سلامت نیوز:فاضلاب كوت‌عبدالله چند روز پیش بالا زد، باران كه بارید، به جای بوی خاك باران‌زده، بوی گند فاضلاب بالا آمد و بعد فاضلاب حیاط‌ها و خانه‌های كارونی‌ها را گل‌آلود كرد.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد ،فرماندار كوت‌عبدالله گفت كه این منطقه شبكه فاضلاب ندارد اما اهواز كه شبكه فاضلاب داشت، چرا باران روز دوشنبه همان بلایی را سر این شهر آورد كه چند روز قبل سر كوت‌عبدالله آورده بود اما چندان اعتنایی را برنینگیخته بود، شاید چون كوت‌عبدالله بود، باران دوشنبه باران رسوایی بود و از طرفی هم شاید باران حقیقت، اینكه چه مسوولان بخواهند بپذیرند و چه نه، الگوی اقلیمی هوا در خوزستان تغییر كرده است.
حمیدرضا خدابخشی، كارشناس خوزستانی حوزه آب و محیط‌زیست در گفت‌وگو با «اعتماد» گفت: تغییرات اقلیمی قطعی است، یا این تغییرات در برنامه‌ها و سیاست‌های دولتمردان جایی پیدا می‌كند یا اینكه پس از این، شاهد سیل مصیبت‌بار چنین حوادثی خواهیم بود. خدابخشی با اینكه معتقد است این دانش فعلا در گفتمان مسوولان ما وارد نشده است، اما می‌گوید: شناخت مساله 90 درصد حل مساله است. اگر مسوولان ما به این باور برسند كه تغییرات اقلیمی قطعی است، بسیاری از مسائل در آینده پیش از بحران حل خواهند شد.
بارش‌های روز دوشنبه اهواز كه منجر به تعطیلی شهر و بالاآمدن سطح آب شد را چگونه تحلیل می‌كنید؟ آیا ما غافلگیر شدیم یا پیش‌آمدن چنین اتفاقی پس از سیل فروردین ماه قابل‌پیش‌بینی بود؟
تعداد پدیده‌های اینچنینی كه به ندرت روی می‌دهند، افزایش یافته است. سال گذشته بارش‌های شدیدی را در كوتاه‌مدت تجربه كردیم و آخرین آنها همان سیلی بود كه در استان لرستان و خوزستان خسارات بسیاری را به بار آورد. به این پدیده‌ها، پدیده‌های حدی می‌گویند؛ به این معنا كه این پدیده‌ها از مرز تحمل و تاب‌آوری یك نقطه عبور می‌كنند، مانند بارش‌های روز دوشنبه كه حجم آن از حد تاب‌آوری اهواز و آبادان خارج شد.
حد تاب‌آوری یعنی حدی كه اگر كمتر از آن باران ببارد، آب باران بدون آب‌گرفتگی از سطح شهری یا حوزه آبریز خارج می‌شود، اما اگر مقدار زیادی باران در كوتاه مدت ببارد دیگر با پدیده معمولی مواجه نیستیم. پیش‌بینی این است كه با تغییر اقلیم، تعداد وقوع این پدیده‌ها افزایش خواهد یافت. این گفته نتیجه همایش سیلاب است كه آبان ماه امسال در اهواز برگزار شد.
دانشمندان حوزه هواشناسی و اقلیم اعتقاد داشتند تغییرات اقلیمی منجر به افزایش این پدیده‌ها می‌شود، یعنی باران در حجم بالا و مدت كوتاهی می‌بارد اما در مجموع میزان سالانه باران كاهش می‌یابد. یعنی در یك سال هم سیل و آب‌بندان داریم و هم خشكسالی و به‌‌رغم وقوع سیل، آخر سال مجموع بارش‌های كمتری را تجربه می‌كنیم. در این همایش تمام دانشمندان و محققان حوزه متفق‌القول موافق بودند كه تغییرات اقلیمی قطعی است و باید این تغییرات اقلیمی جایی در برنامه‌ریزی‌ها و قوانین داشته باشد.
به چه شكلی؟
اگر می‌خواهیم كه مردم به دردسر نیفتند، باید حد تاب‌آوری را در طراحی‌های شهری و قوانین و برنامه‌ریزی‌ها لحاظ كنیم. مثلا زیرساخت‌های شهری را اگر قبلا با حد بارندگی 20 میلی‌متر طراحی می‌كردیم، باید در برنامه‌های آتی میزان بارش بیش از این نیز لحاظ شود، یا اگر قبلا تاب‌آوری سیل‌بندی را 300 الی 500 مترمكعب در نظر می‌گرفتیم، حالا باید سیل‌بندها را برای سیلاب‌های بزرگ‌تر آماده كنیم یا اینكه تغییراتی را در جانمایی اسكان و روستا اعمال كنیم. پدیده‌هایی مثل خشكسالی، تندباد، گرما و سرمای زیاد به تناسب هر منطقه باید در قوانین و برنامه‌ریزی‌های آن دیده شوند.
