سلامت نیوز:فاطمه گنج‌كریمی ،صرفه‌جویی اگر مقرون به صرفه نباشد قابل اجرا نیست کم بارشی، وضعیت نامناسب منابع آب زیرزمینی و اقتصاد نامتوازن بخش آب و انرژی تهدیدی جدی تلقی می‌شود

به گزارش سلامت نیوز به نقل از قانون ،تا زمانی که سه میلیارد متر مکعب فاضلاب خام جمع‌آوری و تصفیه نشده و در پهنه آب‌های سطحی و زیرزمینی رها می‌شود، بحران وجود دارد

«تابستان امسال، بحران آب كشور را درمی‌نوردد!»‌ این جمله‌ای است كه این روزها مسئولان با شدت و حدت كمتری آن را بیان می‌كنند و نمی‌خواهند آن را در بوق و كرنا كنند. اما باید گفت كه بحران آب جدی‌ترین موضوعی است كه باید بیش از پیش به آن پرداخته و توسط دولتمردان هشدار جدی داده شود. افت بارندگی‌های امسال موجب شده از میان ۱۷۷ سد بزرگ کشور، ۶۹ سد از جمله سدهای زاینده‌رود، شهید رجایی، ساوه و ملاصدرا همچنان کمتر از ۴۰ درصد آب ذخیره‌شده داشته باشند.

کاهش بارندگی‌های سال آبی جاری و در پی آن افت روان‌ آب‌ها موجب شده است تا حجم ذخیره آب 177 سد بزرگ موجود در 6 حوضه آبریز دریای خزر، خلیج فارس، دریاچه ارومیه، فلات مرکزی، هامون و سرخس به 25.36 میلیارد مترمکعب برسد که در مقایسه با سال گذشته آب موجود در مخازن سدهای کشور کاهش 24 درصدی پیدا کرده است.

ورودی و خروجی آب از سدها نیز متاثر از افت نزولات جوی با کاهش‌های محسوسی مواجه شده‌اند؛ به‌گونه‌ای که ورودی به این سازه‌های آبی 43 درصد و خروجی از آن‌ها نیز نسبت به سال گذشته 30 درصد کمتر شده است و هم اکنون به طور میانگین 51 درصد مخازن سدهای یاد شده دارای منابع آبی است.

در این بین از میان 177 سد بزرگ موجود در این 6 حوضه آبریز 39 درصد از آن‌ها و به تعبیری 69 سد بزرگ کشور از جمله سدهای شهیدرجایی، زاینده‌رود، ساوه و ملاصدرا در آستانه تابستان همچنان کمتر از 40 درصد آب ذخیره شده دارند.

علاوه بر این‌ها بحران آب بر برخی محصولات كشاورزی در جنوب كشور از جمله نخلستان‌ها تاثیر ناگواری داشته است و به گفته مسئولان شوری آب به‌شدت روی نخل‌های خرما در خوزستان و بوشهر تاثیر گذاشته و بیشتر نخل‌هایی که در مجاورت آب‌های شور قرار دارند، در معرض خشک شدن هستند.

ذخایر رو به پایان آب‌های زیر زمینی

این اواخر نیز عیسی کلانتری رییس سازمان محیط زیست گفته است: ۱۷۰ میلیارد متر مکعب از آب‌های فسیلی سرزمینی ایران در چند سال گذشته مصرف شده است. مجموع آب‌های فسیلی کشور ایران حدود ۵۰۰ میلیارد متر مکعب است که از این میزان ۳۰۰ میلیارد متر مکعب آب‌های شور و مابقی آب شیرین است. از مجموع ۲۰۰ میلیارد متر مکعب آب‌های شیرین فسیلی، ۱۷۰ تا ۱۸۰ میلیارد مترمکعب مصرف شده و می‌توان گفت ذخایرآب‌های زیر زمینی ایران رو به پایان است.

كاهش ورودی مخازن سدهای كشور

کاهش ارتفاع و ذخیره آب سدهای دارای نیروگاه برقابی موجب شده تا این مراکز نیز با کاهش تولید انرژی روبه‌رو شوند؛ به طوری که برق تولیدی 53 نیروگاه‌ برق‌آبی کشور از ابتدای امسال تا 21 اردیبهشت به 1011 گیگاوات ساعت برسد که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته 61.3 درصد کاهش داشته است. روندی که موجب شده تا در این بخش نیز با کاهش 3300 مگاواتی کمبود تولید در نیروگاه‌های برق‌آبی مواجه باشیم. در حال حاضر حجم ذخیره کنونی آب در سدهای پنج گانه استان تهران (لار، طالقان، امیرکبیر، لتیان و ماملو) 684 میلیون مترمکعب بوده و 36 درصد حجم این سدها نیز پر است.

