سلامت نیوز :مشروح گفتگو با جواد بداغ جمالی، مدیرکل دفتر بررسی آلودگی هوای سازمان محیط زیست و بهمن منصور بقایی، کارشناس دبیرخانه ملی و منطقه‌ای گرد و غبار
به گزارش خبرآنلاین حالا دیگر خیلی وقت است که اگر پای درد دل خوزستانی‌ها بشینی، علاوه بر وضعیت راضی نکننده آب و بهداشت شهرشان، گرد و غبار هم راهی در میان درد دلهایشان پیدا کرده است.

 گرد و غباری که چون منبعشان بیشتر به کشورهای عربی مانند عراق و عربستان می‌رسد، هنوز برای مقابله با آن و جلوگیری از ورود آن به کشور، راه درازی در پیش است. هرچند شهرهای استان‌های غربی کشور، اولین شهرهایی هستند که این گرد و غبارها وارد آسمانشان می‌شوند و هوا را ناصاف و غیر قابل تنفس می کنند، اما در سالهای اخیر، آسمان شهرهای دیگری نیز مانند تهران، از این پدیده بی‌نصیب نمانده‌اند.

هرچند، چند سالی می‌شود که گرد و غبار به شهرهای ایران می‌آید و حتی گاهی بسیاری از فعالیت‌ها را نیز مختل می‌کند، اما هنوز مسئولان برای رفع و رجوع کردن این مشکل، اقدام قابل توجهی نکرده‌اند؛ برخی دستگاه‌های دولتی تلاش می‌کنند منشأ ریزگردها را کشورهای خارجی همسایه قلمداد کنند در حالی که بخشی از این ریزگردها، از داخل کشور نشات می‌گیرند و به نظر بسیاری از کارشناسان، بهتر است که علاوه بر هماهنگی با کشورهای همسایه برای حل کردن این مشکل، در داخل هم با عملیات مالچ پاشی و یا کاشت درختان در نواحی بیابانی، از ورود زیاد این گرد و غبارها به آسمان شهرهای مختلف، جلوگیری کرد؛

عملیاتی که مسئولان سازمان‌ محیط زیست و وزارت کشاورزی معتقدند که نیاز به بودجه زیادی دارد که دولت دهم آن بودجه را در نظر نگرفته است.

همین‌ها باعث شد تا با دعوت از جواد بداغ جمالی، مدیرکل دفتر بررسی آلودگی هوای سازمان محیط زیست به کافه خبر، آخرین اتفاقات و تصمیم‌هایی که در این مورد گرفته شده را جویا شویم. او که مدیرکل دفتر بررسی آلودگی هوای سازمان محیط زیست، دبیر دبیرخانه کمیته ملی و منطقه‌ای گرد و غبار و عضو هیئت علمی دانشگاه محیط زیست نیز است به همراه بهمن منصور بقایی، کارشناس مسئول دفتر آلودگی هوا، کارشناس دبیرخانه ملی و منطقه‌ای گرد و غبار به کافه خبر آمدند و به سوالات ما در این مورد پاسخ دادند. گفتگوی ما را با این دو مسئول سازمان محیط زیست می‌خوانید:

گرد و غبار در کشور به یکی از مشکلات جدی برخی شهرهای کشور، بخصوص شهرهای غربی کشور تبدیل شده است و این ذرات حتی به تهران هم رسیده و به مشکلات هوای پایتخت اضافه کرده است. هرچند تلاش شده با تشکیل کمیته‌هایی با حضور مسئولان سازمان‌های مختلف و همچنین رایزنی با مسئولان کشورهای همسایه غربی، این مشکل برطرف شود اما نه تنها حضور ذرات ریزگرد مهمان در آسمان شهرهای کشور کم نشده، بلکه زیاد هم شده است. در سفر اخیری که کمیته ایرانی به عراق برای رایزنی داشت، چه تصمیم‌های جدیدی در این مورد گرفته شد؟

