سلامت نیوز: رییس بخش ازن و آلودگی هوا موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران با ابیان اینکه :«ازن بد در محیط هایی که اکسیدهای ازت بیشتری وجود دارند و دمای هوا هم بالاتر است، بسیار بیشتر وجود دارند. به عنوان مثال در محیط های شهری اکثر ماشین هایی که گازسوز هستند به دلیل اینکه در دمای بالا کار می کنند اکسیدهای ازت NOx را ایجاد می کنند و متاسفانه آنها به طور غیر مستقیم ازن بد را تولید می کنند.» خاطر نشان کرد :« چند روز گذشته میزان شاخص آلودگی هوا به ۱۴۰ واحد نیز رسیده است و شرایط بسیار ناسالمی را بوجود آورده است که برای تمامی موجودات حتی گیاهان نیز بسیار خطرناک است، چون همانطور که اشاره شد گاز ازن یک اکسید کننده بسیار قوی است و معمولا معضلی برای شهری مثل تهران است . »
دکتر عباسعلی علی اکبری بیدختی در گفت و گو با خبرنگار سلامت نیوز، گفت: « گاز ازن در دو لایه از جو زمین غلظت زیادی دارد. یکی ازنی است با غلظت بالاتر که در لایه ای درارتفاع متوسط ۲۵ کیلومتری ازسطح زمین قراردارد و در نتیجه برخورد پرتوهای فرابنفش تابش خورشیدی با مولکول اکسیژن بوجود می آید.
این نوع ازن به دلیل اینکه جلوی بخشی دیگر از پرتوهای UV را نیز می گیرد محافظ بسیار موثر موجودات زنده در سطح زمین است، و بنابراین به "ازن خوب" معروف است. »
وی افزود:« متاسفانه ازن خوب به علت ورود گازهای مخرب ازن، معروف به CFCها که انسان وارد جو کرده است در پنجاه سال اخیر کاهش داشته است، بویژه در مناطق عرض های جغرافیایی بالا به خصوص مناطق قطب جنوب (روی این منطقه که به سوراخ ازن معروف است، مقدار ازن خوب، حتی تا یک سوم مقدار معمول خود را در بهار نیمکره ای از دست می دهد). گازهای CFC در مناطق قطبی که دما خیلی پایین است تجزیه شده و گاز کلر را آزاد می کنند که در حضور تابش خورشیدی ازن را از بین می برند. کاهش ازن خوب به این معنی است که پرتوهای UV خورشیدی که برای موجودات زنده بسیار خطرناک است بیشتر به سطح زمین می رسد می تواند بر تمامی موجودات اثرات منفی برجای بگذارد ( ازجمله می توان به افزایش این تابش در کشورهایی که نزدیک قطب جنوب، مثل استرالیا و حتی قطب شمال، البته کمتر، هستند اشاره کرد). »
اثرات مخرب پرتوهای UV بر سلامت انسان: آب مروارید و سرطان پوست
رییس بخش ازن و آلودگی هوا موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران گفت:« لازم به ذکر است که در سی سال اخیر پروتکلهایی از طرف سازمان ملل برای کاهش و یا جایگزین استفاده از CFCها به این منظور اجرایی شده که تا حدی درکم کردن روند کاهشی ازن خوب موثر بوده است. بنابراین ازن خوب برای زندگی روی زمین حیاتی است و بدون آن زندگی به شکل حاضر در سطح زمین امکان پذیر نیست.
در حال حاضر هنوز بخش کمی از پرتوهای UV خورشیدی به سطح زمین می رسند که اثرات مخربی روی پوست (مثل برخی از سرطان های آن، به ویژه پوست های روشن) و چشم انسان (منجر به آب مروارید می شود) می گذارند. بنابراین در تابش مستقیم خورشید باید از کرمهای ضد UV و عینک های مناسب استفاده کرد. ما در بخش ازن و آلودگی هوای موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران ازن کلی جو که عمدتا ازن خوب است را توسط دستگاه ازن سنج، روزانه پایش می کنیم و اطلاعات آن در وبگاه این بخش از موسسه ژئوفیزیک در دسترس است.»
