سلامت نیوز:علی بیت اللهی، مدیر خطرپذیری مرکز تحقیقات راه و شهرسازیبا اشاره به اینکه برخلاف زلزله، پیش‌بینی و جلوگیری از سیل کاملا امکان پذیر است و بسیاری از این کشورها موفق شده‌اند که با این خطر مقابله کنند، گفت: «به عنوان نمونه ژاپن که بیش از ٦٠درصد از وسعت جغرافیایی آن در معرض خطر سیل قرار دارد توانسته است با برنامه‌ریزی مناسب از وقوع این خطر طبیعی جلوگیری کند اما سیل دوباره زندگی جنوبی‌های ایران را به چالش کشیده است.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه شهروند ،حالا برداشت بی‌رویه آب از چاه‌ها باعث شده است که سفره‌های زیرزمینی آب تخریب شود و باران‌های سیل‌آسا جایی برای ذخیره در زمین پیدا نکنند و روی سطوح جاری شوند. از این گذشته، چاله‌های بودجه‌ای باعث شده است که لایروبی رودخانه‌ها به موقع انجام نشود و بستر پر از گِل‌ولای رودخانه‌های منطقه قادر به انتقال جریان آب نبوده و سیل را به محیط‌های مسکونی بکشاند.
تمام این موارد درحالی رخ می‌دهد که علی بیت‌اللهی، مدیر ریسک مرکز تحقیقات راه‌وشهرسازی می‌گوید که با اصول ساده مهندسی و فنی و حداقل هزینه‌های پیشگیری می‌توان جلوی بسیاری از سیل‌های ایران را گرفت اما در کشور ما به مسأله پیشگیری توجه نمی‌شود.
هدایت فهمی، مدیر سابق منابع آب وزارت نیرو هم اعتقاد دارد که برخی متولیان آب در ایران در سال‌های گذشته به دنبال احداث سازه‌های بزرگی بوده‌اند که به چشم بیاید و روبانی قیچی و مراسمی برگزار کنند. او می‌گوید که این دسته از مدیران هرگز به دنبال کارهای اصولی و کم‌هزینه نبوده‌اند و به همین دلیل گاهی این ضعف‌ها چالش‌آفرین می‌شود.
افزایش٢١٢٠ درصدی بارش‌ها در سیستان‌وبلوچستان
٢٦ استان کشور به جز تهران، خراسان‌شمالی، گیلان، اردبیل و همدان در روزهای اخیر درگیر سیلاب و آبگرفتگی هستند اما در این میان سیلاب در استان‌های سیستان‌وبلوچستان، هرمزگان و کرمان چالش‌زا شده است، به‌گونه‌ای که در این استان‌ها ده‌ها شهر و روستا به زیر آب رفته‌اند و بسیاری در معرض آسیب قرار گرفته‌اند.
جدای از مسأله آسیب‌هایی که سیلاب اخیر در پی آورده، یکی از مواردی که در میان خبرها جلب توجه کرد، آن بود که بارندگی روزهای اخیر در استان سیستان‌وبلوچستانی که حدود دودهه با خشکسالی دست به گریبان است، در ۲۰سال گذشته بی‌سابقه بوده و آمارهای قابل استناد از افزایش کم‌سابقه ۲۱۲۰درصدی بارش‌ها در این استان حکایت دارد.
بر اساس آمار وزارت نیرو از مهر ٩٨ تا ٢٠ دی امسال بارش های تجمیعی سیستان و بلوچستان ٨٦,٦ میلیمتر بوده است.این اما تنها خبر غافلگیر‌کننده در موضوع سیلاب‌های اخیر و حتی سیلاب‌هایی که از ابتدای سال به وفور درکشورمان شاهد آن بوده‌ایم، نیست.
تغییرات اقلیمی حالا رفتار غافلگیر کننده طبیعت را رقم زده است و سیستان و بلوچستان که با خشکسالی شدید دست و پنجه نرم می کرد با رشد بالای دو هزار درصدی مواجه شده است.
اتلاف بودجه در اجراهای غیرکارشناسی
چندین و چند روش کوتاه‌مدت، میان‌‌مدت و بلندمدت برای مقابله با سیل وجود دارد که از آن میان می‌توان به اقداماتی چون ایجاد سیستم‌های هشداردهنده سیل، تغییر ساختار ساختوسازهای مسکونی و غیرمسکونی، حفاظت از تالاب‌ها و احیای پوشش‌های گیاهی، آبخیزداری، بهبود شرایط خاک، احداث سیل بندها، سدها مخازن و كانال‌های سیلاب و برخی موارد دیگر اشاره کرد.
