سلامت نیوز:کاشت و برداشت گیاهان دارویی با توجه به ارزش افزوده بالا و کاربرد چهارگانه در حوزه‌های درمانی، بهداشتی، غذایی و صنعتی دارای دو شاخص سودآوری و ارزآوری برای کشور است و به عنوان فعالیتی مورد توجه اقتصاد امروز محسوب می‌شود.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه آفتاب یزد ، میزان تجارت بین‌المللی گیاهان دارویی سالانه بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود که از این میزان کشور ایران به رغم قدمت هفت هزار ساله در طب سنتی و برخورداری از هزاران نوع گیاه دارویی، سهم بری چندانی نداشته است. از میان بیش از هشت هزار نوع گیاه دارویی شناخته شده در جهان تاکنون حدود سه هزار نوع آن در ایران شناسایی شده و وجود آنها قطعیت یافته است.
تحول و توسعه در کاربری گیاهان دارویی و خروج این کاربری از صرف درمانی بودن این محصولات و همچنین استفاده گسترده، موثر و پرطرفدار این محصولات در حوزه بهداشتی، صنعتی و غذایی موجب تحول گسترده در نگاه‌های اقتصادی به این بخش شده است که امروز برداشت بی رویه ، این گیاهان را در خطر انقراض قرار داده است.
> صادرات 500 میلیون دلاری
ارز آوری حدود ۵۰۰ میلیون دلاری صادرات گیاهان دارویی ایران در سال گذشته و اشتغالزایی مستقیم حداقل برای دو نفر در هر نیم هکتار دو ویژگی اشتغال و ارزآوری در تولید و صادرات گیاهان دارویی است که می‌تواند این حوزه کشاورزی را به یکی از حوزه‌های قابل ترویج و توسعه با هدف ایجاد رونق اقتصادی بدل کند.
این نکته در کشت گیاهان دارویی حائز اهمیت است که پرورش این گونه ها به دلیل نگهداری آسان و مصرف اندک آب و ارزش اقتصادی بسیار مورد اقبال کشاورزان است . قابلیت کشت این گروه گیاهان در اراضی خرد هم به واسطه اشتغال زایی و هم به واسطه نقشش در افزایش تولید به عنوان یکی از بخشهای مورد حمایت بخش کشاورزی قرار گرفت .
> گیاهان به همه نسل ها و سایر جانداران طبیعت تعلق دارند
مسئول اداره بهره برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری ایلام گفت: « برداشت بی رویه، دائمی و غیر اصولی گیاهان طبیعی خودروی خوراکی و دارویی در مناطق طبیعی در فصل بهار موجب تخریب زیستگاه و کاهش تدریجی این گیاهان می شود.
باید میزان برداشت و نحوه چینش گیاهان خوراکی که در فصل بهار از مقبولیت زیادی برخوردار هستند در بین آحاد جامعه فرهنگ سازی و نهادینه شود. این گیاهان و رویشگاه های آن ها متعلق به یک نسل یا گروه خاصی نیست بلکه به همه نسل ها و سایر جانداران طبیعت تعلق دارند و حفظ و حراست از این نعمت های خدادادی بر عهده همه اقشار جامعه به ویژه بهره برداران است.» همچنین وی افزود : « بر اساس بخشنامه های سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور و طبق سیاست گذاری محصولات فرعی برداشت گیاهان دارای رویش و رویشگاه های محدود و گیاهان در معرض انقراض ممنوع است.
