سلامت نیوز:اینکه با زهکش کردن دشتها کل مخازن آبی کوهستان تهدید میشوند یا نه؟ مسالهای است که صاحب نظران را به خود درگیر کرده است.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از آرمان ،عدهای پیشگویی میکنند که آبهایی که از کوهستان سرازیر میشوند و قلهها و دامنهها را طی میکنند؛ جزو ذخایر آبی هستند که کشت و کارها بلای جانشان شده است و عدهای دیگر از جبهه مقابل برآنند که کشاورزی در دشت امر جدیدی نیست و باید بتوانیم خود را با شرایط اقلیمی موجود و کم آبیها تطبیق دهیم. حال باید ببینیم که در آینده تخلیه منابع آبی کوهستان طعمه توصیههای بیرویه مدیریتی است یا اینکه بهعنوان یکی از روشهای کشاورزی امر ضروری برای محیطزیست بهشمار میآید.
چندی پیش بود که مدیر دفتر اکوسیستمهای تالابی سازمان حفاظت محیط زیست در یک برنامه رادیویی از سیاستهای وزارت جهاد کشاورزی بهدلیل زیر کشت بردن زمینهای دشتی انتقاد کرد. به گفته مسعود باقرزاده کریمی با زهکش کردن این دشتها کل مخازن آبی کوهستان را تخلیه کردهایم. کوهستان بهعنوان مخازن آبی عمل میکند، اما با زهکش کردن دشتهای کوهستانی آب را از این مخازن خارج میکنیم.
دشتهای کوهستانی بهعنوان یک مخزن طبیعی برای آب عمل میکنند، چون آبرفتهایی با خلل و فرج(منافذ و سوراخهای ریز) بسیار دارند و جریانهای بهاره و ذوب برفها در مرحله اول در این دشتها ذخیره میشود. وقتی دشتها در کوهستان از آب اشباع شوند، چشمهها خارج و به رودخانهها وارد میشوند. بنابراین رودخانه از آب چشمه و بهصورت دائمی سیراب میشود. در شرایط حاضر در کوهستانها اتفاقی خطرناک افتاده است که کمتر به آن پرداختهایم. اینکه ما کل مخازن آبی کوهستان را تخلیه کردهایم و زهکش کردن این دشتها سیاستی بود که از دهههای قبل توسط وزارت جهاد آغاز شد تا به زمینهای زیر کشت تبدیل شوند.
اقدامات جهاد كشاورزى در سازگاری با کمآبی
رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاعرسانی وزارت جهاد کشاورزی در گفتوگو با خبرنگار «آرمان» میگوید: باید در اتخاذ راهبردهای مدیریتی و اجرایی برای آب و غذا به امر «امنیت آبی» و «امنیت غذایی» بهطور توامان توجه داشته باشیم. سیاست امنیت آبی باید آب مورد نیاز را برای کشاورزی و غذا تامین کند و متقابلا سیاست امنیت غذایی هم باید منجر به حفظ و پایداری آب شود. شاهرخ رمضاننژاد میافزاید: همان طور که با شیوهها و فناوریهای گذشته و تنگناها و محدودیتهای منابع آبی نمیتوانیم امنیت غذایی را محقق کنیم، بهطور قطع با برنامهها و ابزارهای گذشته قادر به تامین امنیت آبی نخواهیم بود.
رمضاننژاد به اقدامات وزارت جهاد كشاورزى در سازگاری با شرایط اقلیمی و کم آبی برای پایداری و افزایش تولید اشاره میکند: ارتقای بهرهوری نظام زراعی کشور از طریق تجهیز آن به فناوریهای پیشرفته و سازگار با محیط زیست با تمرکز بر بهرهوری آب، راهبرد وزارت جهاد کشاورزی در پایداری و افزایش تولید در سالهای اخیر بوده است.
این کارشناس ارشد توسعه کشاورزی بیان میکند: نظام زراعی کشور به بذور مقاوم به خشکی، دارای ظرفیت، بهکارگیری سیستمهای آبیاری و تغذیه نوین و اجرای اصول و موازین مهندسی تجهیز شده تا تاثیرات کشاورزی و تولید از مخاطرات طبیعی نظیر کم بارشی، کم و مهار شود تا وابستگی و اتکای تولید به مولفههای طبیعی کاهش یابد. او ادامه میدهد: در نتیجه دستیابی به نظام زراعی دانش و مدیریت محور است که به رغم خشکی و کم بارشی بیسابقه در پنجاه سال اخیر تولید گندم در کشور نه تنها از شرایط محیطی متاثر نشده، بلکه مطابق برنامه پایدار و افزایش نیز داشته است. رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت جهاد کشاورزی با اشاره به سیاستهایى كه برای سازگارى حوزه كشاورزى با كم آبى بهكار گرفته شده است، اظهار میکند: انتقال زمان كشت به عنوان اقدامی سازگار با اقلیم در راستای كنترل مصرف آب است. به این صورت كه بخشی از زراعت در فصل تابستان و بهار را به علت میزان تبخیر بالا به فصل پاییز منتقل میكنیم. زیرا كشت فصل پاییز با آب باران(سبز) به محصول مینشیند.
نشاکاری بهجای بذركارى
این كارشناس ارشد توسعه كشاورزى انتقال مكان كشت را از دیگر سیاستهاى کشاورزی براى بهینهسازی مصرف آب كشور برمیشمارد و میگوید: در این زمینه کشت برخى از محصولات كشاورزى مانند سبزى و صیفیجات از فضاى باز به فضای بسته و کنترلشده گلخانهای منتقل میشوند. زیرا این اقدام نقش بسزایى را در كاهش مصرف آب در تولید این گونه محصولات دارد، بهطوری که کشت گلخانه نیاز آبی محصول را نسبت به فضای باز به یک دهم کاهش میدهد.
