سلامت نیوز:9 روز پیش؛ 7 مه، نتیجه یكی از مهم‌ترین تحقیقات دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد UNODC منتشر شد؛ «كووید 19 و زنجیره تامین مواد مخدر: از تولید و قاچاق تا استفاده». 

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد ،روزی كه این تحقیق منتشر شد، تعداد مبتلایان كووید 19 در قاره امریكا یك میلیون و 542 هزار و 829 نفر، در قاره اروپا یك میلیون و 626 هزار و 37 نفر، در منطقه مدیترانه شرقی 229هزار و 198 نفر، در آسیای جنوب شرقی 81 هزار و 808 نفر و در قاره آفریقا 35هزار و 470 نفر گزارش شد. تا این روز، 247 هزار و 671 نفر بر اثر ابتلا به كووید 19 فوت كرده بودند، مرز زمینی تمام كشورها مسدود شده بود، نقل و انتقالات هوایی و دریایی متوقف شده بود، در بسیاری كشورها در 5 قاره، قرنطینه خانگی و محدودیت تردد برقرار شده بود و دولت‌ها، برای فعالیت بسیاری مشاغل، محدودیت‌های جدی اعمال كرده بودند. در این روز، ضخامت سایه  «كرونا» بر سر جهان، دیگر قابل قیاس با دهه اول ژانویه نبود.

تعداد واحدهای كوچك و بزرگ صنفی و تجاری تعطیل شده در تمام كشورها و آمار بیكاری‌ها و اخراجی‌ها از مشاغل گرفتار ركود، هر روز افزایش می‌یافت و هیچ دولتی، چشم‌انداز روشنی درباره زمان مرگ این ویروس 120 نانومتری و بازگشت اقتصاد و سیاست و اجتماع به شرایط عادی نداشت.

این بلاتكلیفی آمیخته با ترس از فروپاشی ساختار انسانی و اقتصادی و اجتماعی كه تمام جهان را محاصره كرده بود، یك نتیجه بسیار خطرناك را رقم زد؛ كارتل‌های مواد مخدر در سراسر دنیا با مشاهده وضعیت جهان ترسیده از «كرونا» دست به كار شدند تا ضمن پذیرش خسارات مقطعی و ناگزیر، از خالی شدن موقت میدان مقابله با قاچاق مواد مخدر به دلیل سنگرسازی دولت‌ها در جبهه مبارزه با ویروس، بیشترین منفعت را ببرند و در اولین اقدام، آغوش خود را برای موج عظیمی از بیكاران تمام كشورها گشودند تا بازار كاری متشكل از هزاران نیروی تازه نفس برای تمام عرصه‌ها؛ تولید، فرآوری، بسته‌بندی، توزیع و فروش خرد، تشكیل شود.

این اتفاق، اولین برد كارتل‌های مواد مخدر از شیوع ویروس كرونا بود كه در ورودی تحقیق UNODC هم مورد هشدار قرار گرفته است. این تحقیق، تشدید فعالیت مافیای مواد مخدر و تقویت این تجارت غیرقانونی ظرف بازه 90 روزه دهه اول ژانویه تا مه ‌2020 را نتیجه مستقیم تمركز دولت‌ها بر كنترل شیوع ویروس كرونا و غفلت ناخواسته از ادامه عملیات مقابله با جرایم سازمان یافته قلمداد كرده و بر این واقعیت تاكید دارد كه برخلاف تصور عمومی، بسته شدن مرزهای زمینی و توقف مراودات دریایی و هوایی به دلیل جلوگیری از شیوع بیماری، اتفاقا به نفع كارتل‌ها و شبكه‌های قاچاق مواد مخدر بوده چون تمام زیرشاخه‌های مرتبط با این تجارت پرسود، از همین سكوت ناگزیر مقابله، سیراب شده است؛

شواهد این تحقیق نشان می‌دهد كه تولید، توزیع و فروش انواع مخدرها و روانگردان‌ها در بازه دهه اول ژانویه تا دهه اول مه‌ 2020 رونقی بیش از مدت مشابه سال قبل داشته چون نیروهای مقابله در تمام كشورها، برای عقب راندن ویروس «كرونا» گسیل شده‌اند اما در این میان، مرتكب این اشتباه بوده‌اند كه انسداد مبادی مرزی دریایی و زمینی را یك وظیفه پایان یافته تلقی كرده و از نقاط كور، غافل شده‌اند و از آنجا كه بازگشت به شرایط عادی برای هیچ كشوری، حداقل تا زمان نامحدود متصور نیست.