خودروهای گازسوز و حتی گاز آشپزی عاملی برای تولید ازن بد
وی افزود: ازن بعدی « "ازن بد" است که عمدتا در لایه جو مجاور سطح زمین تشکیل می شود و یک آلاینده هوای ثانویه است. خودروهای گاز سوز و وسایل گاز سوز(حتی گاز آشپزی!) که غالبا در دمای بالا احتراق دارند گازهایی را مثل اکسیدهای ازت NOx (که خود نیز در مقادیر بیشتر از حد مجازشان آلاینده های مضری هستند) تولید می کنند و آنها در مقابل تابش نور خورشید تغییر شیمیایی (فرایند فتوشیمیایی) داده و ایجاد اتم های فعال اکسیژن می کند که با اکسیژن ترکیب شده و ازن بد را تولید می کنند. این فرایند دردمای بیش از حدود 15 درجه سانتیگراد، به ویژه در تابستان رخ می دهد و با افزایش دما شدیدتر می شود. »
ماشین هایی که نشت روغن و بنزین دارند در حالت پارک هم در ایجاد ازن بد نقش دارند
دکتر علی اکبری بیدختی در ادامه گفت:« بنابراین ازن بد در محیط هایی که اکسیدهای ازت بیشتری وجود دارند و دمای هوا هم بالاتر است، بسیار بیشتر وجود دارند. به عنوان مثال در محیط های شهری اکثر ماشین هایی که گازسوز هستند به دلیل اینکه در دمای بالا کار می کنند اکسیدهای ازت NOx را ایجاد می کنند و متاسفانه آنها به طور غیر مستقیم ازن بد را تولید می کنند. این نوع از ازن در حضور ترکیبات آلی فرار VOCs مثل موادی آلی فراری که در بنزین وجود و گازهای آلی فرار که حتی در روغن ماشینها هم وجود دارد در دمای بیشتر هوا می تواند بیشتر تبخیر شده و وارد جو شود که خود طی واکنشی فتوشیمیایی باعث تولید ترکیبات که خود خطرناک هستند (مثل PAN) و تجمع بیشتر ازن در مناطق شهری می شوند. متاسفانه از ماشینها، به ویژه ماشینهای فرسوده که نشت روغن وحتی بنزین دارند حتی در حالت پارک شده مقادیر قابل ملاحظه ای مواد آلی فرار خطرناک که در ایجاد ازن بد نقش دارند، تبخیر شده و وارد جو می شوند. »
گاز در کاهش برخی از محصولات کشاورزی موثر بوده
وی در ادامه گفت: «به عنوان مثال در منطقه ای مثل تهران در شرایطی که امکان تخلیه آلاینده ها از جمله ازن بد به دلیل عدم تهویه هوای این منطقه شهری با باد به صورت کامل وجود نداشته باشد و دمای هوا هم بالا باشد میزان تشکیل ازن بد که بسیار خطرناک است، بالاتر می رود. لازم به ذکر است که سرعت باد در تهران اغلب کم بوده، که بخشی از آن به دلیل محاط بودن شهر با کوه ها است و بنابراین باد اغلب کفاف تهویه هوای این محیط شهری را نمی دهد. حد مجاز ازن در هوا معمولا در کشورهای مختلف، متفاوت است ولی معمولا مقدار مجاز آن در محدوده 70 تا 90 قسمت در بلیون (ppb) هوا است و اگر از این حد تجاوز کند شرایط بسیار خطرناکی را بوجود می آورد چون ازن بد به عنوان آلاینده ثانویه، گازی است که به شدت واکنش زا است (اکسید کننده بسیار قوی) و وقتی آن را تنفس کنیم یا وارد چشم شود بسیار خطرناک است. این گاز در کاهش برخی از محصولات کشاورزی، به علت تخریب برگهای آنها نیز موثر بوده است.»
حد مجاز ازن در هوا چقدر است؟
وی خاطرنشان کرد: « شاخص آلودگی هوا {۱۰۰×(مقدار مجازازن/مقدار ازن)} برمبنای این حد مجاز ازن باید زیر ۱۰۰باشد، گرچه چند روز گذشته این میزان به ۱۴۰ واحد نیز رسیده است و شرایط بسیار ناسالمی را بوجود آورده است که برای تمامی موجودات حتی گیاهان نیز بسیار خطرناک است، چون همانطور که اشاره شد گاز ازن یک اکسید کننده بسیار قوی است و معمولا معضلی برای شهری مثل تهران است وقتی که باد هم کم باشد، بخصوص در تابستان که میزان گاز ازن و همچنین ذرات معلق می تواند به مقادیر بالاتر از حد مجاز افزایش یابد. البته بخش زیادی از آلاینده های دیگر هوا مثل CO، کنترل شده است اما ازن را به دلیل اکسیدهای ازتی که وارد جو می کنیم و یک آلاینده ثانویه است نمی توانیم کنترل کنیم مگر اینکه انتشار اکسیدهای ازتی که از خودروها و وسایل گازسوز حاصل می شود و گازهای آلی فرار که آنها نیز که اغلب از خودروها وارد جو می شود را کنترل کنیم.»