بررسی این اعداد و ارقام حکایت از آن دارد که حجم مخازن سدهای پنج گانه استان تهران نسبت به مدت مشابه سال گذشته 32 درصد کاهش داشته و ورودی آب به این سدها نیز افت 38 درصدی پیدا کرده است. چندی پیش حاج رسولی‌ها مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران نیز اعلام کرده بود که در استان تهران ورودی آب به مخازن سدها حدود 30 درصد نسبت به سال گذشته کمتر شده اما با توجه به ذخایر سال گذشته این آب تا حدودی جبران شده است. با وجود بارش‌های اخیر در کشور همچنان میزان بارندگی‌ها و ورودی آب به مخازن سدهای کشور به ترتیب 36 و 40 درصد کمتر از مدت مشابه سال گذشته است.

هشدار ناسا درباره بحران آب شیرین جهان

ناسا نیز در گزارشی که در نشریه نیچر منتشر کرده برای نخستین‌بار براساس اطلاعات ماهواره‌های گرانشی در یک دوره ۱۴ ساله درباره کاهش جدی منابع آب شیرین جهان هشدار داده است. در این گزارش محل دقیق مناطقی از جهان که اوضاع آب شیرین به ‌خاطر برداشت بی‌رویه به خطر افتاده، مشخص شده است. کاهش منابع آب شیرین در مناطقی مانند شمال و شرق هند، شمال شرقی چین، کالیفرنیا، جنوب روسیه، استرالیا و خاورمیانه به برداشت آب‌های زیرزمینی و نحوه کشت آبی مرتبط است. این اطلاعات نشان می‌دهد در ۱۴منطقه کاهش منابع آب به‌ خاطر فعالیت و استفاده نادرست انسانی بوده و هشت مورد این تغییرات به‌خاطر دلایل آب و هوایی بوده است.

آسیب كم آبی به كشاورزی

در این بحبوحه بحران آب، شوری و کم آبی رمق نخلداران خوزستان را گرفته است. محسن رشید فرخی، رییس انجمن ملی خرما در این خصوص گفته است: شوری آب به‌شدت روی نخل‌های خرما در خوزستان و بوشهر تاثیر گذاشته و اکثر نخل‌هایی که در مجاورت آب‌های شور قرار دارند، در معرض خشک شدن هستند و حداقل یک‌سوم خرمای تولیدی در کشور در همین مناطق تولید می‌شود که در معرض نابودی قرار گرفته است.

بحران در پیش است

چندی پیش وزیر نیرو گفت: اگر بارش‌ها به میزان نرمال هم برسد، همچنان بحران داریم، تا زمانی که سه میلیارد متر مکعب فاضلاب خام جمع‌آوری و تصفیه نشده و در پهنه آب‌های سطحی و زیرزمینی رها می‌شود، بحران وجود دارد. مسائلی همچون کم‌بارشی، وضعیت نامناسب منابع آب زیرزمینی یا اقتصاد نامتوازن بخش آب و انرژی که در مجموعه وزارت نیرو به عنوان تهدیدی جدی تلقی می‌شود. در این میان مردم آن‌گونه که باید به این مسائل باور ندارند یا نسبت به آن کم‌اعتماد هستند.

ضرورت ارتقای سواد آب و انرژی در میان مردم

به گفته اردكانیان سواد آب و انرژی مجموعه‌ای از داده‌ها و اطلاعاتی است که به مردم منتقل می‌شود تا ابعاد مختلف مقوله آب و انرژی را بشناسند و قادر باشند به درستی در مورد آن تفکر و نقش آن را در زندگی خود درک کنند، روابط متقابل بین آب، غذا و انرژی را دریابند و برای عمل مناسب و سازگار با کم‌آبی و شرایط انرژی کشور آمادگی داشته باشند. به جای استفاده از واژه مقابله با خشکسالی که به لحاظ زمانی شرایطی موقتی را به ذهن متبادر می‌کند، از عنوان سازگاری با کم‌آبی که در ذات خود دارای استمرار و همیشگی است، استفاده کنیم که جامعه ما به خوبی بداند موضوع کم‌آبی همذات با اقلیم ماست و باید برنامه‌های زندگی، توسعه و رونق تولید خود را در کشور براساس شرایط کم‌آبی بازنگری کرده و براساس آن تدوین و اجرا کنیم. برای ارتقای سطح آگاهی‌ها و سواد عمومی باید از سطح مدارس شروع كرد و تا سطح دانشگاه‌ها و سایر نهادها تعمیق پیدا کند تا در جامعه همان‌گونه که به شکل وسیعی همه آحاد کشور با این دو کالا درگیر و مرتبط هستند، سطح سواد عمومی نیز نسبت به مسائل مرتبط با آب و انرژی هم به یک سواد همه‌گیر و فراگیر برسد.