پس، بازار غیرقانونی عرضه مواد مخدر، كه حالا به دلیل تشدید تاثیرات روانی مرتبط با شیوع ویروس كرونا- افزایش بیكاری و كاهش درآمدها و برهم خوردن ثبات و تعادل زندگی روزمره- با صف طویلی از مشتریان جدید و تقاضاهای رو به افزایش مشتریان قدیمی مواجه شده، در سایه خواب موقت نیروهای مقابله در سراسر جهان، با وجود زیان‌های خرد و ناچیز قابل جبران، در كوتاه‌مدت، ركورد بیشترین سود همه این سال‌ها را ثبت خواهد كرد.

 شواهد میدانی UNODC نشان می‌دهد كه با وجود مسدود شدن گذرگاه‌های مرزی بین‌المللی ظرف ماه‌های اول شیوع ویروس كرونا در جهان و كاهش مراودات مالی در تمام صنوف، درصدی از پویایی بازارهای غیرقانونی مواد مخدر كاسته نشده چون برخلاف تصور، مشكلات اقتصادی فراگیر در سراسر دنیا و آسیب‌های روانی این اتفاق به عنوان پیامدی غیرقابل گریز، لغزش دوباره بهبودیافتگان، افزایش قیمت خرده‌فروشی مخدرها و روانگردان‌ها و حتی تغییر الگوی مصرف به سمت مخدرهای سنگین همچون هرویین را سبب شده است.

محققان دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم ملل متحد، حتی مصداق‌هایی در این زمینه هم برشمرده‌اند:«در ایتالیا و كشورهای آسیای میانه، دولت‌ها از كاهش شدید كشفیات مواد مخدر گزارش داده‌اند، در نیجر، عملیات مقابله با قاچاق مواد مخدر، به كلی متوقف شده و گزارش‌های رسمی از حوزه بالكان، از افزایش جرایم سایبری مرتبط با عرضه و تقاضای مواد مخدر و رشد قاچاق داروها خبر می‌دهد. قیمت كوكایین در بسیاری شهرها افزایش یافته و دشواری دسترسی، مهم‌ترین علت این گرانی بوده است.»

بخش دیگری از این تحقیق، نحوه تامین و دسترسی به مواد مخدر و روانگردان‌ها در دوره اپیدمی كووید 19 را مورد بررسی قرار داده و تاكید كرده كه تغییر رفتار دولت‌ها به دلیل شیوع ویروس كرونا، حتی الگوی دسترسی به مواد مخدر و روانگردان را هم متاثر كرده چنانكه در كشوری همچون مصر، نیروهای مقابله، با افزایش عرضه خیابانی مواد مخدر مواجه شده‌اند در حالی كه در كشوری همچون نیجریه، قاچاقچیان، ظرفیت شبكه پست را برای توزیع خرد مخدرها و روانگردان‌ها انتخاب كرده‌اند.

