سلامت نیوز:همه ‌چیز این روزها ردی از شیوع كرونا بر خود دارد. حتی آب تا آنجا كه رضا اردكانیان وزیر نیرو می‌گوید: «در برخی استان‌ها در مقایسه با مدت مشابه سال قبل تا 30درصد افزایش مصرف آب داشته‌ایم.»

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد ،كرونا كه این روزها موفق شده رویدادهای مختلف را به تعطیلی بكشاند، ثمراتی هم داشته است از جمله آنكه برخی افتتاح‌ها و جلسه‌ها به صورت ویدیوكنفرانس انجام شده و از سفر و صرف وقت برای آن به مقدار قابل توجهی كاسته است. شاید همین وضع موجب شد در این روزها وقت مصاحبه با وزیر نیرو دست دهد، زیرا او نیز به جای سفر به 8 استان، 13 اسفند در دفترش نشست و طرح‌های آب و برق را افتتاح كرد و از صرفه‌جویی در این زمان فرصتی به ما در روزنامه اعتماد رسید.

بحث با اردكانیان درباره آب و ساختار آن به ویژه با توجه به سابقه اجرایی او در این حوزه و كسوت استادی دانشگاه از مقوله‌های روزمره دور می‌شود. به همین دلیل آنچه پیش‌رو دارید بخشی از گفت‌وگو با اوست كه 2 موضوع مهم امسال یعنی «سیلاب» و «كرونا» را شامل می‌شود. سیل ابتدای سال در گلستان، فارس، لرستان، خوزستان و سیستان و بلوچستان چه درس‌هایی برای وزارت نیرو به عنوان متولی اصلی مدیریت منابع آب كشور داشته است؟ این تحصیلكرده مهندسی عمران كه دكترایش را از دانشگاه مك مستر كانادا در زمینه مدیریت منابع آب گرفته، می‌گوید:

«عمر اطلاعات هیدرولوژی در ایران نهایتا به كمتر از 100 سال می‌رسد پس همیشه احتمال وقوع شرایط مختلف وجود خواهد داشت. اما شنیده‌ام كه كار هیات گزارش ملی سیلاب تمام شده و این گزارش به رییس‌جمهور تحویل شده است و ما هم منتظریم تا این گزارش كه گفته می‌شود بالغ بر 8هزارصفحه است را بخوانیم.»
 
این روزها شایعه‌ها نسبت به اخبار واقعی پیشتازی می‌كنند. از آن جمله این است كه می‌گویند ویروس كرونا به سبب نوع ساختارش و داشتن چربی در خود می‌تواند آب را هم آلوده كند.بر كسی پوشیده نیست كه آب نقش مهمی در حفظ بهداشت و مقابله با شیوع بیماری‌های واگیردار دارد. این موضوع امتحان خودش را هم در ادوار مختلف پس داده است. كار ما به عنوان وزارت نیرو از این حیث در یك پیوستگی و نزدیكی تام با سازمان بهداشت كشور كه در قالب وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی فعال است، دارد.

قبل از هر چیز برای جلوگیری از بیماری، حالا چه ویروس كرونا كه امروز گرفتار آن هستیم یا ویروس یا بیماری دیگری، خود آب باید سالم و بهداشتی باشد. این وظیفه ماست كه توسط سامانه‌های تصفیه‌خانه آب آن را انجام بدهیم. وقتی موضوع شیوع كرونا مطرح شد، دستورالعمل‌های ویژه‌ای خاص ضدعفونی‌كردن تجهیزات و سازه‌ها مثل تصفیه‌خانه‌های آبفا صادر شد و به تبع آن كنترل‌ها شدت گرفت و همچنان به صورت سختگیرانه‌ای در حال انجام است.

تنها مساله‌ای كه با آن مواجه شده‌ایم و طبیعی هم هست، افزایش مصرف آب است. هم با توصیه‌هایی كه برای شستن مكرر دست‌ها مطرح شده و هم سایر تجهیزاتی كه در معرض استفاده هستند، مصرف آب افزایش پیدا كرده و در برخی از استان‌ها به نسبت مدت مشابه سال قبل افزایش 30درصدی داشته‌ایم.

و این افزایش مصرف آب چه تبعاتی دارد؟
باید به نكته‌ای اشاره كنم و آن اینكه همزمان‌ با شیوع كرونا بارش‌هایی و به تبع آن سیلاب داشته‌ایم. بروز سیلاب به صورت طبیعی روی كدورت خروجی تصفیه‌خانه‌ها تاثیر می‌گذارد. به چه معنا؟ به این معنا كه تصفیه‌خانه‌ها برای كار خود و تحویل آب سالم و بهداشتی یك ظرفیتی دارند و برای پذیرش كدورت نیز یك ظرفیتی دارند. وقتی كدورت آب از یك حدی بالاتر می‌رود حتی اگر به لحاظ سلامت خطری نداشته باشد، روی طعم و كیفیت اثر می‌گذارد؛ لذا زمان‌های كوتاهی تصفیه‌خانه را از مدار خارج می‌كنند تا كدورت آب كاهش پیدا كند.