تصورات نادرست در مورد اقتصاد آب و انرژی

وی ادامه داد: باید محدویت های تامین آب‌شرب، محدویت‌های جابه‌جایی جمعیت مسکونی و تمام هزینه‌های مرتبط با این امر را توضیح داد. این توضیحات باید در پایین‌ترین سطح جامعه و در ارتباط نزدیک با هر منطقه و محلی با استفاده از تمام شیوه‌های ارتباطی صورت گیرد. تصورات نادرست در مورد اقتصاد آب و انرژی باید توسط عملکرد خوب و فعالانه روابط عمومی‌ها اصلاح شود.

در بحران تنها امید ما به سدهاست

مجتبی فاضلی، استاد دانشگاه شهید بهشتی در پاسخ به این پرسش كه چگونه می‌توان بحران آب‌را مدیریت كرد، می‌گوید: چند راهكار می‌تواند برای مدیریت بحران كم آبی ارائه داد. راهكار اول انتقال آب است؛ اجاره كردن چاه‌های كشاورزی و انتقال آن به شهر می‌تواند یكی از راهكارها برای عبور از بحران باشد اما دولت باید هزینه كشاورز را در قبال اجاره چاه بپردازد تا بتواند امرار معاش كند.

راهكار دیگر این است كه از تصفیه آب برخی چاه‌های داخل شهر كه احتمال آلودگی دارند، می‌توان استفاده و به این وسیله از جیره‌بندی آب جلوگیری كرد. روش دیگر این است كه آب شهر را تامین كنیم و برای تامین آب شرب از آب معدنی و سایر آب‌ها (با روش‌های دیگر) استفاده كرد. با این راهكارها می‌توان جلوی جیره‌بندی آب را گرفت تا آب به صورت مستقیم در برابر آلودگی و اپیدمی قرار نگیرد. پس از سال 80 كه بحران آب را از سرگذراندیم، دیگر شاهد جیره‌بندی آب نبودیم.

اكنون مدیریت آب شهری بهتر از گذشته شده است. بنابراین می‌توان نسبت به مدیریت آب امیدوار بود. منتها بحث اساسی این است كه ما تصور كنیم تنها امسال با بحران آب روبه‌رو هستیم و سال‌های آینده این مشكل وجود ندارد. باید بگویم هرگز این‌گونه نیست. باید هشدار بحران آب را به مردم بدهیم.

نیاز به آمایش آب محور

او با بیان اینكه شعار امسال وزارت نیرو همسازی با كمبود آب است، ادامه می‌دهد: مفهوم این شعار یعنی تحمل كمبود آب و مردم ایران باید خود را با این وضعیت سازگار كنند. به این خاطر كه كشور ما كم‌آب است و توزیع جمعیت مناسب نیست. در مناطقی كه كمبود آب وجود دارد، تراكم جعیت بالاست. اما مناطقی كه نزدیك دریاست و می‌توانیم برداشت آب داشته باشیم و به وسیله آب شیرین كن از آن استفاده كنیم، مركز ثقل جمعیت محسوب می‌شود؛ یعنی جمعیت محدود است.

در سیستان و بلوچستان ثقل جمعیت 13 نفر اما درتهران بیش از 700 نفر در یك كیلومتر مربع است و این استان وابسته به آب‌های زیرزمینی و آب‌های داخل سد است. توزیع جمعیت به این سادگی مدیریت نمی‌شود و آمایش آب‌محور دركشور به این راحتی قابل استقرار نیست. این اتفاق احتیاج به برنامه بلندمدت، میان‌مدت و چند ساله دارد تا عملی شود و بتوانیم با شرایط فعلی سازگار شویم. فرهنگ‌سازی آن گونه كه برخی فكر می‌كنند به زودی تاثیرگذار نیست. عده‌ای فكر می‌كنند با تعدادی تبلیغات می‌توانند مصرف مردم را در جهت صرفه‌جویی تغییر داده و متعادل سازنداما این‌گونه نیست؛ فرهنگ‌سازی نیازمند یك فرآیند طولانی‌مدت است.