اصلی‌ترین عامل موثر در تغییر اقلیم این منطقه را چه چیزی می‌دانید؟
ایران طبق كنوانسیون پاریس تعهداتی را امضا كرده كه باید به تعهدات زیست‌محیطی خود پای‌بند باشد و آنها را در قوانین بلندمدت خود نیز ببیند. طبق كنوانسیون، دولت‌ها مكلف شدند با همیاری هم در كاهش دو درجه دما بكوشند و این كار جز با كاهش گازهای گلخانه‌ای ممكن نیست. ایران نیز باید میزان تولید این گازهای گلخانه‌ای را در صنایع خود كاهش دهد.
ایران جزو 10 كشور اول در تولید گازهای گلخانه‌ای است كه متاسفانه خود نیز از آثار سوء آن متاثر است. برخی كشورها خود گاز گلخانه‌ای تولید می‌كنند و از آن كمتر متاثر می‌شوند، اما ایران چنین نیست و می‌توان پدیده آلودگی هوای تهران را هم در نتیجه افزایش این گازهای گلخانه‌ای دید كه شهر را به تعطیلی كشاند.
جغرافیای این تغییرات اقلیمی چگونه است؟
جنوب و جنوب غرب كشور چه در ترسالی و چه خشكسالی تغییرات اقلیمی شدیدی را تجربه كرده‌اند. به‌طور كلی می‌توان گفت جنوب خاورمیانه به دلایلی چه در ترسالی و چه خشكسالی تغییرات زیادی را تجربه كرده است. البته این گفته به این معنا نیست كه دیگر نقاط جغرافیایی كشورمان از این مساله متاثر نشده‌اند، در برخی نقاط شاهد سیل هستیم، برخی نقاط سرمای شدید. در واقع می‌توان گفت این تغییرات در نقاط مختلف نشانگان متفاوتی دارد، مثلا در خوزستان و جنوب كشور می‌تواند به شكل افزایش دما یا افزایش بارش‌های پی‌در‌پی بروز پیدا كند.
چرا این تغییرات اقلیمی در سامانه هواشناسی پیش‌بینی نمی‌شوند؟
ببینید، به‌طور كلی این مساله از نقاط ضعف انسان است كه دقیقا نمی‌تواند بگوید چه‌چیزی، كی، كجا و چطور واقع می‌شود و در پدیده‌های اقلیمی این مساله عدم قطعیت بالایی دارد. یك‌روز پیش از بارندگی روز دوشنبه پیش‌بینی شده بود كه این بارندگی صبح رخ می‌دهد، در اهواز حدود 40 میلی‌متر بارش خواهیم داشت و نقاط شمالی استان بارندگی بیشتری را تجربه خواهند كرد اما در عمل چنین نشد.
بارندگی بعدازظهر اتفاق افتاد و میزان آن هم 73 میلی‌متر بود. عدم قطعیت در چنین پیش‌بینی‌هایی زیاد است. به‌صورت عملی و تجربی در استان خوزستان دیدیم كه یك‌بار پیش‌بینی شد ریزگرد خواهیم داشت اما باران آمد، یك بار پیش‌بینی شد باران خواهیم داشت اما ریزگرد آمد. تغییرات اقلیمی عدم‌قطعیت را تحمیل می‌كند.
برای مثال ما در خوزستان می‌دانیم كه به‌صورت كلی، چهار روز تابستان احتمالا گرمای بیش از 50 درجه خواهند داشت اما بعد در عمل می‌بینیم كه تعداد این روزها به 40 روز رسیده است. یا مثلا اگر دو سال پشت سر هم هوای شهریور شرجی نشود، یعنی تغییری رخ داده است. این تغییرات ابتدا به صورت تجربی حس می‌شود و بعد می‌توان آنها را مطالعه كرد.
یكی از اتفاقاتی كه بارش روز دوشنبه به همراه داشت، بالا آمدن فاضلاب در سطح خیابان‌ها و خانه‌ها بود، در صورتی‌كه در سیل فروردین 98 چنین اتفاقی با این شدت روی نداد. آیا می‌توان گفت یكی از دلایل بالاآمدن فاضلاب لایروبی نشدن گل‌های به‌جا مانده از سیل فروردین امسال است؟ تحلیل شما چیست؟
پاسخ كوتاه من برای حدسی كه شما می‌زنید یك كلمه است: بله، اما همه ماجرا این نیست.
مشكلات موجود در دفع پساب‌های شهری و روستایی در استان خوزستان مشكل یك بعدی نیست. شبكه فاضلاب اهواز و دیگر شهرهای استان خوزستان بسیار قدیمی است. ببینید، شهرهایی مثل اهواز در دشت واقع شده‌اند و در این شهرها دفع فاضلاب كار مشكلی است و به انرژی بسیار زیادی نیاز دارد، زیرا شیب این نواحی كم است.
