سلامت نیوز:آیا «درختان شكسته و افتاده» اسم رمز بهره‌برداری دوباره از جنگلهای هیركانی در شمال ایران است؟ این سوال پس از آن در اذهان فعالان و حامیان محیط زیست شكل گرفت كه نامه علی‌محمد شاعری، نماینده مردم شهرهای شرق استان مازندران به وزیر جهاد كشاورزی مبنی بر تقاضای موافقت با بهره‌برداری از «درختان شكسته و افتاده» در جنگلها همراه با دستور موافق وزیر در رسانه‌ها منتشر شد.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از اعتماد ، نماینده مردم بهشهر، نكا و گلوگاه 25 شهریورماه امسال در نامه‌اش خطاب به محمود حجتی مدعی شده از زمان اجرای قانون تنفس جنگلها در سال 96 شمار زیادی از درختان جنگلی در اثر حوادث طبیعی ریشه‌كن شده‌اند و با فرا رسیدن فصل پاییز و افزایش احتمال حریق و جاری شدن سیل‌های فصلی نیز این تهدیدات افزایش می‌یابد. او همچنین نوشته است كه پوسیدگی درختان آسیب‌دیده موجب شیوع آفات در درختان بلوط و شمشاد می‌شود. عضو كمیسیون كشاورزی مجلس در این نامه تاكید كرده جمع‌آوری این درختان می‌تواند نیاز كارخانه‌ها را تامین كند و از نظر مالی درآمدزا باشد. محمود حجتی هم با تقاضای «مخارج كردن چوب‌های شكسته و درختان افتاده» موافقت كرده است. این موافقت یازدهم مهرماه از سوی سیدمحمد مجابی، قائم‌مقام وزیر به خلیل آقایی، رییس سازمان جنگلها و مراتع ابلاغ شده است. حالا نوبت سازمان جنگلها و مراتع است كه دستور وزیر را برای خارج كردن درختان افتاده و شكسته از جنگلهای شمال كشور اجرا كند .
ابهام درباره شیوه تشخیص درختان افتاده
آیا این دستور قانونی است و اینكه اجرای آن چه پیامدهایی برای جنگلهای هیركانی دارد؟ جنگل‌هایی كه مركز تحقیقات جنگلها و مراتع در سال 95 وسعت آنها را یك میلیون و 650 هزار هكتار اعلام كرده است. عددی كه از كاهش 15 درصدی وسعت این جنگلها طی یك دهه حكایت داشت و به خوبی نمایانگر وضعیت بحرانی این جنگلها است. در چنین شرایطی تصمیم جدید وزارت جهاد كشاورزی در عمل چگونه اجرایی می‌شود كه موجب ضررهای بیشتر نشود؟
عباسعلی نوبخت، معاون امور جنگل سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری كشور در گفت‌وگو با «گزارشگران سبز» در این باره گفته است: «در برخی نقاط جنگل، درختان شكسته افتاده‌ای كه به صورت تجمعی هستند، وجود دارند. این درختان باید از جنگل خارج شوند. درباره نحوه خروج آنها بحث است. ضمن آنكه درختانی كه به صورت تجمعی قطع شده‌اند، حجم زیادی در عرصه‌های طبیعی ندارند و در چهار تا پنج نقطه از اراضی تحت مدیریت شركت نكا چوب، شفارود و چوب و كاغذ مازندران واقع شده‌اند.» او گفته این نقاط بر اساس بازدیدهای میدانی به اتفاق مدیركل جنگل‌كاری و رییس شورای عالی جنگل شناسایی شده است: «حجم درختان افتاده در این مناطق بیشتر از میزان برداشت بر مبنای كتابچه طرح است. در این مناطق در سطح قابل توجهی از عرصه، تاج درختان باز شده است. به همین دلیل از نظر كارشناسی به این نتیجه رسیدیم كه اگر بخواهیم در این نقاط كار احیایی انجام دهیم، باید درختان شكسته افتاده را خارج كنیم.»
با وجود این توضیحات همچنان از نظر كارشناسان این ابهام وجود دارد كه چه كسی «افتاده» و «شكسته» بودن درختان را تشخیص می‌دهد؟ محمدرضا گنجی، نایب‌رییس انجمن علمی جنگلداری ایران یكی از این كارشناسان است كه به «اعتماد» می‌گوید: «تعیین این درختان كار ساده‌ای نیست. چه مرجعی می‌تواند اثبات كند كه چوب‌های خارج شده از جنگل شكسته و افتاده بوده‌اند؟ به عنوان كارشناسی كه 40 سال است با مسائل جنگلداری آشنا هستم باید بگویم این تصمیم خوب نبود و بهتر این است كه وزیر دستورش را لغو كند.»
