سلامت نیوز:  این روزها در نتیجه فعالیت‌های متعدد و گسترده انسانی عمدتا مصرف بیش از اندازه سوخت‌های فسیلی و تغییر کاربری سطح زمین، عوامل اقلیمی تغییر یافته‌اند.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از آرمان ، به این معنی که نه تنها شرایط آب‌وهوایی دگرگون شده است، بلکه بارش باران و وزش باد نیز از الگوهای پیشین پیروی نمی‌کنند. طی سال‌های اخیر حتی میانگین دمای سطح زمین نیز افزایش یافته، لایه ازون به عنوان لایه مهم حفاظت زمین در برابر اشعه ماورای بنفش خورشید نیز فرسایش یافته است. از سوی دیگر وقوع شماری از بلایای طبیعی مانند سیل، خشکسالی، طوفان، سونامی، زمین لرزه و زلزله در سال‌های اخیر، نقاط مختلف جهان را به شدت تحت تاثیر قرار داده که این معضل را به دامنه دخالت‌های انسانی در شرایط طبیعی زمین و جو پیرامون آن نسبت داده‌اند. اینورژن یا وارونگی دما نیز گاهی به اشتباه وارونگی هوا خوانده می‌شود، از جمله پدیده‌هایی است که در شرایط طبیعی هم احتمال تشکیل آن در برخی فصل‌ها(پاییز و زمستان) و در برخی مناطق وجود دارد، اما آنچه سبب اهمیت این پدیده به‌ویژه طی سال‌های اخیر شده، تعداد و شدت این پدیده به‌ویژه در مناطق شهری و صنعتی است.

در این میان به منظور پیشگیری از وقوع اینورژن می‌توان برنامه ویژه‌ای شامل افزایش آگاهی عمومی، محدود کردن استفاده از وسایل نقلیه، کاستن از ساعات انجام فعالیت‌های صنعتی آلاینده و مانند آن را تدوین و از آغاز آذر تا پایان زمستان، بر حسب اتفاق و با توجه به شدت و ضعف این پدیده، آن را به مرحله اجرا گذارد. «آرمان» در گفت‌وگویی با اسماعیل کهرم، معاون سابق سازمان محیط‌زیست و کارشناس محیط‌زیست به بررسی کم‌وکیف این پدیده محیط‌زیستی پرداخته است.

درمورد پدیده اینورژن برای ما بیشتر توضیح می‌دهید؟

پدیده اینورژن و وارونگی دما اواخر پاییز یا وسط زمستان اتفاق می‌افتد. دلیلش آلودگی و آلاینده‌ها هستند. این آلاینده‌ها برای مثال دود اگزوز اتومبیل یا دود کارخانه‌ها چون سبک‌تر از هواست به سمت بالا حرکت می‌کند و می‌خواهد از فضای شهر خارج شود، اما در این شرایط یک لایه هوای سرد از روی کوه‌ها روی این لایه می‌لغزد. چون هوای سرد سنگین است و این لایه آلایندگی را پایین می‌آورد. در نتیجه نمی‌گذارد، این توده هوای آلوده از فضای شهر خارج شود و باد آن را ببرد. بنابراین به سمت پایین برمی‌گردد. با وقوع این پدیده، گازها و ذرات معلق حاصل از مصرف مقدار زیادی انرژی در مراکز شهری و صنعتی که در شرایط عادی وارد هوا و پراکنده می‌شود، در زیر لایه هوای گرم محبوس شده و در ارتفاعات پایین و نزدیک به زمین متراکم و متراکم‌تر می‌شود و برای مثال اتومبیل شما دوده‌ای و یقه لباس سفید بنده هم سیاه می‌شود. به اینورژن یا وارونگی می‌گویند. وارونگی از این نظر که این هوایی که می‌خواهد خارج شود، که اگر برود ما می‌توانیم نفس بکشیم، اما وقتی که نمی‌رود، باعث نفس تنگی می‌شود. برای مثال وقتی دم‌کُنی روی دیگ می‌گذارند و هوا که گرم می‌شود بالا می‌آید و می‌خواهد خارج شود، اما این دم‌کنی نمی‌گذارد، بنابراین به برنج برمی‌گردد و باعث پخته شدن آن می‌شود، یعنی یک چرخش هوای گرم در داخل قابلمه. حالا در مورد شهرها هوای آلوده ایجاد می‌شود و با وقوع این پدیده این هوای آلوده وارد ریه من و شما می‌شود.

