سلامت نیوز: برای از محیط‌زیست نوشتن و مصداقی‌تر برای از مدارس سبز و طبیعت نوشتن، می‌شود سراغ خیلی‌ها رفت و خیلی حرف‌ها را گفت. به همین سبب سراغ محمد درویش، فعال محیط‌زیست و مدیرکل سابق دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست رفتیم که خود نقش مهمی در ایجاد مدارس طبیعت در کشور داشت.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از «فرهیختگان آنلاین»، اگر پدر و مادرمان کمی در ارتباط با طبیعت و محیط‌زیست به ما نمی‌گفتند هیچ‌وقت در مدرسه و اینطور جاها، چیز خاصی در ارتباط با محیط‌زیست نمی‌گفتند و نمی‌آموختند. تمام دانش زیست‌محیطی هم محدود می‌شد به درس جغرافیایی که آن هم بیشتر مکان‌نمایی بود تا طبیعت‌شناسی و احترام به محیط‌زیست. این وضعیت و این بی‌محلی به محیط‌زیست، از همان دوران کودکی آغاز شد، از همان دوران مدرسه که سطل زباله‌ها بیشتر از آنکه سطل زباله باشند، تیردروازه برای فوتبال بودند و کمتر زباله داخل آنها می‌ریختیم و می‌ریختند. برای رفع این وضعیت و احترام به محیط‌زیست اتفاقا مساله باید از همان دوران کودکی رفع و رجوع می‌شد و به قول معروف از همان کودکی فرهنگ‌سازی انجام می‌گرفت. اما خیلی این نشد و اگر هم می‌خواست بشود، هربار اتفاقی می‌افتاد که صورت نگیرد. خلاصه اینکه این دغدغه، یعنی آموزش‌های محیط‌زیستی و ارتباط با طبیعت همواره وجود داشت و همین وجود همیشگی، بالاخره به سمت نمود عملی و اقدام عملی پیش رفت و درنهایت ما شاهد ایجاد مدارسی بودیم با نام مدارس طبیعت و کمی بعد‌تر هم، مدارس سبز، اولی را سازمان محیط‌زیست و دومی را آموزش و پرورش در دستور کار قرار دادند و تقریبا هرکدام به آنچه مورد‌نظر بود و به آن اهدافی که داشتند، نرسیدند.
مدرسه طبیعت و مدرسه سبز
در تعریف و توضیح مدرسه طبیعت می‌توان به اظهارات بنیانگذار این مدارس و همچنین اطلاعات موجود در سایر رسانه‌ها اشاره کرد.
به گفته عبدالحسین وهاب‌زاده، پایه‌گذار این نوع مدارس در تهران «مدرسه طبیعت هرجایی است که سامان و نظم انسانی نداشته و عوامل طبیعی در شکل دادن به آن چیره باشد. لذا می‌تواند یک قطعه جنگل یا درخت‌زار با درختان پراکنده یا حتی یک بوته‌زار کویری باشد که چند درخت در آن روئیده است. آنچه اهمیت دارد اینکه به صورت بستری غنی مرکب از مواد طبیعی و امکانات آموزشی باشد. کتاب، امکانات آزمایشگاهی و حتی وسایل جدید همچون نرم‌افزارها و گجت‌ها که کودک به تناسب علاقه و نیازش به آنها مراجعه و تعامل کند.» کودکان در این مدرسه نباید به خودشان و دیگران و حیوانات و درختان و سازه‌های مدرسه آسیب بزنند. همچنین باید به هم احترام بگذارند. در مدرسه طبیعت خبری از آموزش و کتاب، جزوه و ماده درسی نیست. هیچ امتحان و نمره‌ای هم وجود ندارد، درنتیجه رقابتی بین بچه‌ها ایجاد نمی‌شود. اما در تعریف و تشریح مدارس سبز که مدت‌هاست از اجرای آن سخن گفته می‌شود هم باید گفت این مدارس تقریبا می‌خواهند همان کار مدارس طبیعت را انجام دهند با این تفاوت که در فرآیند آموزشی مدارس اتفاق می‌افتد. به‌طور کلی مدارس سبز به مدرسه‌ای گفته می‌شود که تمام اعضای آن به آموزش مهارت‌های زیست‌محیطی می‌پردازند و در تاسیس مدرسه هم تمامی ضوابط و استاندارد‌های محیط‌زیستی وجود دارد و رعایت شده است.