جمالی: اجازه بدهید برای پاسخ دادن به این سوال، پیشینه‌ای در مورد وجود گرد و غبار در کشور بگویم. من فکر می‌کنم که قبل از همه باید بپذیریم که پدیده گرد و غبار یک پدیده طبیعی است. پدیده‌ای است که می‌تواند دچار تغییر و تشدید بشود. ایران در منطقه‌ای از جهان قرار گرفته است که به عنوان کمربند خشک و نیمه خشک شناخته می‌شود و در آن کانون‌های گرد و غبار به تعداد زیاد وجود دارد. نکته دوم این است که این پدیده با تمام این فرض‌ها جدید است و به خاطر ویژگی‌هایی که دارد متفاوت از سایر گرد و غبارهای موجود در منطقه است. یکی از ویژگی‌هایش این است که تعداد ذرات با سایز کمتر از دو و نیم میکرون درصد بالایی دارد. نکته بعدی این است که زمان ماندگاری این ذرات زیاد است، ما گرد و غبارهای با مدت یک هفته یا ده روز هم در خوزستان داشته‌ایم در حالی که در دیگر نقاط جهان این‌طور نیست.



یکی دیگر از ویژگی‌های این گرد و غبارها این است که مختص یک فصل هم نیست، ما جدیدا می‌بینیم که این گرد و غبارها در برخی نقاط کشور، در همه فصل‌ها وجود دارند.
جمالی: بله، این ویژگی سوم این گرد و غبارهاست. معمولا این نوع گرد و غبارها یک فصل خاص دارند مانند گرد و غبارهای 120 روزه سیستان و بلوچستان که در 120 روز مشخص می‌آید و می‌رود ولی در این نوع از گرد و غبارها ما شاهد آنیم این طور نیست و در همه فصل‌ها می‌آید و می‌رود. نکته بعدی این است که منطقه تحت تاثیر این گرد و غبار در حال افزایش است. این گرد و غبارها در سال 83 در دو استان شروع شد و امروز در 22 استان وجود دارد.

آقای جمالی همانطور که خودتان هم می‌گویید حالا این گرد و غبارها به استان‌های بزرگ کشور مانند تهران هم راه یافته است. تعداد زیادی از شهروندان خوزستانی وجود دارند که می‌گویند ما سال‌ها با این مشکل درگیر بوده‌ایم و هیچ اقدامی برای بهتر شدن این وضعیت از سوی مسئولان صورت نگرفته است اما حالا که این گرد و غبارها به تهران رسیده، تازه توجه‌ها به آن جلب شده است!
خب این موضوع تا حدی طبیعی است. این یک واقعیت مدیریتی است. مثلا وقتی یک اتفاق در یک شهرستان رخ می‌دهد، خبر آن در سطح همان شهرستان پخش می‌شود و خیلی وقت‌ها به تهران هم نمی‌رسد. در سال 83 وقتی که دو استان درگیر گرد و غبار بودند چندان نیازی نبود که این موضوع در سطح ملی مطرح شود اما وقتی ابعاد این موضوع گسترده تر شد گفتند حالا باید این مسئله در سطح ملی مطرح شود. البته ویژگی بعدی این گرد و غبار این است که این پدیده فراملی است. منشا اصلی این گرد و غبار در عراق است و بعد از آن به ترتیب کشورهای سوریه، اردن، آفریقا و عربستان قرار دارند.



خب بعد این مسلم است که اقدامات دولت برای بهتر کردن این وضعیت از وقتی شروع شد که این گرد و غبارها به تهران رسیده بود و بعد از آن کمیته‌هایی تشکیل داد و این موضوع را در سطح فراملی پیگیری کرد اما این مسلم است که نتوانست موفقیت چندانی در این مورد به دست بیاورد. فکر می‌کنید مهم‌ترین دلایل این موضوع چه بود؟
جمالی: به هرحال از همان زمان تا به حال، دولت چند اقدام اساسی را انجام داده است. یکی از مهمترین این اقدامات، تصویب آئین‌نامه گرد و غبار بعد از سال‌هاست. هرچند نواقصی هم داشت اما چون منشا این موضوع فرامرزی بود، وزاتخانه‌ها مکلف شدند که کار منطقه ای انجام بدهند و در این ارتباط ما حدود هفت نشست را در سطح وزرا و معاونان وزرا داشتیم و بعد از آن چند نشست چندجانبه با شرکت کشورهای عراق، سوریه و قطر داشتیم که در ترکیه و ایران برگزار شد. اما در جواب سوال شما باید بگویم که باید دید چرا این شرایط پیش آمد و آن موفقیتی که ما انتظارش را داشتیم حاصل نشد. تغییر اقلیم و کاهش بارش در منطقه یکی از این عوامل بود. ما گرمترین سال 180 سال اخیر را همین سال 2010 داشتیم، یعنی اقلیم جهان در حال عوض شدن است. این تغییر رفتار طبیعت بسیار تاثیرگذار بوده است. عامل دوم تغییر کاربری اراضی بوده است؛ کاربری اراضی عراق بسیار عوض شده و دیگر هیچگونه کشاورزی و کاشت درختان و یا بیایان زدایی در این کشور صورت نمی‌گیرد. نکته سوم جنگ است؛ جنگ و ناامنی باعث شده که این اتفاقات تشدید بشود. نکته چهارم تغییر مدیریت منابع آب در این کشور است. در حال حاضر تعدادی از مسیرهای رودخانه‌ها در این کشور عوض شده است.

