سلامت نیوز: طرح جنگلداری یکی از طرح‌های مهمی است که سالیان طولانی در برخی نقاط ایران اجرا می‌شود. برای اداره بهتر جنگل‌ها، آنها را به بخش‌هایی تقسیم و برای هر بخش، طرحی تدوین می‌کنند که شامل همه موارد لازم باشد. همچنین، علاوه‌بر معرفی پوشش گیاهی و جانوری و خصوصیات زمین و خاک منطقه و دام‌سراهای موجود در جنگل، اقدامات آتی از عملیات پرورشی گرفته تا جاده‌سازی در جنگل انجام می‌شود.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه صبح نو ،به این برنامه مدون «طرح جنگلداری» می‌گویند. گفته می‌شود درصورتی می‌توان از جنگل بهره‌برداری کرد که برای آن طرح جنگلداری تصویب‌شده سازمان جنگلبانی تهیه شده باشد؛ اما آیا این طرح در همه جنگل‌های ایران اجرا می‌شود؟
درباره چگونگی اجرای این طرح در کشور با آقای محمد امینی، عضو هیأت‌علمی دانشگاه علوم كشاورزی و منابع طبیعی ساری و رییس سابق مرکز تحقیقات منابع طبیعی و کشاورزی استان مازندران، به گفت‌وگو نشستیم تا با کمّ‌و‌کیف آن بیشتر آشنا شویم.
طرح جنگلداری چیست؟ درباره سیر تکاملی طرح‌های جنگلداری در ایران توضیح دهید.به‌مدت 60 سال است که سابقه مدیریت جنگلداری در ایران وجود دارد؛ یعنی طرح‌های جنگلداری از سال 1335 سیر تکاملی طی کرده است.
طرح جنگلداری سندی رسمی است که روابط بین عناصر فعال در یک حوزه آبخیز را تنظیم می‌کند؛ مثلا اگر انسان‌ها در آنجا زندگی می‌کنند، دامپروری و کشاورزی وجود دارد یا اداره‌هایی هستند که خدمات‌رسانی می‌کنند یا اینکه فعالیت‌هایی که در قالب مدیریت جنگل قرار است انجام شود، براساس طرح جنگلداری می‌توان روابط میان این ساختارها را تنظیم کرد.
ارکان مدیریت جنگلداری در این سند رسمی چیست؟
در حوزه مدیریت جنگل چهار اصل کلی وجود دارد: ۱. حفاظت از جنگل؛ ۲. احیای جنگل؛ ۳. توسعه جنگل؛ ۴. بهره‌برداری از جنگل.
حفاظت از جنگل چه پیش‌فرض‌هایی دارد؟
حفاظت از جنگل دو جنبه دارد: جنبه اول حفاظت فیزیکی است؛ یعنی حفظ زمین به‌عنوان عرصه و حفظ عناصری که روی زمین است؛ مثل خاک، درخت، حیات‌وحش و آب. همچنین، حفاظت جنگل از آسیب‌هایی که به‌وجود می‌آید؛ مثل حریق یا هجمه آفات یا حفاظت دربرابر قطع درختان بدون مجوز یا بدون برنامه‌ریزی.
علاوه‌بر‌این‌ها، حفظ جنگل از تصرف اراضی به این معنی که جلو اقدام افرادی گرفته شود که می‌خواهند عرصه جنگل را بگیرند و تغییر کاربری دهند. این جنبه از حفاظت، حفاظت دربرابر تهدید است. همچنین، محافظت از جنگل دربرابر اتفاقات طبیعی مانند آتش‌سوزی‌های طبیعی است.