مهرالله رخشانی‌مهر، رئیس سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور هم در ارتباط با مدارس سبز در یادداشتی نوشته بود: «ایجاد مدارس سبز هم جنبه‌های عملیاتی درون‌مدرسه‌ای همچون افزایش فضاهای سبز متناسب با شرایط محیطی، استفاده از انرژی‌های تجدید‌پذیر، کاهش مصرف انرژی، مدیریت پسماندها، بازیافت و مدیریت بهینه آب و حمل‌‌ونقل را در برمی‌گیرد و هم جنبه‌های نظری آموزش و پرورش دانش‌آموزان و اولیای آنها و تعمیم این اصول به جامعه به‌عنوان شیوه جدید زندگی را مدنظر قرار می‌دهد.» ایجاد مدارس سبز از دو سال پیش در کشور آغاز شد و استان‌های سیستان و بلوچستان، قزوین و تهران به‌عنوان پرچمداران این طرح در کشور شناخته می‌شوند. مدارس طبیعت هم در دوره اول دولت دوازدهم به همت سازمان حفاظت از محیط‌زیست ایجاد شده بود.
همانطور که در ابتدای گزارش گفتیم، این دو نوع مدرسه در راستای توجه به مسائل زیست‌محیطی از سوی دانش‌آموزان و فرهنگ‌سازی در دوران کودکی ایجاد شدند و هرکدام متولیان خودشان را دارند اما در ادامه به این مساله می‌رسیم که اهدافی که مدنظر بوده، هنوز به ثمر ننشسته است و کمابیش روزانه با این اخبار مواجه می‌شویم که مدارس طبیعت و حتی مدارس سبز با معضلات جدی و مخالفت‌ها و سنگ‌اندازی‌های گوناگونی از سوی سازمان‌ها و نهادهای گوناگون مواجه هستند.
آغاز راه مدارس طبیعت
برای از محیط‌زیست نوشتن و مصداقی‌تر برای از مدارس سبز و طبیعت نوشتن، می‌شود سراغ خیلی‌ها رفت و خیلی حرف‌ها را گفت. به همین سبب سراغ محمد درویش، فعال محیط‌زیست و مدیرکل سابق دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست رفتیم که خود نقش مهمی در ایجاد مدارس طبیعت در کشور داشت. درویش در ارتباط با این مدارس که متاسفانه این روزها اصلا حال و روز خوشی ندارند و از طرف نهاد متولی یعنی همان سازمان حفاظت محیط‌زیست هم حمایت نمی‌شوند به «فرهیختگان» گفت: «مدرسه طبیعت در دولت اول حسن روحانی براساس تفاهمنامه‌ای با آموزش و پرورش شکل گرفت. این اتفاق بعد از آن بود که سیاست‌های مقام معظم رهبری در حوزه برنامه پنج‌ساله ششم منتشر شد و در بند چهاردهم ایشان تاکید کرده بودند که آموزش‌های جذاب، موثر و ساده برای کودکان و نوجوانان و دیگر اقشار جامعه در حوزه محیط‌زیست طراحی شود.»
فرصت‌سازی به سبک مدارس طبیعت
درویش در ارتباط با اهداف و مواهب این مدارس گفت: «این مدارس سن بین چهار سال تا 12 سال را تحت پوشش دارند. در راستای اصل 44 قانون اساسی، با تکیه بر بازار خصوصی و کسب سرمایه‌گذار وارد شدیم. دفتر مشارکت‌های سازمان محیط‌زیست شیوه‌نامه این مدارس را طراحی کرد و نظارت بر حسن‌اجرای آن را نیز مرکزی با عنوان آموزش تسهیل‌گران انجام می‌داد. این مدرسه هم به موضوع اشتغال فارغ‌التحصیلان در رشته‌های محیط‌زیست، کشاورزی و منابع طبیعی و آموزش، عنایت داشت و هم اینکه نسلی را پرورش می‌داد که عاشق سرزمینشان باشند و بتوانند حافظ محیط‌زیست آن باشند که این طرح باید در راستای انجام وظایف و تکالیف سازمان هم باشد.» مدارس طبیعت شروع کار و رشد خوبی داشتند.
