سلامت نیوز:وقتی شیوع كرونا به مرحله «در خانه بمانیم» رسید بسیاری بر این موضوع تاكید و از سال‌های جنگ تحمیلی یاد كردند كه جامعه در شرایط بحرانی بیشتر فرزندآوری داشته و حتی این موضوع دستمایه طنز قرار گرفت كه در آذر سال جاری شاهد به دنیا آمدن فرزندان بیشتری باشیم.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد ،موضوع در طنزهای ساخته شده در شبكه‌های اجتماعی به تاریخ 9/9/99 به عنوان تاریخ مطلوب خانواده‌ها هم توجه داشت. اما اینك رییس انجمن جمعیت‌شناسی ایران نظری متفاوت دارد و معتقد است كه حوادث طبیعی و بحران‌های اجتماعی به دلیل وارد كردن شوك‌های اقتصادی و روحی-روانی تاثیر منفی بر رفتار و تصمیمات افراد از جمله تشكیل خانواده و فرزندآوری می‌گذارد.
محمد‌جلال عباسی‌شوازی در توضیح تحلیل خود تاكید كرد: مطالعات نشان داده است كه حوادث طبیعی و بحران‌های اجتماعی به دلیل وارد كردن شوك‌های اقتصادی و روحی-روانی باعث ایجاد عدم اطمینان نسبت به آینده می‌شود و تاثیر منفی بر رفتار و تصمیمات افراد از جمله تشكیل خانواده، ازدواج و فرزندآوری می‌گذارد.به گفته عباسی بر اساس مطالعاتی كه در سال 2012 انجام شده، افزایش بیكاری در جوانان و خوداشتغالی در سنین بالا مهم‌ترین تاثیر را در كاهش باروری در دوره بحران اقتصادی نروژ، سوییس و ایسلند داشته است.
همچنین مطالعه دیگری در كشورهای كره جنوبی و ایتالیا نشان داده است شرایط ضعیف اقتصادی و عدم امنیت در بازار كار باعث شده، زنان فقیرتر و دارای تحصیلات پایین‌تر نسبت به زنانی كه وضعیت اقتصادی- اجتماعی بالاتری داشتند، كاهش باروری بیشتری را تجربه كنند. مطالعه دیگری نیز در 285 منطقه در 28 كشور اروپایی نشان می‌دهد كه كاهش باروری با بیكاری ارتباط مستقیمی داشته و تاثیر منفی بر باروری زنان در همه سنین می‌گذارد. این كاهش در شرایط سخت اقتصادی به ویژه در جنوب و شرق اروپا بیشتر بوده است؛ دو منطقه‌ای كه سیاست‌های رفاهی كمتری را برای فقر و بیكاری ارایه دادند و بیشترین تاثیر را از ركود اقتصادی تجربه كردند.
استاد جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران معتقد است در واقع دلیل اصلی این كاهش باروری در دوران شوك‌های اقتصادی، عدم اطمینان به آینده و تاثیر منفی آن بر سرمایه‌گذاری است. بنابراین همانند این شرایط می‌تواند در صورت طولانی شدن همه‌گیری كرونا نیز اتفاق بیفتد، ناامنی شغلی و اقتصادی برای عده‌ای از افراد جامعه ایجاد می‌شود و افراد به راحتی نمی‌توانند، برنامه‌ریزی برای ازدواج و فرزندآوری داشته باشند. تركیب تاثیر بیكاری و تورم نیز منجر به فشار اقتصادی بیشتری برای خانواده‌ها می‌شود و اطمینان آنها نسبت به آینده كم می‌شود.
استرس‌های روحی و روانی ناشی از شرایط كرونا و ترس از ابتلا به بیماری نیز بر رفتارهای باروری زوجین اثر می‌گذارد و ممكن است زوجین به دلایلی مانند نگرانی درباره سلامت خودشان یا جنین، عدم دسترسی به موقع به خدمات بهداشت باروری یا ترس از حضور در بیمارستان برای معالجه و زایمان در دوران شیوع كرونا فرزندآوری خود را به تعویق بیندازند. فشارهای اقتصادی بر طبقات پایین و متوسط جامعه كه معمولا باروری بالاتری دارند بیشتر است و همین امر باعث می‌شود، تاثیر كاهشی بیشتری بر تعداد كل موالید كشور بگذارند.