دیگر گیاهان نیز به صورت محدود و البته با مجوز قانونی ادارات کل منابع طبیعی و برای مصارف خانگی باید برداشت شوند و برداشت و حمل این گیاهان به صورت عمده و با هدف فروش و کسب درآمد ممنوع است. همچنین حضور بی‌رویه و انبوه مردم در عرصه ها، عاملی مهم و تشدید کننده در آسیب دیدن اراضی و رویشگاه های طبیعی است و مردم باید آگاه باشند که این رستنی‌ها و رویشگاه های آنها عاملی اساسی در حفظ آب و خاک هستند که به همه نسل ها تعلق دارند. به علت همین گرایش‌ها به مصرف این گیاهان باعث شده که مراجعت به طبیعت برای برداشت بی‌رویه و غیراصولی آنها روز افزون شود و با توجه به انبوه بهره‌برداران و وسعت زیاد عرصه های طبیعی، نیروهای محدود یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی برای حفاظت از این میراث طبیعی نیازمند همکاری و همراهی مردم و به ویژه بهره برداران هستند. »
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کردستان نیز گفت:«مطابق سیاست حفاظت، احیاء و بهره‌برداری سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور بهره‌برداری تجاری و برداشت پیاز گیاهان مرتعی ممنوعیت داشته و نا آگاهی در چگونگی برداشت گیاهان بهاری زوال تدریجیگیاهان و تخریب مراتع را در پی دارد. امسال با توجه به شیوع ویروس کرونا و احتمال انتشار آن از طریق گیاهان دارویی و خوراکی هرگونه برداشت این گیاهان چه برای مصرف و چه برای درمانی ممنوع است.
تنوع اقلیمی و آب و هوای معتدل کوهستانی زاگرس موجب شده که این منطقه زادگاهی برای رویش بیش از دو هزار گونه گیاهی باشد و اکثر مردم این دیار نیازهای غذایی خود را از گیاهان بهاری تامین می‌کنند. اما با توجه به اینکه مشخص نیست که اشخاص بهره بردار در تهیه و توزیع، ناقل ویروس هستند یا خیر و شرایط به وجود آمدهدرخصوص فاصله‌گذاری اجتماعی نیز مانع حضور مردم در تجمعات خطر زا است تمام توصیه‌ها بر این اساس است که از تهیه و توزیع گیاهانخوراکی و دارویی پرهیز شود. »
او ذکر کرد: « در بسیاری از مواقع عملیات برداشت گیاهان به صورت گروهی انجام می‌شود و با توجه به اینکه گیاهان خوراکی بیشتر به صورت خام و تازه خوری مورد استفاده قرار می‌گیرد، با شیوع ویروس کرونا و بیماری در بین مردم، امکان انتشار آلودگی در تمام مراحل بهره برداری و مصرف گیاهان خوراکی دور از انتظار نخواهد بود.
به دلیل ناآگاهی برخی از مصرف کنندگان و بهره‌برداران، متاسفانه نسبت به برداشت بی رویه و غیر اصولی این گیاهان اقدام می‌شود در حالی که گیاهان مراحل تکامل خود را طی نکرده و به مرحله بذر دهی نرسیده اند و خطر زوال گونه پیشرو است.»
> انگیزه های برداشت
نقشبندی با اشاره به اینکه اکثر گیاهان خوراکی بهاره دارای خواص دارویی و صنعتی هستند، ادامه داد :« مسائل اقتصادی و مادی انگیزه‌ای قوی، برای برداشت بی‌رویه و تجاری گیاهان بهاره توسط برخی از مهاجران و روستاییان است. برای حفظ این گیاهان با ارزش بومی، علاوه بر آموزش نحوه برداشت صحیح بهره‌برداران و جوامع محلی، باید درصدد کشت گیاهان بومی چندمنظوره و دارویی، ایجاد صنایع تبدیلی و فرآوری پیشرفته برای بهره‌برداری اصولی از محصولات مرتعی و جنگلی باشیم. »
> ممنوعیت برداشت
گیاهان دارویی در استان سمنانمسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان نیز گفت: « به منظور حفظ گونه‌های گیاهی، برداشت گیاهان دارویی از عرصه‌های منابع طبیعی استان سمنان ممنوع شد. تاکید این دستورالعمل مربوط به گونه‌های گیاهان دارویی صنعتی و خوراکی است که بیشتر به صورت گروهی و سنتی توسط مردم محلی برداشت می‌شود.