حسن جیره‌بندی

فاضلی خاطرنشان می‌كند: اگرچه معاون وزیر نیرو در خصوص جیره‌بندی مباحثی را مطرح كرده اما این اتفاق چندان خوشایند نیست، با این حال جیره‌بندی با وجود معضلاتی كه دارد، می‌تواند‌ یك حسن نیز داشته باشد و آن فرهنگ‌سازی است. این روش می‌تواند تلنگری به مردم بزند تا صرفه‌جویی كرده و آب كمتری مصرف كنند.

در این میان عده‌ای می‌توانند خود را با شرایط همساز كنند و به این شكل فرهنگ‌سازی صورت می‌گیرد اما صرفه‌جویی با تبلیغات كمتر اتفاق می‌افتد. بنده شعاری دارم با عنوان اینكه «صرفه‌جویی اگر مقرون به صرفه نباشد، قابل اجرا نیست». فردی كه صرفه‌جویی می‌كند، بداند كه اگر صرفه‌جویی می‌كند، از نظر اقتصادی، بهداشتی و... باید به سود او تمام شود؛ اگر این موضوع را باور نداشته باشد، صرفه‌جویی نخواهد كرد. این موضوع را باید دنبال كنیم و استقرار چنین دیدگاهی زمان كوتاه نمی‌پذیرد. باید زمان بدهیم تا به تدریج صورت بگیرد. اكنون كه مشكل آب داریم، اینكه بگوییم تا تابستان فرهنگسازی می‌كنیم، دور از ذهن است.

كاهش ضریب ذخیره خاك

این استاد دانشگاه در پاسخ به این پرسش كه چه میزان از بارندگی‌ها در ایران ذخیره می‌شود، می‌گوید: در ایران میزان ذخیره آب‌های زیرزمینی منفی است. یعنی شدت آسیب دیدن آب زیرزمینی باعث شده تا مقدار نفوذ و تغذیه آب زیرزمینی كمتر از برداشت آن باشد. بنابراین میزان آب قابل‌ملاحظه‌ای ذخیره نمی‌شود. حتی به دلیل برداشت بیش از حد از آب زیرزمینی، سفره‌های آب زیرزمینی و آبخانه‌ها آسیب دیده اند؛ به‌گونه‌ای كه ضریب ذخیره آن‌ها پایین آمده است. این اتفاق باعث فشردگی خاك می‌شود، در نتیجه ضریب ذخیره خاك نسبت به آب كاهش می‌یابد كه اكنون شاهد آن هستیم؛ بنابراین اگر بارش‌ها نفوذ هم داشته باشند، ذخیره نمی‌شوند، زهكش می‌كنند و بیرون می‌آیند.

مخازن سدها تنها امید ما

او در پایان گفت:‌ پیشتر بحث‌ها و انتقادات زیادی در خصوص اینكه چرا در كشور سدهای زیادی احداث شده، وجود داشت وبسیاری ایراد گرفتند (كه البته برخی از آن‌ها به جا بود) اما حالا تنها امید ما به سدهاست. اكنون نوع بارش‌ها نیز تغییر كرده و از برف به باران و سیلاب تبدیل شده است. بنابراین مخازن سدها در زمان بحران تنها امید ماست.

باید آب بارندگی‌ها حفظ شود تا بتوانیم در زمان بحران از آن استفاده كنیم. مساله‌ای كه در این میان وجود دارد، این است كه مخازن ذخیره سدها تبخیر را افزایش داده و كیفیت آب را از بین می‌برد. به دلیل اینكه لایه‌بندی حرارتی و غلظتی ایجاد می‌شود. به این ترتیب نمی‌توان گفت كه یك رویداد خوب یا بد است. اگر هر رویدادی به موقع و سرجاش اتفاق بیفتد خوب است اما اگر در آن افراط صورت گیرد، به موقع انجام نشود یا به شكل درستی مورد بهره‌برداری قرار نگیرد، با مشكل مواجه خواهد شد و اثر منفی خواهد گذاشت.

سدسازی اتفاق بدی نیست. اگر این سدها را نداشتیم، نمی‌توانستیم آب را ذخیره كنیم. مسئولان مدام اعلام می‌كنند كه تنها 40 درصد سدها پر شده است؛ این موضوع نشان می‌دهد كه ظرفیتی كه برای سدسازی ملزوم شده از حد لازم بیشتر بوده است. اكنون می‌توان از سدها برای مدیریت آب شرب و غیره كمك گرفت.