این خارج‌كردن تصفیه‌خانه موجب افت فشار هم می‌شود و به صورت پراكنده در روزهای اخیر ممكن است در بعضی نقاط معدود از كشورها با كاهش افت فشار یا قطعی موقت مواجه شوند. اما به لحاظ تامین آب هیچ مشكلی نداشته‌ایم.

وضعیت مخازن خوب است، بارش‌ها خوب بوده است. اصلا از این بابت مشكلی نیست. اما نكته‌ای كه جنابعالی اشاره كردید كه آیا این ویروس از این طریق می‌تواند منتقل شود یا آب را آلوده كند باید بگویم وقتی این بحث مطرح شد، بیشتر توجه‌مان را معطوف به تصفیه‌خانه‌های فاضلاب كردیم و خواستیم كه دستورالعمل‌های مراقبتی موجود با شدت بیشتری نظارت بشود. تیم‌هایی از این حیث تجهیز شدند و كنترل‌هایی هم مشترك با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی انجام می‌شود. تا به حال بحمدالله مشكلی به ما گزارش نشده است. اما ما آمادگی كامل داریم.

حتی با توجه به اینكه به روزهای تعطیلات نوروزی نزدیك می‌شویم ما نیروهای‌مان را به حال آماده‌باش درآورده‌ایم. الان هم تیم‌های ما آماده‌باش و مشغول به كار هستند ولی برای تعطیلات نوروزی بیشتر تدارك دیده‌ایم. در عین حال ما گوش به زنگ دستورات و تاكیدات ستاد مقابله با كرونا و همین‌طور واحدهای پراكنده در سطح كشور كه در امر بهداشت فعال هستند، هستیم.

سال ٩٨ سال سیل بود؛ ارزیابی‌تان چیست و با توجه به برآوردهای كلان، دو سال ٩٨ و ٩٧ را چگونه ارزیابی می‌كنید؟
با توجه به دانش اندك موجود در برابر رفتار طبیعت، تمامی برخوردها و اطلاعات موجود، احتمالاتی است و در مورد رفتار طبیعت هیچ‌گاه نمی‌توان به صورت 100 درصدی اعلام نظر كرد. بررسی‌ها و مطالعات در این خصوص براساس داده‌ها و اطلاعات موجود صورت می‌گیرد كه عمر این اطلاعات هیدرولوژی در ایران نهایتا به كمتر از 100 سال می‌رسد پس همیشه احتمال وقوع شرایط مختلف وجود خواهد داشت.

با این حال لازم است تغییرات اقلیمی در دهه‌های اخیر را نیز مد نظر قرار داد. با توجه به تمام موارد فوق باید عنوان كرد كه احتمال تكرار این سیلاب‌ها و حتی بزرگ‌تر از آن، همیشه وجود خواهد داشت. با این وصف می‌خواهم بر جمله‌ای تاكید كنم: «هیچ‌وقت یك بحران خوب را از دست ندهید» زیرا مهم تبدیل تهدید به فرصت است. همیشه بحران‌ها می‌توانند در دو زمینه زیر فرصت مناسبی ایجاد كنند. یكی استفاده از تجارب در جهت تدوین درس‌آموخته‌ها و دیگری استفاده از موقعیت بحران ایجاد شده در جهت اعمال سیاست‌های بهبود (بازسازی، قانونگذاری،هشدار و...)

خوشبختانه آقای رییس‌جمهور هم «هیات ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها» را تعیین كردند كه شنیده‌ام گزارش نهایی كارشان در پاسخ به سوالات رییس‌جمهور را 6 بهمن به ایشان ارایه كرده‌اند و گزارش نهایی كارگروه‌های این هیات نیز آماده شده كه گفته می‌شود در قریب به 8 هزار صفحه گزارش منتشر می‌شود. یعنی كار مهمی برای ثبت درس‌آموخته‌ها و در پیش گرفتن اصلاحات انجام شده است.

با این حال «گزارش ملی سیلاب‌ها» هنوز منتشر نشده و بنابراین ما در جریان درس‌آموخته‌های آن نیستیم، اما برای خود وزارت نیرو سیلاب‌های 98 درس‌آموخته‌هایی داشت:
اول؛ مدیریت ریسك سیلاب لازم است نه مقابله با سیلاب: در زمان‌های بسیار قدیم انسان با سیلاب همزیستی داشت و پس از آن به مقابله با سیلاب پرداخت و رویكرد نوین مدیریت ریسك سیلاب یا مدیریت سازگاری با ریسك سیلاب است.

دوم؛ نیاز به وجود ساختاری برای هماهنگی بین سازمان‌ها، ارگان‌ها و وزارتخانه‌های ذی‌مدخل خوشبختانه درون خود وزارت نیرو به جهت وجود نظامنامه سیلاب كه خود از یافته‌های سیلاب‌های قبلی بود هماهنگی‌ها نسبتا مناسب انجام می‌شود. تفاوت را می‌شد در مواجهه با سیل سیستان و بلوچستان در ماه‌های گذشته در مقایسه با سیلاب‌های اوایل 98 دید.