راه‌هایی که به نظر و روی کاغذ در برنامه‌ها و در بودجه‌نویسی سازمان‌های مرتبط در وزارتخانه‌هایی چون نیرو، کشاورزی و برخی دیگر به این موارد اشاره می‌شود اما در صحنه عمل حداقل تا به‌حال آنچه می‌توان دید، نتیجه‌بخش‌نبودن موثر این برنامه‌ها و مخارجی است که در این ارتباط می‌شود. در این میان گفته می‌شود که بودجه‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری هم نتوانسته است راه به جایی ببرد.
هوشنگ جزیی، مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور نیمه‌های آذر سال گذشته گفت: «عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری در ٨٠٠هزار هکتار از اراضی کشور با استفاده از اعتبار ٢٠٠میلیون دلاری صندوق توسعه ملی اجرا می‌شود.» این مقام مسئول همچنین چند ماه پیش از افزایش دوبرابری اعتبارات آبخیزداری در سال ۹۸ خبر داده و گفته بود:
«براساس پیش‌بینی‌ها یک‌هزار و ۵۰۰میلیارد تومان اعتبار در سال ۹۸ به عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری اختصاص می‌یابد که مرحله دوم تخصیص اعتبارات در ماه‌های آتی صورت خواهد گرفت.»در نمونه‌ای دیگر اواخر هفته گذشته ابراهیم جعفری تختی، معاون آبخیزداری اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری هرمزگان گفت: «اجرای طرح‌های آبخیزداری، خسارت‌های وقوع سیل در بارندگی‌های اخیر را ٥٠ تا ٧٠درصد كاهش داد».
او افزود: «هفت‌هزار و ٨٥٠ سازه آبخیزداری، ١٢٠هزار هكتار عملیات بیولوژیك و بیومكانیك در٨١٠هزار هكتار ازجمله دستاوردهای انجام طرح‌های آبخیزداری در این استان است.»از این دست آمارها بسیار است و تنها در همین مورد آبخیزداری که نمی‌توان آن را یگانه راه مقابله با سیلاب و تبدیل آن به فرصت برای جبران خشکسالی دانست، بسیاری از کارشناسان آنچه در صحنه عمل دیده می‌شود را با این آمارها متفاوت می‌بینند و از اجرا نشدن آبخیزداری علمی گله‌مندند.
این دسته از کارشناسان که تعدادشان هم کم نیست معتقدند دستگاه‌های مسئول پشت این اعداد و ارقام پنهان شده و معتقدند براساس آنچه واقع می‌شود، اجرای ناصحیح پروژه‌های آبخیزداری و اتلاف منابع تخصیص یافته بسیار قابل توجه است و می‌گویند با آبخیزداری درست که نیاز به تدبیر دیگری جز آنچه تا امروز دیده شده می‌توان گام بلندی در مقابله با سیلاب برداشت.
نبود برنامه‌ریزی جامع و بلند مدت
درباره چگونگی مدیریت وضع سیلاب‌ها در کشور، هدایت فهمی، مدیرکل سابق منابع آب وزارت نیرو معتقد است که راه برون‌رفت از وضع فعلی و ناکارآمدی‌ها در مقابله با سیلاب، تدوین و اجرای برنامه جامع خشکسالی و سامان‌دهی رودخانه است. این کارشناس منابع آب می‌گوید: «با توجه به اینکه کشور ما درگیر خشکسالی بلند مدتی است که مدت آن تاکنون به ١٢سال رسیده است، توجه به حفاظت از رودخانه‌ها یکی از مهم‌ترین اولویت‌ها در حوزه حفاظت از محیط‌زیست و منابع آبی کشور است.»
گرچه به مسأله سامان‌دهی رودخانه‌های کشور در تمام برنامه‌های توسعه اقتصادی- اجتماعی کشور پرداخته شده است، با وجود این، فهمی معتقد است اعتبارات اختصاص داده شده به این مسأله پاسخگوی مشکلات در این حوزه مهم نیست و می‌گوید: «متاسفانه این اعتبارات محدود نیز در بسیاری از سال‌ها به‌طور کامل تخصیص داده نمی‌شوند.»