حفاظت نوع دوم حفاظت بیولوژیک است که به‌وسیله برخی عملیات و دخالت در چرخه‌های طبیعی ازطریق علوم، فنون و آموزه‌های انسانی انجام می‌شود. به‌طورمثال، وقتی رشد وسیع برخی از گونه‌ها مانند تمشک زیاد شود، اجازه رشد و تجدید حیات را از برخی دیگر از گونه‌های گیاهی می‌گیرد و باعث می‌شود جنگل از بین برود. بنابراین، می‌توانیم با دخالت انسانی جلو این رشد بی‌رویه را بگیریم و مانع از‌بین‌رفتن سایر گونه‌های گیاهی و درختی شویم. مثال دیگر، طوفان یا سیل است که باعث می‌شود منطقه وسیعی از جنگل صدمه ببیند و می‌توانیم با اجرای راهکارهایی جلو خسارت‌های طبیعی را بگیریم.
در حوزه احیا چه راهکارهایی وجود دارد؟
در مقوله احیا، موضوع درختکاری و جنگلکاری مطرح است. همچنین، در مناطقی که مانعی برای حیات وجود دارد، آن مانع را حذف می‌کنیم؛ مثلا دراثر تردد دام، خاک در مناطقی از جنگل کوبیده و مانع رشد بذر گونه‌های مختلف گیاهی می‌شود؛ بنابراین، در آن محل رویشی وجود ندارد. در این شرایط جنگلداران به‌وسیله ابزارهای زراعی مثل چنگک در خاک خراش ایجاد می‌کنند و بذر می‌کارند و آبدهی می‌کنند تا این بذر تبدیل به نهال شود.
افزون‌براین، گاهی پیش می‌آید تراکم گیاهی در منطقه‌ای افزایش یابد و درختان براثر فشردگی غیرطبیعی مانع رشد یکدیگر شوند. در این شرایط، درختان قوی را نگه می‌داریم و سایر درختان مزاحم و ضعیف را حذف می‌کنیم. قاعده طبیعی خلقت خداوند و تجدید حیات این است که خود درختان بذر می‌آورند و بذر به درون خاک می‌رود و تبدیل به نهال می‌شود و سپس براساس قانون طبیعت، قوی‌ترها می‌مانند و ضعیف‌ترها از بین می‌روند؛ ولی هرجا که مانعی باعث ایجاد خلل در این قانون طبیعی شود، ما به‌کمک طبیعت می‌شتابیم و در‌این‌زمینه هم به بذرکاری کمک می‌کنیم و هم به نهالکاری.
برای مثال، در اطراف جنگل‌های شمال کشور تعداد زیادی دام وجود دارد که می‌توانند گونه‌های گیاهی را بخورند یا از بین ببرند؛ به‌همین‌دلیل برای جلوگیری از خورده‌شدن این نهال‌ها مناطق را محصور می‌کنند تا نهال‌ها رشد کنند. زمانی‌که نهال‌ها از هفت،هشت‌سالگی عبور کردند، ارتفاع نهال زیاد می‌شود و دام‌ها نمی‌توانند به شاخ‌و‌برگ آن دسترسی داشته باشند.
توسعه جنگل چگونه انجام می‌شود؟
توسعه در نوارهای حاشیه‌ای جنگل اتفاق می‌افتد؛ درست زمانی‌که یا بخش‌هایی از جنگل از بین رفته یا تغییر کاربری ایجاد شده است. همچنین، گاهی ممکن است جنگل براثر پدیده‌های طبیعی عقب‌نشینی داشته است. در بحث توسعه، ما به این مناطق ورود و در آنجا نهالکاری می‌کنیم. همچنین، در مناطق پایین‌دست گاهی دیده می‌شود که مردم درختان دشت‌ها را قطع کرده‌اند. در این اراضی نیز دولت نهالکاری می‌کند تا فضای طبیعی توسعه پیدا کند.
درباره بهره‌برداری از جنگل نیز توضیح دهید.
این مسأله چهارمین موضوعی است که در حوزه جنگلداری به آن پرداخته می‌شود. بسیاری گمان می‌کنند محصول جنگل فقط چوب درختان است؛ درحالی‌که بهره‌برداری فقط از چوب نیست؛ چون در جنگل انواع محصولات تولید می‌شود. در حوزه بهره‌برداری، نخستین مسأله فضای جنگل است؛ چراکه در این فضا، محصولات مختلف پرورش می‌یابند؛ ازجمله گیاهان دارویی، قارچ، زنبورعسل و... .