رییس انجمن جمعیت‌شناسی همچنین توضیح داده است: همه این شرایط گواه این است كه در دوران كرونا و پساكرونا(امسال و سال بعد) میزان موالید نه تنها در ایران بلكه در بسیاری از كشورهای جهان كمتر از سال‌های قبل باشد. دوران كاهش مقطعی فرزندآوری بستگی به شدت و طول مدت شیوع كرونا و فشارهای ناشی از ركود اقتصادی و تورم و زمان بازگشت مردم به زندگی عادی و رونق دوباره بازار كار دارد. عباسی در عین حال به این نكته اشاره كرده كه فرزندآوری همواره در فرهنگ ایرانی به عنوان یك مقوله ارزشمند جایگاه خود را حفظ كرده و افزود: برخلاف كاهش سطح باروری در دهه‌های گذشته، میانگین باروری ایده‌آل زوجین ایرانی كمی بیش از دو فرزند است.
بنابراین خانواده‌ها همواره به داشتن فرزند تمایل دارند ولی مهم است كه چگونه با توجه به شرایط اجتماعی و اقتصادی حاكم بر جامعه بتوان این ایده و خواسته را به رفتار تبدیل كرد. باید در نظر داشت كه در دوران همه‌گیری كرونا ممكن است به دلایل پیش‌گفته، حاملگی‌های ناخواسته نیز افزایش یابد. نمونه این افزایش موقت باروری را می‌توان در سال‌های ابتدایی پس از انقلاب اسلامی مشاهده كرد كه به دلایل مذهبی و سیاسی همچنین منفعل شدن ارایه خدمات تنظیم خانواده و بهداشت باروری و ركود كسب‌وكار و عواملی دیگر از جمله تغییر نگرش‌های مردم در مورد ازدواج و فرزندآوری، میزان باروری نسبت به زمان قبل از انقلاب افزایش یافت.
رییس انجمن جمعیت‌شناسی ایران معتقد است در درازمدت تاثیر بحران‌ها و شوك‌های اقتصادی و روحی-روانی بر رفتار جمعیتی اندك خواهد بود. مطالعات نشان داده است، افزایش باروری بعد از سپری شدن ركود اقتصادی در تعدادی از كشورها ناشی از بهبود اشتغال زنان بوده و بخشی از این بازگشت تحت تاثیر شرایط مقطعی و ناشی از باروری به تاخیر افتاده است ضمن آنكه تفاوت‌های سیاستی و رفاهی در درون كشورها هم به الگوهای متفاوت افزایش باروری منجر شده در هر حال در درازمدت تاثیر این شوك‌های اقتصادی بر رفتار باروری نسلی ناچیز است.
به گفته رییس انجمن جمعیت‌شناسی، برخی از تحولاتی كه در دوران شیوع كرونا و پس از آن رخ می‌دهد، ریشه در شرایط مزمن قبل از این دوران دارد. به عنوان مثال وضعیت بیكاری، ناامنی اقتصادی، تغییر نگرش مردم به ازدواج و فرزندآوری از قبل در ذهن مردم شكل گرفته و رفتار آنها را به تدریج تغییر داده و یك‌باره در دوره كرونا این تغییر رفتارها شدت می‌گیرد.عباسی‌شوازی در پاسخ به این پرسش كه چه راهكارهای سیاستی و اجرایی برای برون‌رفت از كاهش تاثیر كرونا بر باروری و فرزندآوری پیشنهاد می‌شود، گفت:
ممكن است محدودیت‌های مالی كه برای دولت ایجاد شده به عدم تصویب یا عدم اجرای برنامه‌های افزایش جمعیت منجر شود بنابراین لازم است، سیاست‌های كلی جمعیت و برنامه‌های جمعیتی در جهت حمایت از ازدواج و فرزندآوری با جدیت بیشتر و مدیریت هماهنگ اجرا شوند. تسهیل ازدواج، ایجاد شرایط امن اقتصادی و اطمینان به آینده برای زوجین می‌تواند در رفتارها و تمایل آنان به فرزندآوری موثر باشد.