او معتقد است به دلیل تغییرات اقلیمی، متوسط بارش کشور در سال‌های اخیر ١٠درصد و روان آب رودخانه‌ها ٢٥درصد کاهش پیدا کرده است و می‌افزاید: «از این پس در طول‌سال روزهایی با هوای بسیار گرم و روزهایی با بارش سیلابی بیشتری را شاهد خواهیم بود. این پیش‌بینی‌ها می‌تواند بیانگر وضع نگران‌کننده در حوزه محیط‌زیست در آینده کشور باشد.»
با این همه فهمی معتقد است به دلیل اینکه مهندسی و سامان‌دهی رودخانه‌ها دارای نمود بیرونی نیست و مدیران پس از سامان‌دهی رودخانه‌ها چیزی برای مراسم افتتاح ندارند، تمایلی به توجه به سیاست‌گذاری در این حوزه ندارند.
مدیرکل سابق منابع آب وزارت نیرو دلیل توجه نکردن به تدوین برنامه جامع خشکسالی در طول برنامه چهارم توسعه و برخورد نکردن با ساختوسازهای غیرمجاز را در حریم رودخانه‌ها در همین چارچوب ارزیابی می‌کند و می‌گوید: «این روند باعث می‌شود که ما فرصت‌های خود را برای بازیابی منابع آبی کشور از دست بدهیم.» او همچنین می‌افزاید:
«این حجم بارش ممکن است در کوتاه مدت برای کشاورزان مفید باشد، اما در بلند مدت به دلیل نداشتن برنامه‌ریزی جامع و بلند مدت در حوزه آب سفره‌های زیرزمینی کشور کوچک‌تر شده و به دلیل فرسایش خاک رودخانه‌های کشور کارکرد خود را از دست خواهد داد.»
جلوگیری از سیل کاملا امکان پذیر است
علی بیت اللهی، مدیر خطرپذیری مرکز تحقیقات راه و شهرسازی در گفت‌وگو با «شهروند» با اشاره به اینکه برخلاف زلزله، پیش‌بینی و جلوگیری از سیل کاملا امکان پذیر است و بسیاری از این کشورها موفق شده‌اند که با این خطر مقابله کنند، گفت: «به عنوان نمونه ژاپن که بیش از ٦٠درصد از وسعت جغرافیایی آن در معرض خطر سیل قرار دارد توانسته است با برنامه‌ریزی مناسب از وقوع این خطر طبیعی جلوگیری کند.»
او اعتقاد دارد به‌رغم اینکه بعد از سیل‌هایی که در فروردین امسال در برخی نقاط کشور اتفاق افتاد در آیین‌نامه ساخت‌وساز و شهرسازی به مسأله سیل توجه بیشتری شد، اما به دلیل مشکلات اقتصادی که در‌سال جاری با آن مواجه هستیم دولت نتوانسته بودجه لازم را برای لایروبی رودخانه‌ها و خرید تجهیزات پیش‌بینی سیل اختصاص دهد و تنها در شهر تهران بودجه‌ای برای پنج‌ایستگاه پیش‌بینی سیل اختصاص داده شده و بقیه شهرها بودجه‌ای در این رابطه دریافت نکرده‌اند.بیت اللهی همچنین توضیح می‌دهد:
«با وجود اینکه سیل این روزها در سیستان‌وبلوچستان قابل پیش‌بینی بود، برای واکنش به این اتفاق تلخ نیاز بود تا از مدت‌ها قبل، بندهای رسوب‌گیر، بندهای ذخیره آب و آبراه‌های متناسب با وضع خاک و موقعیت جغرافیایی این استان احداث می‌شد.»
او در انتها می‌گوید: «به دلیل اینکه سیل‌های اخیر را می‌توان کاملا با بحث تغییرات اقلیمی مرتبط دانست، احتمال تکرار این واقعه دور از انتظار نیست، بنابراین باید این مشکل را جدی گرفت و در اسرع وقت برای برنامه‌ریزی در این حوزه اقدام کرد.»
در مجموع اینکه اکنون وضعیت به گونه ای است که فرصت آزمون و خطای مجدد وجود ندارد و مدیران باید با برنامه های حساب شده و دقیق زیرساخت ها را به نحوی تجهیز کنند که چالش های جدید خسارات و هزینه ها را چند برابر نکند
نظر شما