خب این‌ها شرایطی است که خیلی‌هایشان خارج از اختیار ما بوده و یا دست طبیعت بوده است. به نظر شما حالا که این مشکل با توجه به بیشتر شدن منشاهای داخلی گرد و غبار، روز به روز در حال حادتر شدن است چه باید کرد؟
منصوربقایی: ما به همراه تعدادی دیگر از مسئولان دستگاه‌های مربوط، تا به حال چندین روش را اجرا کرده‌ایم. یکی از این روش‌ها، مالچ پاشی است که از تقریبا 40 سال پیش در برخی از نقاط کشور اجرا شد. در کنار این کار، استفاده از روشهایی مانند درختکاری و استفاده از بادگیرها بود. این تجربه در ایران به خوبی جواب داد و به عنوان شیوه‌ای برای تثبیت شن‌های روان و ... بسیار تاثیرگذار بود.



اما آقای بقایی، تعدادی از فعالان محیط زیست و حتی برخی مسئولان وزارتخانه جهاد کشاورزی معتقدند که مالچ پاشی در کشور جدای از ضررهای که دارد، چندان نتوانسته کارآیی داشته باشد و حتی گاهی نتیجه عکس داده است. دلیل دفاع شما از این روش چیست؟
بقایی: بله، نظراتی در مورد زیان بار بودن این مالچ‌ها از سوی برخی کارشناسان وجود دارد اما جوابی که سازمان محیط زیست به آن‌ها داد این بود که ما این را در نقاطی استفاده می‌کنیم که شن‌های روان وجود دارد و جانوری در آنجا نیست. اما بعد از آنکه قیمت مالچ بالا رفت و دولت حمایتش را از آن برداشت، موضوع مالچ‌های نانو جدی‌تر شد که در دنیا سابقه چهار پنج ساله دارد. وزارت جهادکشاورزی هم رو به این سیستم آورد. میزان موفقیت ما در این مالچ‌های جدید 50 درصد است. مالچ باید دوام سه ساله داشته باشد تا بتواند رطوبت خاک را حفظ کند و گیاه بتواند در آن رشد کند، بنابراین وزارت کشاورزی نیاز به مهلت سه ساله دارد تا ببیند چقدر این روش موفقیت آمیز است.

در مورد روش‌های دیگر به خصوص برای کور کردن سرچشمه‌های داخلی گرد و غبار  وضع چطور است؟
جمالی: روش‌های دیگری هم وجود داشته‌اند که ما در این سال‌ها آن‌ها را امتحان کرده‌ایم. روش‌هایی مانند کاشت نهال، بذرپاشی، کنترل سیل‌آب، بادگیرهای زنده و غیرزنده و ... . وقتی ما صحبت از بیابان‌زدایی می‌کنیم باید بدانیم که مالچ‌پاشی فقط بخشی از اقداماتی است که به این منظور به کار برده می‌شود. در مورد چشمه‌های داخلی گرد و غبار هم باید بگویم که مثلا چشمه‌های گرد و غباری که در کرمان و یا شهرهای اطراف آن وجود دارد توسط تصاویر ماهواره‌ای کاملا شناسایی می‌شود. ما حتی می‌دانیم که چه ساعاتی این گرد و غبارها شکل می‌گیرد. در سال‌های اخیر ما سعی کرده‌ایم که برنامه‌های ملی‌ برای رسیدگی به این موضوع در نظر بگیریم. اما این موضوع در مورد چشمه‌های خارجی گرد و غبار فرق می‌کند. ما نمی‌توانیم هرزمان که می‌خواهیم به عراق برویم و کانون‌های تشکیل گرد و غبار را بررسی کنیم. یا گرد و غباری که از صحرای آفریقا و یا عربستان می‌آید. ما سال‌هاست که تلاش می‌کنیم که به مسئولان این کشورها بقبولانیم که با ما وارد مذاکره شوند و به گونه‌ای این مشکل را حل کنند چرا که در این صورت خودشان هم مشکل گرد و غبار شهرهایشان حل می‌شود. در حال حاضر شهرهایی مانند کربلا در عراق آنچنان درگیر مشکل گرد و غبارند که حتی تا پنجاه متر جلوتر را نمی‌شود دید ولی خب به خاطر مشکلات امنیتی و اینکه شرایط در این کشور عادی نیست این قضیه برای آن‌ها در اولویت نیست و بنابراین هنوز کار خاصی برای حل کردن این مشکل انجام نشده است.