این فعال محیط‌زیست در این‌باره هم گفت: «با چنین تصویر و تصور و برنامه‌ای خوشبختانه توانستیم تعداد این مدارس را به 81 مدرسه در 29 استان کشور برسانیم. استقبال خیلی خوبی شده بود. چون تغییر آشکارا و مثبت بود. ما تا 40 درصد بیش‌فعالی را کاهش داده بودیم. تا 25 درصد ضریب یادگیری افزایش پیدا کرده بود. بچه‌ها توانسته بودند شخصیت اجتماعی پیدا کنند و خلاقیت‌هایشان رشد کند.»
مدرسه طبیعت ایده‌ای کودکانه است
درویش در ادامه به آغاز دوره افول مدارس طبیعت اشاره کرد و افزود: «منتها در دوره دوم دولت حسن روحانی بلافاصله فردای آن روزی که عیسی کلانتری، رئیس سازمان محیط‌زیست شد، ایشان به شدت با مدارس زاویه گرفت. صراحتا به بنده که در آن زمان هنوز مدیرکل مشارکت‌های سازمان بودم، گفت اینها مسائلی سطحی و روبنایی است و مدرسه طبیعت ایده‌ای کودکانه است. دقیقا با همین اصطلاح و در گام نخست تلاش کرد مجوز جدیدی برای مدرسه طبیعت صادر نشود. مضاف بر آن مجوزهایی هم که داشتند، تمدید نکرد. البته سوای سازمان محیط‌زیست، پای نهادهای امنیتی هم به میان کشیده شد. حراست آموزش و پرورش اعتراض کرد. البته این مساله در زمان ابتکار بود و او از این مدارس دفاع می‌کرد و با وزیر آموزش و پرورش تعامل خوبی داشت ولی چون کلانتری چنین برنامه‌ای نداشت و با این مدارس مخالف بود از همین انتقادها و شکایت‌ها هم استفاده کرد.»
آموزش و پرورش از مخالفان اصلی
اختلاط دختر و پسر و وجود سگ‌ها در این مدارس ایرادات اصلی واردشده به آنها بود. حتی یک‌بار رضوان حکیم‌زاده، معاون ابتدایی وزیر آموزش و پرورش در ارتباط با مدارس طبیعت گفته بود: «در مدیریت یکپارچه ایجاد مدارس طبیعت امری غیرقانونی است، زیرا اهداف این مدارس با دین اسلام سازگار نیست.» درویش در این‌باره هم گفت: «یکی از انتقادهایی که نسبت به مدرسه طبیعت وجود داشت این بود که در مدرسه طبیعت در سنین بالای هفت سال دختر و پسر با هم مختلط هستند. خب می‌توانستند در شیوه‌نامه مدارس تعیین کنند که دختر و پسرها باید جدا باشند و این مساله رفع و رجوع شود. دلیلی نداشت که به خاطر چنین مساله‌ای کل مدرسه طبیعت که می‌توانست به آموزش بچه‌ها کمک کند، تعطیل شود. یکی‌دیگر از اشکالاتی که گرفته بودند این بود که سگ‌ها در مدرسه طبیعت بدون حفاظ وجود دارند، برای این هم باید تمهیدی اندیشیده شود که سگ‌ها در محوطه‌های جدا باشند یا حتی به راحتی حذف شوند. اینها عمده بهانه‌هایی بود که سبب شد سازمان محیط‌زیست حمایتش را از مدارس بردارد.»
از کلانتری شکایت کردیم
کلانتری به نامه مرکز پژوهش‌های مجلس هم توجهی نکرد و درنهایت مجبور شدیم از او شکایت کنیم. این فعال محیط‌زیست با بیان همین موضوع در ادامه گفت: «ما به مرکز پژوهش‌های مجلس از سازمان محیط‌زیست شکایت کردیم. مرکز پژوهش‌های مجلس سه دوره نامه به عیسی کلانتری نوشت، نظرش هم این بود که با توجه به قانون حفاظت از محیط‌زیست سال 1353 مسئولیت مدارس طبیعت می‌تواند همچنان به عهده سازمان محیط‌زیست باشد، همانطور که وزارت ارشاد مدرسه موسیقی دارد، فدراسیون فوتبال مدرسه فوتبال دارد، چون اینها با نظام رسمی آموزش و پرورش زاویه ندارند، سازمان محیط‌زیست هم می‌تواند مدرسه طبیعت داشته باشد. ولی عیسی کلانتری زیربار نامه‌های سه‌گانه مرکز پژوهش‌های مجلس هم نرفت. درنهایت حالا ما رسما از آقای کلانتری شکایت کردیم، از طریق معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری، پیگیر ماجرا هستیم که ببینیم به چه صورت می‌شود.»