علاوه بر آن خاك این منطقه سست است و شبكه فاضلاب روی صخره سنگ احداث نمی‌شود، بلكه خاك‌های نرم بستر این شبكه هستند و وقتی عمق شبكه زیاد می‌شود، تخلیه فاضلاب نیازمند ایستگاه‌های پمپاژ است و همین امر هزینه بالایی را به مجموعه تحمیل می‌كند. شبكه‌های قدیمی فاضلاب سال‌هاست كه اصلاح نشده و معضلاتش روی هم انباشته شده‌اند و حالا بودجه كلانی را می‌طلبد. این اعتبارات با توجه به تورم نرخ امروز، حدود چهار هزار و پانصد تا پنج هزار میلیارد تومان پیش‌بینی می‌شود. البته سامانه تصفیه هم به بودجه دیگری نیاز دارد و تامین این عدد از توان بودجه عمرانی كشور خارج است. احتمالا به همین دلیل هم تاكنون پرداخت نشده است.
چرا فاضلاب در سطح شهر بالا آمده است؟
سیلاب كه می‌آید، سطح آب‌های زیرزمینی بالا می‌رود، این اتفاق فشار منفی ایجاد می‌كند و اتفاقی كه رخ می‌دهد را می‌توان با یك اصطلاح عامیانه توضیح داد: آب می‌زند زیر لوله‌ها، لوله‌ها شناور می‌مانند و بعد كه سطح آب فروكش می‌كند، شكستگی‌هایی در این شبكه كهنه روی می‌دهد. شكستگی كه رخ می‌دهد فاضلاب از آن بیرون می‌زند و به روی سطح می‌آید و چون دیگر دفع نمی‌شود، یك بستر نفوذناپذیری شكل می‌دهد. آب و فاضلاب از این محل‌های شكستگی با فشار بیرون می‌زند و پس‌زدگی فاضلاب و شكستگی موجود در شبكه فاضلاب هم بیشتر به دلیل نداشتن اعتبارات لازم برای تعمیر یا بهسازی آن است.
نحوه دفع آب‌های روان را چگونه ارزیابی می‌كنید؟
شهری مثل اهواز باید دو سازوكار داشته باشد؛ سازوكار اول سیستم دفع پساب یا آب‌های روان حاصل از بارندگی است و دیگری سیستم دفع فاضلاب است. سیستم‌های دفع آب‌های سطحی تاكنون احداث نشده است و به علت كمبود بودجه فعلا در اولویت شهرداری نیست. تاب‌آوری شهر اهواز را 20 میلی‌متر بارش در 24 ساعت تخمین زده‌اند، حال آنكه دوشنبه حدود 73 میلی‌متر بارش داشتیم، قیاس این دو عدد شرح ماجراست.
راه‌حل شما برای رویارویی با این بحران چیست؟
شناخت مساله 90 درصد حل مساله است. اگر مسوولان ما به این باور برسند كه تغییرات اقلیمی قطعی است، این مساله را در برنامه‌ریزی‌ها، قانونگذاری‌ها و اعتبارات وارد می‌كنند و بسیاری از مسائل در آینده پیش از بحران حل خواهند شد. شبكه دفع آب‌های سطی می‌تواند متاثر از این تفكر باشد.
البته طراحی این شبكه هم نباید با متر و اندازه پیش صورت بگیرد كه در این‌صورت باز تكرار مكررات خواهد شد. اگر ما این تفكر را بپذیریم كه اقلیم تغییر كرده است، می‌فهمیم كه باید شهر را برای شرایط جدیدی آماده كنیم. این دانش فعلا در گفتمان مسوولان ما وارد نشده است.
اگر می‌خواهیم كه مردم به دردسر نیفتند، باید حد تاب‌آوری را در طراحی‌های شهری و قوانین و برنامه‌ریزی‌ها لحاظ كنیم. مثلا زیرساخت‌های شهری را اگر قبلا با حد بارندگی 20 میلی‌متر طراحی می‌كردیم، باید در برنامه‌های آتی میزان بارش بیش از این نیز لحاظ شود یا اگر قبلا تاب‌آوری سیل‌بندی را 300 الی 500 مترمكعب در نظر می‌گرفتیم حالا باید سیل‌بندها را برای سیلاب‌های بزرگ‌تر آماده كنیم یا اینكه تغییراتی را در جانمایی اسكان و روستا اعمال كنیم. پدیده‌هایی مثل خشكسالی، تندباد، گرما و سرمای زیاد به تناسب هر منطقه باید در قوانین و برنامه‌ریزی‌های آن دیده شوند.
نظر شما