قانون تنفس جنگل به اغما میرود؟
بهره‌برداری بی‌رویه و غیرعلمی از جنگلهای كشور موجب شده بود تا سال‌ها از سوی كارشناسان حوزه جنگل درباره پیامدهای ویرانگر این روند هشدار داده شود. همین هشدارها باعث شد تا از سال 1396 قانون «تنفس جنگلها» با هدف ممنوعیت بهره‌بردای از جنگلها در طول دوره اجرای برنامه ششم توسعه اجرایی شود. قانونی كه سال اول اجرای آن از نظر خلیل آقایی، رییس سازمان جنگلها و مراتع كشور مثبت ارزیابی شده بود: «اجرای این طرح، نتایج فراوانی نصیب جنگلهای ایران شد و امیدواری‌ها به احیای عرصه‌های نابود شده را افزایش داد.» به گزارش ایسنا، آقایی تیرماه امسال خطاب به استاندار گلستان گفته بود: «برخی‌ها گمان می‌كنند با اجرای این قانون، تامین چوب كشور دچار مشكل می‌شود اما تعرفه صفر درصدی واردات چوب و گسترش عرصه‌های زراعت چوب صنعتی، این مشكل را برطرف خواهد كرد.» اما مقاومت سازمان جنگلها ظاهرا دوامی نیافت و حالا بیم آن میرود كه قانون تنفس جنگلها عملا كارایی خودش را از دست بدهد. شاعری، نماینده مردم شرق استان مازندران از پارسال در اظهارنظرهای مختلف با استناد به قانون تنفس جنگلها گفته بود كه در این قانون خروج درختان شكسته و افتاده پیش‌بینی شده و باید از سوی سازمان جنگلها این بخش از قانون اجرا شود. حالا نامه جدید او به وزیر جهاد كشاورزی هم بر همین مبنا تنظیم شده است. رضا شیخ‌پور، كارشناس ارشد جنگلداری اما این ادعای شاعری را دقیق نمی‌داند: «در قانون تبصره‌ای پیش بینی شده مبنی بر اینكه دولت تا پایان سال سوم برنامه ششم توسعه مجاز است برای آن دسته از طرحهای بهره‌برداری از جنگل كه قراردادشان باقی است از این درختان استفاده كند.» در این تبصره دو نكته اهمیت دارد یكی اینكه دولت در این قانون «مكلف» نشده بلكه «مجاز» شمرده شده و دیگر اینكه این بهره‌برداری را محدود به طرحهایی كرده كه «قراردادشان ادامه داشته باشد.» شیخ‌پور اما تصریح می‌كند: «یك سال و نیم از اجرای برنامه ششم توسعه گذشته و فرصت چندانی برای زمان قانونی این تبصره باقی نمانده و نكته مهم‌تر اینكه قراردادهای بهره‌برداری یا تمام شده‌اند یا كارخانه‌ها آنها را فسخ كرده‌اند.»
اكوسیستم را به حال خودش رها كنید
احتمال شیوع آفت درختان افتاده به سایر درختان جنگلها یكی از استدلال‌های متقاضیان خروج این درختان از جنگلها است اما شیخ‌پور نظر دیگری دارد: «دخل و تصرف‌های انسان موجب بیماری اكوسیستم شده است. از بین رفتن بخش زیادی از شمشادهای هیركانی یكی از پیامدهای همین رویه‌های غلط است. حالا باید چند سال جنگلها را به حال خودشان وابگذاریم تا اكوسیستم بتواند خودش را بازسازی نكند نه این اینكه با چنین بهانه‌هایی دوباره در اكوسیستم دست‌كاری كنیم». او تجدید نظر بنیادین در طرحهای جنگل داری را نیاز امروز جنگلهای كشور می‌داند و تقاضاهایی مانند تقاضای علی‌محمد شاعری را حركت‌هایی تبلیغاتی ارزیابی می‌كند: «به نظر می‌رسد ایشان بیشتر با هدف ایجاد رضایت در حوزه‌های انتخابیه‌شان چنین تقاضایی را مطرح كرده‌اند.» شیخ‌پور راه‌حل عاقلانه برای مدیریت جنگلها را در گروه اجرای طرح «مدیریت پایدار جنگل» می‌داند. طرحی كه پیش‌نویس دستورالعمل آن تهیه شده و در انتظار اظهارنظر شورای عالی جنگل است.
فقدان نگاه جامع به جنگلهای هیركانی
جنگلهای هیركانی از نظر میراث طبیعی جزو ذخایر كم‌نظیر ایران و از معدود جنگلهای باقیمانده «پهن برگ معتدله» به شمار می‌روند. 90 درصد جنگلهای هیركانی در ایران قرار دارد و 10 درصد آن در كشور آذربایجان قرار گرفته است. حفاظت از این جنگلها از نظر بین‌المللی دارای اهمیت فراوانی است تا جایی كه یك تشكل زیست محیطی از طرف آلمان از چندی پیش برای تسهیل روند ثبت این جنگلها در فهرست میراث طبیعی یونسكو به ایران كمك می‌كند. مینا استقامت، مدیرعامل انجمن غیردولتی «زی پاك» در گفت‌وگو با «اعتماد» با تشریح اهمیت زیستی و طبیعی جنگلهای هیركانی از جای خالی یك برنامه مدیریت پایدار برای این جنگلها، به‌شدت انتقاد می‌كند: «شیوه مدیریت جنگلهای هیركانی طی سالیان گذشته اشتباه بوده است. این روند اشتباه كه به استفاده بی‌رویه از چوب جنگلها دامن زده، عملا این ذخیره زیستی را به خطر انداخته است.» از نظر مینا استقامت تصمیم جدید وزیر جهاد كشاورزی هم می‌تواند زمینه‌ساز تخلف‌های جدید در جنگلهای هیركانی شود: «به نظر من دوباره مشكلات اقتصادی باعث شده تصمیمی گرفته شود كه با مدیریت پایدار جنگل همراستا نیست.» با این توضیحات همچنان این سوال مطرح است كه آیا دستور وزیر جهاد كشاورزی زمینه‌ساز بهره‌برداری‌های غیرقانونی از جنگلهای هیركانی می‌شود؟ توضیحات كارشناسان نشان می‌دهد دورنمای این تصمیم امیدوار‌كننده نیست.
نظر شما