مدیرکل سابق مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت از محیط‌زیست با انتقاد از مدل مدیریت آموزش و پرورش گفت: «متاسفانه آموزش و پرورش هیچ‌گونه حمایتی از مدرسه طبیعت نکرد. اصلا متاسفانه یکی از مشکلات ما با همین آموزش و پرورش بود. آنها می‌گفتند اسم مدرسه را باید بردارید، که ما هم گفتیم اصلا در این‌باره مشکلی نداریم که اصلا اسم مدرسه روی آن نگذاریم. می‌توانیم اسم آن را بگذاریم مزرعه کودک و طبیعت، کانون کودک و طبیعت، اصلا مشکلی نداریم. به صورت کلی آموزش و پرورش ما یک نظام به شدت سنتی، متحجر و واپس‌گراست. اجازه هیچ‌گونه خلاقیت، تحول و تغییر را نمی‌‌دهد و اصولا آنقدر سنتی و دست‌بسته راه می‌رود که خود آقای فانی شخصا به من گفت شما نباید به هیچ نوع تغییر و تحول آموزش و پرورش امید داشته باشید. آن موقعی که ایشان این صحبت را کرد، وزیر آموزش و پرورش بود.»
به گفته درویش الان خیلی از مدارس دیگر فعال نیست. خیلی کم در برخی استان‌ها فعال است، آن هم به خاطر این که استاندار آن استان، نماینده مجلس آن استان یا فرماندار، فرزندش در آنجاست و روزگار می‌گذراند. درواقع دیده شده است که این مدارس چقدر مفید هستند و این افراد و مسئولان، مسئولیت کار آنها را به عهده گرفتند.
تجربیات جهانی مدارس طبیعت
درویش در پایان به تجربه‌های جهانی در این حوزه اشاره کرد و افزود: «مدرسه طبیعت یا Nature School حدود 30 سال است که در دنیا فعالیت دارند. طرح این نوع مدارس از کشورهای اسکاندیناوی شکل گرفت. سنگاپور، ژاپن و کره‌جنوبی در آسیای جنوب‌شرقی هم از آن حمایت کردند. برخی از ایالت‌های آمریکا هم مدرسه طبیعت را دارند. اصلا این مدارس به این دلیل راه افتاد که زندگی شهرنشینی مجال زیستن در کنار طبیعت را از نسل جدید گرفته بود. بچه‌ها انزواطلب و فردگرا شده بودند. رابطه‌شان با طبیعت بد شده بود. همین سبب شده بود خشونت علیه طبیعت افزایش پیدا کند. به خاطر این نیاز بود که مدارس طبیعت راه افتاد.»
مضاف بر این اظهارات درویش، تاریخچه دیگری هم در ارتباط با مدارس طبیعت وجود دارد که در آن آمده است: «اولین مدرسه طبیعت در جهان در سال ۱۹۲۷ در ایالت ویسکانسین آمریکا راه‌اندازی شد. این ایده برای اولین‌بار توسط اساتید دانشکده کشاورزی دانشگاه ویسکانسین مورد توجه قرار گرفته است. ایده مدرسه طبیعت در کشورهای دانمارک، سوئد و دیگر کشورهای اروپایی در دهه ۱۹۵۰ به وجود آمد. این ایده در کشور دانمارک در مقطع پیش از دبستان به‌عنوان برنامه رسمی آموزشی کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرد. شکل‌گیری طرح مدرسه طبیعت در کشور انگلستان به دهه ۱۹۹۰ برمی‌گردد. کالج بریج‌واتر در سامرست سردمدار توسعه ایده مدرسه طبیعت در کشور انگلستان است. این ایده رشد بسیار سریعی در این کشور داشته است، به‌طوری که تا سال ۲۰۰۶ بیش از ۱۴۰ مدرسه طبیعت در این کشور آغاز به کار کرده‌اند. ایده مدرسه طبیعت به کشورهای استرالیا، کانادا، نیوزیلند، مالزی، سوئیس، اسپانیا، ایرلند و آلمان نیز راه پیدا کرده است.»
نظر شما