده که صحت این پیش‌بینی برای سه ماه اول 70 درصد است. حال اگر از ذهن یک برنامه‌ریز و مدیر تصمیم‌گیر به موضوع نگاه کنیم، می‌بینیم اولاً 30 درصد ریسک را نمی‌توان در اقتصاد و برنامه‌ریزی پذیرفت، درثانی اگر پیش‌بینی فصلی به این شکل سه محوری یعنی بالاتر و کمتر و مساوی با نرمال صادر شود، هر رهگذر ناآشنایی هم که پیش‌بینی کند، دارای 50 درصد احتمال وقوع خواهد بود. به عبارت ساده‌تر پیش‌بینی صادر شده توسط مرکز ملی پایش خشکسالی، تنها دارای 20 درصد صحت است نه 70 درصد ادعایی. بر این اساس مردم و کنشگران اقتصادی در عرصه‌های مختلف به شکلی تجربی دریافته‌اند که پیش‌بینی‌های کوتاه مدت چند روزه یعنی یک روزه تا یک هفته، عملاً در برنامه‌ریزی‌ها قابل استفاده است و می‌توان از آن به‌عنوان اهرم مؤثری برای افزایش راندمان کاری استفاده کرد. چون انجام درست کار در بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی و نیز عمرانی منوط به اجازه شرایط جوی و آب و هوایی است. اما برای دوره‌های زمانی بلند مدت هنوز با توجه به توضیحات فوق، پیش‌بینی‌ها نه‌تنها قابل استفاده نیستند، بلکه گاهی ممکن است گمراه‌کننده نیز باشند.
آیا کاهش بارندگی جبران می‌شود؟
بر اساس پیش‌بینی فصلی بارش در ادامه فصل بارندگی یعنی اسفند، فروردین و اردیبهشت، عمدتاً نرمال و کمتر از نرمال است و این بدان معنی است که منظره بارش بیشتر استان‌های کشور، تغییر قابل ملاحظه‌ای ندارد اما در چشم‌انداز 15 روزه نیمه دوم اسفند چشم‌انداز بارش در استان‌های آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام و لرستان و البته استان‌های مجاور البرز شامل البرز و تهران و سواحل دریای مازندران، کم و بیش مثبت است. اما باید گفت از آنجایی که‌گذار زمستان به بهار در بیشتر مناطق نیمه شمالی کشور دوره حداکثر بارندگی سالانه را تجربه می‌کند، بنابراین بارش‌های مورد انتظار در واقع سهمیه خود این دوره زمانی است و قادر به جبران کمبودهای پیشین نیست. از این‌رو مدیریت مصرف آب باید اکیداً برای مصرف بهره‌ورانه و صرفه‌جویانه آب برنامه‌ریزی کند.
موضوع قابل طرح دیگر اینکه در کمربند جنب حاره که کشور ما در آن قرار گرفته اصولاً وضع هوا شامل بارندگی و وزش باد و سردی و گرمی هوا از اعتدال لازم برخوردار نیست و نوسان زیادی دارد. به‌همین دلیل مجموعه‌ای از همه هواهای موجود در جهان از گرمسیری گرفته تا سردسیری و از شرایط طوفانی تا توقف‌های 15 -10 روزه وزش باد که منجر به آلودگی هوا می‌شود، همه و همه در پهنه سرزمینی کشور ما قابل رصد است. بنابراین این شرایط پیچیده هواشناختی ایجاب می‌کند که در هر برنامه‌ریزی کلان و حتی خرد، جوانب هواشناسی کار اعمال و لحاظ شود. هرچند آسیب اصلی در این زمینه موازی کاری‌های پر هزینه فعالیت‌های هواشناسی در وزارت راه و شهرسازی و وزارت نیرو است که خود در دنیا بی‌نظیر است. به این دو مجموعه ده‌ها پژوهشگاه آب و هوایی و خشکسالی را نیز اضافه کنید که به‌طور موازی فعالیت می‌کنند و معمولاً با نظرات متضاد خود، مدیران و مردم را به‌عنوان کنشگران اقتصادی سردرگم می‌کنند.
*کارشناس ارشد هواشناسی
نظر شما