نقش تغییرات اقلیمی بر افزایش ازن در هوای تهران
رییس بخش ازن و آلودگی هوا موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران تاکید کرد: « تغییرات اقلیمی باعث افزایش بیشتر دمای جو در محیط هایی مثل تهران (علاوه بر افزایش دما در نتیجه گسترش شهر، افزایش دما در اثر جزیره گرمایی) شده است که خود عاملی برای بالا رفتن میزان دمای محیط شهری و به دنبال آن بالا رفتن میزان ازن بد در هوای تهران شده است. ما توانسته ایم گازهای آلاینده ای مثل CO را در هوای تهران کنترل کنیم ولی میزان ازن درهوای تهران کاهش محسوسی به ویژه در دمای هوای بالا، نداشته و در فصول گرم مقدار آن اغلب بالاتر می رود.»
منابع تولید گازهای ازت و افزایش ازن در هوا
وی گفت: «تاسیسات صنعتی، نیروگاه ها، اگزوز خودروها، بخارات بنزین و حلال های شیمیایی نظیر حلال های رنگهای ساختمانی، نیز از جمله منابع تولید گازهایی هستند که در مجموع با حضور تابش خورشیدی و دمای بالای هوا منجر به تولید ازن بد می شوند. در واقع هرچیزی که گازسوز باشد چون در دمای بالا می سوزد اکسیدهای ازت ایجاد می کند که در مقابل تابش خورشید تغییر ماهیت داده و ازن بد را تولید می کنند. البته مواد آلی فرار مکمل این فرایند هستند و باعث تجمع ازن در محیط های شهری می شوند. لذا مواد آلی و اکسیدهای ازت، ازن مناطق شهری را افزایش می دهند. البته مواد آلی علاوه بر اینکه از مواد مصنوعی تولید خودمان مثل بنزین تولید می شود از برخی گیاهان نیز تولید می شود. از طرف دیگر در منازل نیز وسایل گازسوز از جمله آبگرمکن ها که در دمای بالا کار می کنند باعث تولید اکسیدهای ازت در جو شده و به دنبال آن باعث تولید ازن بد می شوند. در پخت و پزها با اجاق های گاز سوز نیز اکسیدهای ازت تولید می شوند. (لازم به ذکر است که هنگام آشپزی با روغن های خوراکی نیز ما شاهد آزاد سازی مواد آلی فرار از تبخیر روغن و اکسیدهای ازت از سوخت خود گاز در هوا هستیم که خود مقوله خاصی از آلودگی هوای درون ساختمانی است که باید با تهویه مناسب این محیطها بر طرف شود.) »
استفاده از آبگرمکن های گازی هم در افزایش ازن نقش دارد
دکتر علی اکبری بیدختی خاطرنشان کرد:« اگر در محیط شهری حداقل سعی مان بر این باشد که از آبگرمکن های خورشیدی استفاده کنیم معضل افزایش ازن بد ناشی از استفاده از آبگرمکن های گازی کاهش پیدا می کند. کاتالیست های مناسب در اگزوز خودروها نیز می تواند در جذب اکسیدهای ازت موثر بوده و عاملی برای کاهش تولید ازن بد باشند. اگر تولید اکسیدهای ازت ناشی از موارد اشاره شده و نیز ترکیبات آلی فرار را در محیط های شهری را کنترل کنیم می توانیم میزان ازن را کنترل کنیم. »
راهکار کشورهای دیگر برای کاهش آلاینده ثانویه ازن
گیاهانی که عامل افزایش مواد آلی فرار هستند!
وی در پایان گفت: « افزایش ازن بد به عنوان یک آلاینده ثانویه یک معضل جدیدی است که به دلیل تغییرات اقلیمی و افزایش دما جو در برخی شهرهای کشورهایی مثل امریکا و اروپا نیز به صورت معضل جدی مطرح است که البته این کشورها سعی می کنند گسیل اکسیدهای ازت و ترکیبات آلی را کنترل کنند و حتی گیاهانی که خود مواد آلی فرار وارد جو می کنند را دور از مناطق شهری کشت کنند، تا میزان ازن بد موجود در هوا را کاهش دهند. پیشنهاد می شود در محیط های شهری سعی بر این باشد که از خودروهای شخصی گازی و بنزینی (به ویژه فرسوده که نشتی روغن و حتی بنزین دارند) کمتر استفاده شود و همینطور از آبگرم کن های خورشیدی بیشتر استفاده شود تا تولید اکسیدهای ازت کنترل شده، و در نتیجه کاهش ازن بد را شاهد باشیم.»
نظر شما