این تغییرات در حالی است كه بنا به گزارش رسمی UNODC در بازه زمانی ژانویه 2017 تا آوریل 2020 شبكه توزیع برای جابه‌جایی مخدرها و محرك‌ها از یك مدل عرف و معمول پیروی می‌كرده چنانكه در این بازه 3 ساله، جابه‌جایی 92 درصد اپیوییدها(مخدرهای بر پایه تریاك) 45 درصد مشتقات حشیش و 56 درصد مواد روانگردان، از مرزها و مبادی زمینی بوده اما در سوی مقابل 88 درصد محموله‌های كوكایین، از مبادی دریایی منتقل می‌شده است. در حالی كه تحقیق دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم ملل متحد، جزیی‌ترین تغییرات بازار عرضه و تقاضای مخدرها و محرك‌ها در دوره شیوع ویروس كرونا را فهرست‌بندی كرده، آنچه می‌تواند سرفصلی برای تحلیل آینده اعتیاد در جهان پس از كرونا باشد، نگاهی به تغییرات در كانون‌های تولید تریاك و كوكایین است؛ مخدر و محركی كه می‌توانند مدل و حتی روایت بازار عرضه و تقاضای كل جهان را تغییر داده و متاثر كنند. 

به همین سبب هم در این تحقیق، تداوم فرمانبری بازار جهانی عرضه از موجودی انبارهای افغانستان؛ قطب تولید و تامین تریاك و هرویین جهان مورد سوال قرار گرفته و محققان ملل متحد، تاكید می‌كنند كه محدودیت‌های مرتبط با كووید 19 می‌تواند تعادل بازدهی قطب‌های تولید یا بازار عرضه را برهم بزند و از افغانستان به عنوان الگوی همقدم با این تغییرات نام می‌برند.

UNODC در گزارش سال 2018 هم این اشاره را داشت كه خشكسالی‌های متناوب در سال‌های 2015 تا 2017 كاهش ۲۵ درصدی تولید تریاك را در افغانستان رقم زده و حالا هم محققان سازمان ملل، درباره كاهش تولید محصول خام می‌گویند با این توجیه كه اعمال محدودیت‌های اقتصادی و اجتماعی مربوط به زمینگیری ویروس كرونا در افغانستان، با فصل برداشت تریاك- ماه مارس تا ژوئن- همزمان شده و این اتفاق، می‌تواند درآمد خام از برداشت 263 هزار هكتار مزرعه خشخاش در این كشور را تحت تاثیر قرار دهد.

علاوه بر این، كارگران برداشت تریاك هم كه هرساله، از مناطقی خارج از مناطق كشت عازم مزارع می‌شوند، در این ایام به دلیل محدودیت‌های رفت و آمد و منع تردد در كشور یا حتی ابتلا به كووید 19 از رسیدن به مزارع بازمانده‌اند. اما این اتفاقات داخلی و تاثیرات ناشی از آن، باید از تاثیر محدودیت‌های بین‌المللی اعمال شده برای كند شدن چرخش ویروس كرونا، به خصوص در مبادی و نوارهای مرزی همسایگان افغانستان، منفك شود چراكه برداشت 7790 تن تریاك از 263 هزار هكتار زمین زیر كشت خشخاش تا پایان سال 2017 با وجود انتقال بیش از 6 هزار تن تریاك به لابراتوارهای تولید هرویین در افغانستان برای استحصال 486 الی 736 تن هرویین صادراتی با خلوص بالا، موجودی انبارهای تریاك نیازمند خواب را چنان افزایش می‌دهد كه به نظر می‌رسد افغانستان حتی با فرض ماندگاری ویروس كرونا تا دو سال آینده هم، قادر به تغذیه بازار تریاك و هرویین جهان خواهد بود.

اما غیر از داستان میزان تولید و انبارسازی تریاك و هرویین، مولفه‌های دیگری هم باید مورد توجه باشد. تریاك و هرویین تولید شده در افغانستان، از ولایات هلمند، قندهار، هرات و بدخشان، به سمت مرز زمینی پاكستان، ایران، تاجیكستان و چین، به مقصد روسیه، اروپای شمالی، آسیای جنوب شرقی، آفریقا، كانادا، ایالات متحده امریكا، خاورمیانه، تركیه و اروپای شرقی ترانزیت می‌شود.