چرا این پدیده اتفاق می‌افتد؟

لایه هوای گرم آلوده چون سبک‌تر است، بالا می‌رود. اگر هوا آلوده نباشد، این پدیده اتفاق نمی‌افتد. هرچند نظر به اینکه می‌گویند در تهران 85درصد این آلاینده‌ها متعلق به وسایل نقلیه و متحرک است. این وسایل است که این هوا را آلوده می‌کند و بالا می‌رود و به‌جای اینکه به کوه و بیابان برود، برمی‌گردد. در چنین شرایطی با ادامه مصرف انرژی و انتشار گرد و غبار حاصل از فعالیت‌های انسانی، هوای شهرها و مراکز صنعتی به انواع گازها و ذرات معلق آلوده و برای سلامت انسان‌ها زیان‌بار می‌شود و در شرایط وارونگی دما در یک منطقه، گاهی با سرد شدن هوا و تشکیل ابر در سطح زمین(مه)و آمیختگی آن با ترکیبات آلاینده موجود در این لایه، پدیده دیگری به‌نام مه دود تشکیل می‌شود که زندگی و تنفس در آن دشوار است. با بررسی هواشناختی و زیست‌محیطی مناطق آسیب‌پذیر می‌توان وقوع این پدیده را در مدت زمان مشخصی از سال هر چند کوچک پیش‌بینی کرد.

این پدیده بیشتر در چه مناطقی رخ می‌دهد؟

در هر منطقه‌ای که آلوده‌تر باشد، بیشتر اتفاق می‌افتد یا در مجاورت کوه‌هایی که برف دارند و سرد است و آن لایه سرد مانند دم‌کنی روی این هوای گرم می‌افتد، اما با توجه به اینکه در همه جای تهران ترافیک داریم و آلودگی است در همه نقاط اتفاق می‌افتد. اینورژن در شرایط کاملا طبیعی بیش از چند ساعت نمی‌پاید، اما پایداری آن بر فراز مناطق شهری و صنعتی بستگی به عوامل متعدد شامل قطر یا ارتفاع لایه هوای مهاجم، کاهش بار آلودگی، وزش باد، بارندگی و شدت فعالیت مراکز فشار(کم یا زیاد) پیرامون منطقه دارد. با وقوع پدیده اینورژن یا وارونگی دما در مناطق شهری و صنعتی، با توجه به زیان‌های بالقوه‌ای که برای سلامت انسان دارد، شرایط ویژه و گاهی اضطراری اعلام می‌شود که مهم‌ترین آ‌نها در درجه نخست، دست کشیدن از تمام کارهایی است که انجام آن مستلزم استفاده از سوخت‌های فسیلی و تولید گرد و غبار است و در درجه دوم، توصیه بهداشتی به گروه‌های آسیب‌پذیر مانند کودکان، سالمندان و بیماران برای خودداری از رفت و آمد در مناطق آلوده است.

با توجه به اینکه معضل آلودگی هوا یک مساله جهانی است، تجربه‌های جهانی در این مورد چه می‌گویند؟

سال گذشته در کشور فرانسه طرح زوج و فرد بود. فرانسه‌ای که ماشین‌هایش از ما بهتر است، سوخت فسیلی‌اش از ما بهتر است. بنزین یورو پنج دارند. با این همه، آنها هم درگیر این موضوع هستند، اما ما بیشتر درگیر هستیم. امسال پیش‌بینی کرده‌اند، قبل از اینکه اینورژن پیش بیاید، گفتند که این اتومبیل‌ها که 85درصد آلودگی سهم آنهاست، باید معاینه فنی بگیرند که دود تولید نکنند. از سوی دیگر ما یک معضل دیگر به نام موتورسیکلت داریم که هشت برابر اتومبیل آلایندگی تولید می‌کنند و به  هیچ صراطی هم مستقیم نیستند. یعنی نه معاینه فنی دارند، نه ورود ممنوع رعایت می‌کنند و نه کسی به آنها گیر می‌دهد. بنابراین ما به تعداد اتومبیل‌ها، موتورسیکلت‌های آلایندگی‌زا داریم. یا برای مثال درایالات متحده اتومبیل تک سرنشین ممنوع است و جریمه‌های سنگین برای خروج باید پرداخت کنید. این است که چهار کارمند با هم قرار می‌گذارند که نوبتی سرکار می‌روند. هر دفعه یکی از آنها ماشینش را می‌برد و پنج نفر را جابه‌جا می‌کند. این روش‌هایی است که ما می‌توانیم اتخاذ بکنیم.

چه برنامه‌هایی برای پیشگیری از وقوع این پدیده باید تدوین شود؟

ببینید درحال حاضر 30درصد صنایع ایران اطراف تهران است. یعنی یک سوم. آمدند چکار کردند؟ گفتند که در شعاع 120کیلومتری کارخانه نسازیم، اما در زمان آقای احمدی‌نژاد آمدند در شهر کرج که در 40کیلومتری تهران است، دو کارخانه درست کردند و این قانون را زیرپا گذاشتند. یکی از راه‌ها این است که بارگذاری نکنیم؛ یعنی کارخانه و تشکیلات در اطراف تهران درست نکنیم. معاینه فنی‌ها باید کنترل کنند. راه دیگر این است که وسایل حمل‌ونقل عمومی از جمله مترو را زیادتر کنیم و مساحت فضای سبز را افزایش دهیم برای اینکه این فضای سبز باعث این آلاینده‌ها و دود و دم می‌شود. برای مثال اگر از ریزگرد شکایت داریم، هر هکتار از جنگل هفت‌ونیم تن ریزگرد را در سال مهار می‌کند.