این مقام مسئول تغییر شیوه كشت را نیز از دیگر راههاى سازگارى با كم آبى كشور اعلان میکند و میافزاید: تا پیش از این شرایط اقلیمی عمده زراعت و كشت از طریق بذر انجام مىشد، اما اكنون برای سازگارى با كم آبى، نشاکاری را بهجای بذركارى و توسعه کشت نشایی را به نشا در دستور کار داریم که تا یک سوم موجب کاهش مصرف آب میشود.
ضرورت تطبیق با شرایط اقلیمی
رمضاننژاد اظهار میکند: اقدام دیگری كه در دستور كار وزارت جهاد کشاورزی است، جایگزینی عملیات کم خاکورزی از طریق کشاورزی حفاظتی است که موجب حفط رطوبت خاک میشود. او استفاده از ارقام زودرس و میانرس را نیز تمهیدی برای سازگاری و کاهش مصرف آب در کشاورزی برمیشمارد. رمضاننژاد دستیابی به بهرهوری 6 درصدی سالانه در کشاورزی را حاصل برنامهها و سیاستهای نظام زراعی دانش و مدیریت محور میداند.
او درباره انتقاد از کشاورزی در دشت نیز میگوید: کشاورزی در ایران مربوط به سالها و سدههای اخیر نیست، شاهنامه به عنوان سندی که رشد و تحولات اجتماعی و اقتصادی ایران در آن روایت شده، کشت و کار در دشت را مربوط به دوران پادشاهی هوشنگ همزمان دانسته است. پس کشاورزی امر جدید نیست و آنچه جدید است، شرایط اقلیمی فعلی و کم بارشی است و باید بتوانیم خودمان را با آن سازگار و تطبیق دهیم و همان طور که اشاره کردم بخش کشاورزی در این مسیر حرکت میکند و با کاهش سطح زیرکشت و آب کمتر، به تولید بیشتر دست یافته است. او مدیریت خلاقانه و فرصتساز آب را با رویکردی جامع و از مرحله پیش از نزولات آسمانی تا پس از مصرف برای شرایط فعلی ضروری برمیشمارد.
رمضاننژاد خاطرنشان میکند: کاهش بارشها و تغییر ترکیب بارش در کشور بهطوری که در آن سهم بارش بهصورت برف کم شده در آسیب پذیری موثر است و باید سامانههای جدید را برای حفظ بارش بهصورت باران ایجاد کرد. او فعالیتهای آبخیزداری و آبخوانداری را ضروری میداند و همچنین ایجاد سامانه پخش سیلاب را در سرزمین برای حفظ باران مفید برمیشمارد.
برداشتها بیش از تغذیه ارتفاعات
«منابع آبی ما در دشتها از ارتفاعات سرچشمه میگیرند. به شرطی که ما لایههای نفوذپذیر در کوه داشته باشیم. لایههای نفوذپذیر شامل سنگآهک و ماسهسنگ هستند. این دو لایه به این دلیل که تخلخلشان بالاست، آب را در خودشان جذب میکنند و به سمت پایین میروند. اگر شیب این لایهها و چینخوردگیها به سمت دشت باشد، طبیعتا ما لایههای آبدار داریم که از کوهستان به سمت دشتها میروند و در آنجا بهرهبرداری میشوند.»
این جملات را محمد رضا فاطمی، کارشناس محیط زیست به «آرمان» میگوید. به گفته او تغذیه لایههای آبی در دشتها و اراضی پایین دست از ارتفاعات و کوهستانهاست. حال بین این دو یک تعادل اکولوژیک وجود دارد، یعنی اگر به اندازه آبی که از کوهستان وارد این لایههای آب زیرزمینی میشود برداشت شود، این تعادل برقرار است و سطح این چاهها پایین نمیرود، اما اگر میزان برداشت بیش از میزان ورودی به لایههای آبدار باشد؛ طبیعتا سطح آب پایین میرود و ما منابع آبی را از دست میدهیم.
این وضعیتی است که اکنون در دشت پیش آمده است. به گونهای که میزان برداشتها بیش از حد تغذیه ارتفاعات است. این کارشناس محیط زیست اظهار میکند: در گذشته کشاورزی به میزان اندک انجام میشد و بیشتر صنعت توسعه داشت. بنابراین میزان برداشت از دشتها کم بود، اما اکنون که بهدلیل بیکاری، مسائل اقتصادی و توصیههای بیرویه مدیریتی که باید همه جا را آباد و از آب مخازن برای کشاورزی برداشت کنیم، این وضعیت برای دشتها بهوجود آمده است. فاطمی بیان میکند: منبع دیگری که از کوهستان میآید، رودخانه است که از طریق چشمهها تغذیه میکند. از این رو وقتی آب رودخانه وارد دشت میشود، در مسیر اطراف بهبستر نفوذ میکند و باز هم موجب تغذیه لایههای آب زیر زمینی میشود.
حالا چه در کوهستان، چه در پایکوه و چه در دشتها. از اینرو یک تبادل اکولوژیک بین لایههای آبی اطراف رودخانهها و آب رودخانهها برقرار میشود. او ادامه میدهد: حالا اگر آب رودخانهها کم شود، طبیعتا لایههای آبدار اطراف هم آ
نظر شما