براساس این چهار اصل، وظایف گوناگونی در حوزه جنگلداری تعریف می‌شود. در این حوزه چه نمونه‌هایی داریم؟
در طرح جنگلداری وظایف مختلفی وجود دارد. نخستین موضوع مهم این است که برای دسترسی به عرصه جنگل و انجام وظایف باید راه‌های دسترسی داشته باشیم که خود تابع قوانین است. در قدم اول، این مسیرها باید ساخته و نگهداری شوند.
به‌طورمثال، آب کنار جاده باید هدایت و در فواصل زمانی مشخص، لای‌روبی شود. همچنین، بعد از مدتی اگر جاده براثر تردد احتیاج به مرمت دارد، مرمت شود. افزون‌براین، نگهداری جاده برای ما به‌دلیل جلوگیری از حریق و کنترل وضعیت جنگل‌ها خیلی مهم است.
موضوع مهم دیگری که مدنظر قرار می‌گیرد، امنیت و کنترل جاده‌هاست تا از جنگل سوء‌استفاده نشود؛ بنابراین، مدیریت جنگلبانی محمولاتی را کنترل می‌کند که از این راه‌ها منتقل می‌شوند.
آیا طرح جنگلبانی به انجام موارد ذکرشده محدود می‌شود یا آنکه بخش‌های دیگری هم دارد؟
مجموعه وظایف گفته‌شده طرح جنگلداری را تشکیل می‌دهد. علاوه‌بر همه آنچه گفته شد، هر چند سال یک‌بار باید مطالعاتی انجام و تعداد کل جنگل‌ها و درختان آماربرداری و برای هر موقعیتی نسخه نوشته شود. همان‌طور‌که آدم‌ها دربرابر هر بیماری احتیاج به نسخه خاصی دارند، در جنگل هم گیاهان نسخه خاص خود را برای پرورش دارند.
نکته مهمی که باید به آن توجه شود، این است که جنگل نیز مانند انسان و هر موجود زنده دیگری باید مراحل رشد و توالی خود را طی کند. درخت از بذر متولد و به نهال و کم‌کم تبدیل به درخت می‌شود. گاهی این مراحل تکاملی بیش از 150 سال طول می‌کشد.
ورود به این مراحل و شناخت آن مستلزم مطالعات است و براساس این مطالعات است که مشخص می‌شود چه کاری را در چه زمانی باید انجام دهیم. این نسخه‌ای است که جنگل‌شناس بعد از مطالعات طولانی‌مدت و شناخت کامل از جنگل و گونه‌های مختلف آن می‌نویسد. همه مجموعه فعالیت‌های جنگلبانی، جنگل‌شناسی و آماربرداری در قالب مجموعه‌ای به‌نام «طرح جنگلداری»
می‌روند.
طرح جنگلداری در کدام جنگل‌های کشور اجرایی شده است؟
از ابتدای راه‌اندازی طرح جنگلبانی تاکنون، تنها نیمی از جنگل‌های شمال ایران طرح جنگلداری‌شده دارند. البته از ابتدا هم این طرح در اراضی کمی از جنگل‌ها اجرا شد؛ ولی کم‌کم توسعه پیدا کرد تا زمانی که به پوشش 50درصد از جنگل‌های شمال رسید.
با‌این‌حال، 50درصد دیگر جنگل‌ها بدون تغییر و به‌گفته برخی در طرح تنفس باقی ماند. باید گفت جنگل‌هایی که در طرح جنگلداری نبودند، مناطقی بودند که بیشترین تصرف اراضی را داشته و بیشترین صدمه و تخریب را خوردند؛ به‌دلیل اینکه در طرح‌های جنگلبانی تعهدی برای مجری طرح جنگلداری وجود دارد که حتما باید حفاظت، جاده‌سازی و خروج دام را انجام دهد؛ اما در خارج از طرح‌های جنگلداری این تعهدات وجود ندارند.
نظر شما