این مشکل 6 سال است که که روز به روز حادتر می‌شود و ما در یک دیپلماسی یک سال و نیم نهایت تلاش خود را انجام دادیم تا کشور عراق و کشورهای منطقه را به این نکته حساس کنیم و حتی بقبولانیم که کارشناسی کار را به ایران بسپارند. عراق در طول سال 280 روز درگیر این مشکل است اما همانطور که گفتم مشکلات عدیده دیگرش باعث شده که این مسئله را نتواند خیلی سریع پی‌گیری کند.



آقای جمالی مدتی پیش شما به همراه هیاتی به کشور عراق رفتید تا مذاکره در مورد مشکل گرد و غبار با مسئولان عراقی را از سر بگیرید. در این مذاکرات چه اتفاقی افتاد؟ آیا نتایج بهتری نسبت به مذاکرات قبلی حاصل نشد؟
جمالی: این هیات بعد از حدود سه ماه رایزنی با وزارت امور خارجه و وزارت محیط زیست عراق موفق شد که وارد عراق شود. رئیس این هیئت آقای شاعری، معاون سازمان محیط زیست بود. همچنین نماینده هایی از دیگر وزارتخانه‌ها مانند وزارت امورخارجه او را همراهی می‌کردند. ما نشستهای مشترکی با وزیر محیط زیست عراق، هیئت‌های مختلف عراقی، سفیر جمهوری اسلامی در بغداد و استاندار کربلا برگزار کردیم. محور اصلی این سفر اجرایی شدن تفاهمات قبلی مانند آماده سازی عملیات کنترل بیابان برای یک میلیون هکتار در عراق بود. محور دوم، انجام عملیات مالچ‌پاشی در کربلا برای 500 هکتار است که در این عملیات هم مالچ بیولوژیک به مالچ نفتی ترجیح داده شد که امیدواریم منابع مالی این عملیات از دولت عراق و دولت ایران در صورت پذیرش، تامین شود. یکی دیگر از محورهای تفاهم، تعهد ایران برای در اختیار قرار دادن تکنولوژیهای لازم برای انجام این عملیات در خدمت دولت عراق است.

آیا در این چندسالی که ایران درگیر گرد و غبار بوده است، ردیف مشخصی در بودجه سالانه برای این موضوع در نظر گرفته شده است؟
خیر در این سال‌ها هیچ بودجه خاصی برای این مشکل وجود نداشته و به خاطر همین ما از رئیس جمهور خواسته‌ایم که بودجه‌ای را برای این مشکل در نظر بگیرند.



با این اوصاف و با توجه به اینکه هنوز این منبع مالی تامین نشده، فکر می‌کنید تا چندسال دیگر شهروندان ما باید درگیر این موضوع باشند؟ یعنی اگر این بودجه هم تامین بشود چندسال دیگر باید منتظر بود تا بالاخره این ریزگردها آسمان کشورمان را ترک کنند؟

من فکر می‌کنم که هنوز برای حل شدن کامل این مشکل نیاز به زمان وجود دارد ولی به شرط اینکه برنامه‌ها اجرا بشوند و تامین اعتبار بشود در پنج سال آینده به میزان قابل توجهی کانون‌های گرد و غبار مهار خواهند شد و این مشکل رفع خواهد شد.