البته می‌دانیم بومیانی که در نزدیکی رویشگاه‌های گیاهان زندگی می‌کنند کمتر به بخشنامه‌ها توجه دارند و برای مصارف شخصی به سراغ این گیاهان می‌روند، اما هدف اصلی ما جلوگیری از برداشت‌های گروهی است. ایجاد یک دوره تنفس برای جلوگیری از انقراض گونه‌های گیاهی ارزشمند دیگر هدف این اقدام است و در سالیان اخیر برداشت‌های بی رویه سبب کاهش تراکم برخی گونه‌های ارزشمند گیاهی از جمله کنگر، ریواس، اسفناج وحشی، دنبلان کوهی و کرفس کوهی شده و شاید زمان آن رسیده باشد که کمی به عرصه‌های منابع طبیعی استراحت بدهیم و جلوی انقراض این گونه‌های ارزشمند را بگیریم. »
> طبیعت خسته شده است
در همین حال یک عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز گفت : « طبیعت از طمع ورزی انسان‌ها خسته شده است.» سعیده علیزاده سالطه با بیان این مطلب اظهار کرد : « گیاهان دارویی جزو ذخایر طبیعی بوده و بسیاری از کشورها از چنین منبعی برخوردار هستند که نوع، تعداد و تنوع گونه‌های گیاهیآن‌ها بر اساس شرایط و موقعیت جغرافیایی هر منطقه متفاوت است. اما متاسفانه سودآوری‌های کلان اقتصادی و توجه روز افزون تجارت جهانی به گیاهان دارویی، مشکلات و مسائل ناگواری را برای این منابع بوجود آورده و نسل گونه‌های گیاهی را با خطر انقراض مواجه کرده است.
بخش عظیمی از تجارت، مربوط به گونه‌های گیاهی دارویی بوده که از طبیعت و در برخی موارد با شیوه‌های نادرست، جمع آوری شده و نه تنها به انقراض نسل گونه‌ها می‌انجامد، بلکه تنوع زیستی منطقه و جهان را نیز با خطر نابودی مواجه می‌کند. استفاده مطلوب، منطقی و بهینه از منابع که به لحاظ فناوری بسیار کم هزینه و ساده‌تر از صنایع دارویی و شیمیایی است، می‌تواند ضمن تامین بخشی از نیازهای عمده درمانی و بهداشتی جامعه، از خروج مقادیر معتنابهی ارزجلوگیری کرده و مانع گسترش وابستگی به بیگانگان شود.
در سال‌های گذشته برداشت گیاهان دارویی از مراتع و جنگل ها به منظور تامین نیازهای معیشتی و همچنین فروش و کسب درآمد از آنها افزایش چشمگیری یافته است. این برداشت، خطری برای کاهش و انقراض گونه‌های با ارزش دارویی به حساب می آید. همچنین عدم آگاهی افراد در مورد کاشت گیاهان دارویی و برداشت صحیح و به موقع گیاهان بر این منابع تاثیر منفی چشمگیری دارد.»
> حفظ حداقل 30 درصد از پایه گیاهی
در همین خصوص آفتاب یزد به گفت و گو با نعیمه تیموری کارشناس گیاه پزشکی نشست. وی می گوید : « مقدار برداشت را نوع گونه گیاهی و منطقه برداشت مشخص می‌کند. مقدار برداشت در هر منطقه توسط آیین نامه هایی که منابع طبیعی منتشر می‌کند، مشخص می شود . مسئله بارش و مقدار بازده گیاه در برداشت خیلی مهم هستند و کارشناسان منابع طبیعی بر اساس این دو پارامتر مجوز بهره برداری را صادر می کنند .»
وی ادامه داد : « برداشت ها باید به گونه ای باشد که 30 درصد از پایه گیاهی حفظ شوند یعنی اگر بیش از حد از یک گیاه برداشت شود در سال های بعد در رشد آن گیاه اختلال به وجود می آید و حتی امکان دارد مشکل انقراض گونه های گیاهی به وجود بیاید. همچنین تعداد پایه گیاهی اهمیت بسیار دارد و باید برای برداشت وضعیت پایه مدنظر قرار گیرد .
برداشت بی رویه باعث کاهش پوشش طبیعی و از بین رفتن علوفه دام ، از بین رفتن ذخایر آب زیرزمینی و افزایش بیابان زایی که عاملی برای افزایش گرد و خاک‌ها و ورود آن به شهر ها و افزایش سیلاب ها است، می شود.»استفاده بی رویه از گیاهان دارویی باعث خطر انقراض شده است که تهدید بزرگی برای کشور ما محسوب می شود . برای جلوگیری از این مشکل مسئولان و مردم باید در حفظ این منابع بکوشند .
نظر شما