جابه‌جایی داخلی محموله‌های تریاك و هرویین شاید بر اثر اعمال محدودیت‌های تردد توسط دولت افغانستان، كمی دشوار شده باشد اما مهم‌ترین تاثیر منفی بر درآمدزایی شبكه داخلی تولید مواد مخدر افغانستان و حتی درآمد شبكه جهانی قاچاق، انسداد چند ماهه مرزهای زمینی چین، پاكستان، ایران و تاجیكستان و در واقع، انسداد شاهراه‌های ورود پیش‌سازهای تولید هرویین و شیشه- انیدرید استیك و سودوافدرین- برای صدها لابراتوار مستقر در غرب و جنوب و شمال غربی افغانستان است آن هم در حالی كه سال 2012 هیات بین‌المللی كنترل مواد مخدر INCB اعلام كرد كه برای تولید هر كیلو هرویین 1.08 تا 4.32 كیلوگرم انیدرید استیك مورد نیاز است و شبكه مواد مخدر افغانستان كه سالانه 500 الی 700 تن هرویین برای عرضه در بازار جهانی تولید می‌كند، برای تولید این میزان هرویین، حدود 3 هزار تن انیدرید استیك باید در اختیار داشته باشد كه حالا، انسداد گذرگاه‌های مرزی و تعطیلی موقت ترانزیت محموله‌های قاچاق پیش‌سازها، حتما در كوتاه‌مدت، تاثیر محسوسی در تعادل بازار عرضه منطقه‌ای و جهانی تریاك و هرویین افغانستان، به سبب تغییر قابل توجه قیمت عمده‌فروشی و در نهایت، كاهش سود شبكه داخلی تولید مخدرها در این كشور خواهد داشت. 

در این میان، ضرردهی شبكه قاچاق افغانستان، یك فرصت استثنایی برای دو تولید‌كننده در سایه فراهم می‌كند؛ میانمار و مكزیك. میانمار بعد از افغانستان، رتبه دوم تولید تریاك را دارد و سلطان مثلث طلایی(بزرگ‌ترین منطقه تولید تریاك در آسیای جنوب شرقی شامل میانمار، لائوس و تایلند) است. به استناد گزارش 2019 دولت میانمار كه در دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم ملل متحد هم ثبت شده، در این سال 33 هزار و 100 هكتار از زمین‌های میانمار زیر كشت خشخاش بوده كه از هر هكتار 15.4 كیلو تریاك به دست آمده و شبكه قاچاق، موفق شده در این سال، حدود 52 تن هرویین فرآوری شده در جنوب تایلند-محل استقرار لابراتوارهای تولید استحصال مرفین از تریاك برمه و تبدیل به هرویین و آماده‌سازی برای ترانزیت- در بازار چین، تایوان، هنگ‌كنگ، مالزی، سنگاپور، استرالیا و امریكا عرضه كند.

اگرچه كیفیت تریاك تولید شده در برمه، به هیچ‌وجه قابل مقایسه با كیفیت تریاك به عمل آمده در مزارع افغانستان نیست اما تفاوت‌های اقلیمی در جنوب شرقی آسیا، این شانس را به كشاورزان داده كه محصول خشخاش خود را پیش از ژانویه 2020 و آغاز همه‌گیری كووید 19 برداشت كرده و به انبارها بفرستند و در ماه‌های آینده در بازار جهانی، حرف بیشتری برای گفتن داشته باشند.

در مكزیك؛ بازیگر سوم عرصه تولید تریاك جهان كه نسبت به همتای آسیایی خود، كم كارتر بوده، سال 2018 28 هزار هكتار زمین برای كشت خشخاش اختصاص یافته و از هر هكتار هم 16.1 كیلو تریاك به دست آمده است. با این حال، شبكه داخلی مواد مخدر مكزیك هم، این برگ برنده را در دست دارد كه ظرف 6 ماه گذشته، دولت این كشور محدودیت قابل توجهی برای ترددهای جاده‌ای در كشور اعمال نكرده و بنابراین، كشت خشخاش و استحصال تریاك در این كشور امریكای شمالی در این ایام با مشكل خاصی روبه‌رو نشده است.