سوم؛ نیاز به مطالعات جامع خطرپذیری سیل: منظور مطالعات پهنه‌بندی صرف نیست ما نیاز داریم كه با توجه به آسیب‌پذیری‌ها و ریسك‌های موجود مناطق را از جهت ریسك و خطر‌پذیری سیل پهنه‌بندی كنیم.

چهارم؛ نیاز به فرهنگ‌سازی و آگاهی‌رسانی عمومی بیشتر در خصوص ریسك‌های سیلاب؛ مردم خطر سیلاب‌ها را عملا جدی نگرفته بودند. حتی در لرستان به‌ قرار اطلاع با حضور در منزل هم بعضا به هشدارها توجه كافی نمی‌كردند. این خودش یكی از همان ضرورت‌های توسعه‌بخش اجتماعی در مدیریت منابع آب و از جمله سیلاب است. آموزش و اطلاع‌رسانی را باید دایم ادامه داد و نگذاشت سیلاب‌های 98 فراموش شوند.

پنجم؛ نیاز به پیاده‌سازی بیمه سیلاب با توجه به نتایج مطالعات خطر‌پذیری سیل در مناطق مختلف. خوشبختانه هیات ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها هم یك كارگروه ویژه بیمه داشته كه حتما از نتایج كارشان استفاده می‌كنیم.

ششم؛ نیاز به وجود یك مرجع یكپارچه و متمركز در خصوص پیش‌بینی بارش و البته رواناب (سیلاب).
هفتم؛ پیش‌بینی هواشناسی در خصوص سیلاب باید با مشخصات مربوط به هدف (پیش‌بینی سیلاب) انجام شود. در این خصوص چند مورد نیاز است كه متاسفانه در پیش‌بینی‌ها و هشدارهای سازمان هواشناسی نیست:
- زمان پیش‌هشدار: این مورد به خصوص در نحوه عملكرد مخازن سدها بسیار تاثیرگذار است.
- پیش‌بینی‌ها نیازمند اطلاعات كمی است نه صرفا كیفی
- با پیش‌بینی‌های كمی بارش لازم است مدل‌های تبدیل آنها به رواناب نیز وجود داشته باشد تا بتوان هشدار سیل داد.
من در این بخش هم بهبود را احساس می‌كنم. صراحت لازم در بیانیه‌های سازمان هواشناسی بیشتر شده و این نتیجه سیلاب‌های 98 و درس‌آموزی از آنهاست.

و چه درس‌های دیگری از سیلاب‌های سال 98 گرفته‌اید كه می‌توانید به آنها اشاره كنید؟
ایجاد و تقویت سازوكارهای لازم برای آزادسازی و رفع تصرفات حریم و بستر رودخانه‌ها. ما نسبت به گذشته با موانع كمتری برای رفع تصرفات در حریم رودخانه‌ها مواجه هستیم. سیلاب‌های 98 عظمت پدیده سیل و اهمیت توجه به آن را نشان داد.

دیگر اصلاح نظام مهندسی ساخت و ساز در اراضی سیلابدشت رودخانه‌های مهم كشور با رویكرد افزایش تاب‌آوری. علاوه بر این دو مورد كه می‌تواند ظرفیت‌سازی مناسبی پس از یك بحران سیل ایجاد كند، با مدیریت صحیح ریسك سیلاب همچنین می‌توان از فواید آن به خصوص در زمینه خدمات اكوسیستمی استفاده كرد. زمان سیلاب، همه حواس‌ها به بحران است و كسی آمادگی شنیدن خواص مثبت سیلاب را ندارد.

الان می‌شود با صراحت بیشتری گفت، سیلاب‌دشت‌ها اراضی حاصلخیزی برای كشاورزی و كالاها و خدمات گوناگونی از جمله ذخیره طبیعی سیل برای جامعه فراهم می‌آورند. سیلاب‌ها در موقعیت‌هایی كه امكان ذخیره وجود داشته باشد، منابع آب شیرین آتی را تامین می‌كند.

تولید انرژی برقابی از جمله موارد دیگر فواید و فرصت‌های سیلاب است. آبگیری تالاب‌ها و دریاچه‌ها نیز باعث افزایش خدمات اكوسیستمی خواهد شد. حفظ پیوستگی جریان‌های سیل و حمل رسوبات، زیستگاه‌ها را حفظ كرده و نیز حفاظت موفولوژیكی دلتاها و تالاب‌ها را انجام می‌دهد. اما برای بهره‌مندی از فواید سیلاب، باید كارهای سازه‌ای و غیرسازه‌ای مناسبی برای كاستن از خسارات آن كرده باشید و بعد از فوایدش بهره‌مند شوید.

با توجه به دانش اندك موجود در برابر رفتار طبیعت، تمامی برخوردها و اطلاعات موجود، احتمالاتی است و در مورد رفتار طبیعت هیچگاه نمی‌توان به صورت 100 درصدی اعلام نظر كرد. بررسی‌ها و مطالعات در این خصوص براساس داده‌ها و اطلاعات موجود صورت می‌گیرد كه عمر این اطلاعات هیدرولوژی در ایران نهایتا به كمتر از 100 سال می‌رسد پس همیشه احتمال وقوع شرایط مختلف وجود خواهد داشت.