ایجاد شرایطی برای بازگشت به شرایط عادی اشتغال و ایجاد احساس امنیت اقتصادی و اطمینان به آینده یكی از این راهكارهاست. به گفته دكتر عباسی بین باروری ایده‌آل و باروری واقعی زنان شكافی وجود دارد كه با اتخاذ سیاست‌های صحیح و دارای ضمانت اجرایی می‌توان روی پر كردن این خلأ و تحقق فرزندان خواسته زوجین متمركز شد. به طور قطع اجرای برنامه‌های ملی و سیاست‌های كلان كشور از جمله موضوع جمعیت نیازمند حمایت اركان نظام، همكاری و هماهنگی بین‌بخشی و همراهی و مشاركت مردم است.
در این شرایط سخت كرونایی، بهره‌گیری از پتانسیل‌های مردمی در اجرای برنامه‌های جمعیتی راهگشا خواهد بود. به عقیده عباسی در سال‌های اخیر پس از ابلاغ سیاست‌های كلی جمعیت توسط مقام معظم رهبری، نهادها و سازمان‌های سیاستگذاری، اجرایی و مراكز علمی گام‌هایی در جهت تبیین، برنامه‌ریزی و اجرایی كردن این سیاست‌ها برداشته‌اند و گفتمان «كنترل جمعیت» به «افزایش جمعیت و فرزندآوری» در سطح خرد و كلان تبدیل شده و موضوع «چرایی» به «چگونگی اجرا شدن» سیاست‌ها تغییر یافته است.
به رغم این تغییر گفتمان به دلیل عدم مدیریت واحد و كافی نبودن بسترهای اقتصادی و اجتماعی و مدیریتی لازم، ایجاد رویه واحد و هماهنگ برای تحقق سیاست‌های جمعیتی به كندی صورت گرفته و در عین حال كه برنامه‌های خوبی در جهت تغییر سیاست جمعیتی كشور انجام شده، حجم و جامعیت برنامه‌ها شاید كمتر از سطح انتظار بوده است.
این استاد جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران پیشنهاد می‌كند با توجه به پیچیدگی و چند بعدی بودن موضوع جمعیت، موفقیت و پایدار بودن برنامه‌های جمعیتی مستلزم نگاه سیستمی، تعیین اهداف كوتاه‌مدت و بلندمدت، همكاری و هماهنگی بین بخشی و ارزیابی و ارزشیابی مستمر است.
بنابراین ایجاد یك كمیته راهبردی زیر نظر رییس‌جمهور متشكل از نمایندگان قوای مقننه و قضاییه و نمایندگانی از كلیه وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مرتبط با مسائل و برنامه‌های جمعیتی و چند نفر متخصص در حوزه‌های علوم دینی، سلامت، جمعیت و اقتصاد تشكیل شود تا با ارایه خط‌مشی كلی اجرای سیاست‌های كلی جمعیت را تضمین كنند. به منظور نهادینه شدن برنامه‌های جمعیتی شاید احیای دفتر جمعیت در سازمان برنامه و بودجه بتواند به عنوان دبیر این كمیته ضمن تامین بودجه مورد نیاز، هماهنگی‌های بین بخشی را برای برنامه‌های جمعیتی تسهیل كند.
بین باروری ایده‌آل و باروری واقعی زنان شكافی وجود دارد كه با اتخاذ سیاست‌های صحیح و دارای ضمانت اجرایی می‌توان روی پر كردن این خلأ و تحقق فرزندان خواسته زوجین متمركز شد. به طور قطع اجرای برنامه‌های ملی و سیاست‌های كلان كشور از جمله موضوع جمعیت نیازمند حمایت اركان نظام، همكاری و هماهنگی بین‌بخشی و همراهی و مشاركت مردم است. در این شرایط سخت كرونایی، بهره‌گیری از پتانسیل‌های مردمی در اجرای برنامه‌های جمعیتی راهگشا خواهد بود.
نظر شما