اما تریاك و هرویین، تنها مخدرهای پرمصرف دنیا نیستند. محققان دفتر مقابله مواد مخدر و جرم ملل متحد، در این تحقیق، نگاهی هم به وضعیت تولید توزیع و خرده‌فروشی كوكایین در این روزهای ویروسی دارند؛ گران‌ترین ماده محرك كه در قاره امریكا، اروپا، آسیا، آفریقا و حتی در منطقه مدیترانه شرقی و خاورمیانه، با وجود محبوبیت غیرقابل رقابت هرویین و حشیش، بسیار محبوب است علاوه بر آنكه یكی از مهم‌ترین منابع درآمدزایی گروه‌های درگیر جرایم سازمان یافته هم به شمار می‌رود هر چند كه به دلیل تاثیر قابل توجه بعد مسافت مبدا تولید- كلمبیا، پرو و بولیوی- تا كانون‌های عرضه بر قیمت نهایی خرده‌فروشی، در گزارش 2016 UNODC كوكایین در جدول 7 گانه پرمصرف‌ترین مخدرها و محرك‌های جهان، در ردیف چهارم و بعد از حشیش قرار گرفت اما حتی این تنزل درجه هم باعث نشد كه ظرف این سال‌ها از تعداد مصرف‌كنندگان كوكایین در كشورهای انگلیس، اسپانیا، اسكاتلند، امریكا، استرالیا، اروگوئه، برزیل، شیلی، هلند و ایرلند كاسته شود.

بنا به گزارش 2018 دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم ملل متحد، تا پایان سال ۲۰۱۷ تعداد مصرف‌كنندگان تمام انواع مواد اعتیادآور ۲۷۱ میلیون نفر(۵.۵ درصد جمعیت جهان) گزارش شده كه از این تعداد، بیش از ۱۲۸ میلیون نفر، مصرف‌كننده مخدرهای بر پایه تریاك و آمفتامین‌ها بوده‌اند و ۱۸ میلیون نفر مصرف كوكایین داشتند. هنوز، كلمبیا، قطب تولید این گران‌ترین ماده محرك جهان و تامین‌كننده 70 درصد كوكایین مصرفی دنیاست.

سال 2018 هیات كنترل بین‌المللی مبارزه با مواد مخدر(INCB) در گزارش خود ركورد افزایش 25 درصدی تولید كوكایین در كلمبیا را ثبت كرد و گزارش دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم ملل متحد هم در همین سال، از افزایش 17 درصدی مناطق زیر كشت كوكا در كلمبیا- 171 هزار هكتار- و تولید 1967 تن كوكایین و برآورد سود اولیه 2.7 میلیارد دلاری از فروش عمده محصول به شبكه‌های اصلی خبر داد با این ضمیمه كه با وجود توسعه كشت جایگزین و تعهدسپاری چریك‌های  «فارك» در معاهده صلح با دولت مركزی و برائت از تولید كوكایین از سال 2016، ورود شبكه جرایم سازمان یافته به تولید این محرك گران قیمت و درآمدزایی از قاچاق كوكایین برای تامین هزینه‌های دوام مبارزات، دلیل افزایش دوباره تولید كوكایین در كلمبیاست.

 در حالی كه اصلی‌ترین مناطق كشت «كوكا» و كارگاه‌های فرآوری كوكایین از برگ‌های این درختچه بومی امریكای جنوبی، در كلمبیا(171هزار هكتار) پرو(49هزار و900هكتار) و بولیوی(23هزار و 100هكتار) مستقر است كه محصول نهایی، از طریق مرز مشترك مكزیك و ایالات متحده، به اولین بازارهای امریكا- آریزونا، جنوب كالیفرنیا، فلوریدا و تگزاس- و از بنادر شیلی، مرز دریایی كاراییب، مرز اروگوئه، برزیل و ونزوئلا، به اروپای شمالی و آفریقا، و از مرز اكوادور، به اروپای شرقی می‌رسد، حالا در ششمین ماه از شیوع كووید 19 آنچه روند تولید كوكایین در 3 كشور امریكای جنوبی را با چالش جدی مواجه كرده، دسترسی شبكه قاچاق به بنزین / گازوییل- ماده اولیه برای گندزایی برگ‌های كوكا- و اسید سولفوریك و پرمنگنات پتاسیم- پیش‌ساز اسیدیته شدن رسوب كوكایین از برگ‌های گندیده كوكا- است؛

همان چالشی كه شبكه تولید هرویین در افغانستان را هم در این ماه با مشكل مواجه كرده؛ مسدود شدن مرزهای زمینی و انسداد معابر اصلی ترانزیت قاچاق پیش‌سازها. در حالی كه دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم ملل متحد، تولید سالانه كوكایین در 3 كشور كلمبیا، پرو و بولیوی را بیش از 2هزار تن برآورد كرده، سنگین‌ترین محموله‌های اسید سولفوریك و پرمنگنات پتاسیم قاچاق، از كشورهای هند و چین و از مرز زمینی شیلی و مكزیك به كانون‌های تولید كوكایین می‌رسد.

تولید هر كیلو كوكایین، نیازمند بیش از 30 لیتر بنزین یا گازوییل است و با وجود آنكه كانون‌های تولید كوكایین، در غنی‌ترین بستر منابع نفت و گاز جهان مستقر هستند اما شبكه قاچاق، برای رسیدن به این مواد اولیه، باید مسیرهای دشواری را طی كند و همین اتفاق، یكی دیگر از دلایل گرانی غیرقابل باور هر گرم كوكایین، هر كیلو كوكایین و هر تن كوكایین در مقایسه با قیمت خرده‌فروشی و عمده‌فروشی هرویین به عنوان پرطرفدارترین مخدر جهان است. 

این تحقیق ضمن آنكه از بازار عرضه حشیش، كوكایین، تریاك و هرویین، و داروهای اعتیادآور به عنوان 4 بازار بزرگ مخدر و محرك جهان نام می‌برد، كاهش دسترسی، دشواری دسترسی و گرانی غیرقابل توجیه قیمت مخدرها و محرك‌ها در این ایام را نادیده نگذاشته اما بر تفاوت تقاضا و حتی تفاوت استحصال بر حسب تفاوت مناطق جغرافیایی یا محدودیت‌های سیاسی در هر كشور در دوران شیوع ویروس كرونا تاكید دارد.

مصداق‌های مورد اشاره محققان سازمان ملل، محدودیت تولید هرویین و كوكایین در مقایسه با وسعت امكانات تولید غیرقانونی داروهای اعتیادآور، مواد روانگردان و حتی شاهدانه است و ضمن اشاره به پدیده «خشكسالی هرویین» استرالیا در سال 2001، یادآوری می‌كنند كه این كاهش دستیابی، موقت است چون با پیوستن نیروی كار جدید و تشنه درآمد به شبكه توزیع و خرده‌فروشی، دسترسی به انواع مخدرها و محرك‌ها در كوتاه‌مدت تسهیل خواهد شد و این هشدار را مطرح می‌كنند كه محدودیت‌ها؛ حتی محدودیت‌های اعمال شده به دلیل شیوع كووید 19 می‌تواند به افزایش تنوع تولید در برخی مناطق منجر شود تا شبكه‌های جهانی، مشتریان عمده خود را كمتر به زحمت بیندازند و در یك بازار متمركز، بسته رنگارنگی از مخدرها و روانگردان‌ها و محرك‌ها، یك‌جا عرضه شود.

خطر این اتفاق، دامن زدن چندمصرفی در تمام كشورها و برای تمام مصرف‌كنندگان مخدرها و روانگردان‌هاست. به نظر می‌رسد باید سرفصل جدیدی در مطالعات آینده‌پژوهان جهان گشوده شود؛ سرفصلی درباره جهان پس از كرونا و چشم‌انداز جدیدی درباره اعتیاد، قاچاق، جرایم سازمان یافته و همه قربانیان یك ویروس 120 نانومتری... .