سلامت نیوز:در ماه آذر سال جاری، لاشه‌های دو نهنگ براید (Bryde’s Whale) و یك دلفین پوزه بلند یا چرخنده (Spinner Dolphin or Long-snouted Dolphin) در سواحل كیش با فاصله زمانی چند روزه پیدا شدند.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد ، بعد از پیدا شدن دو لاشه اول كه مربوط به دو نهنگ براید بود، مدیرعامل سازمان منطقه آزاد كیش با ارسال نامه‌ای به سازمان حفاظت محیط زیست كشور خواستار اعزام گروهی از كارشناسان این سازمان جهت تعیین علل بروز این پدیده كم‌سابقه در منطقه و رفع نگرانی ساكنان، گردشگران و فعالان اقتصادی شد.

مشكل زمانی بیشتر احساس شد كه رییس اداره محیط زیست كیش با پیدا شدن لاشه سوم كه متعلق به یك دلفین چرخنده یا پوزه بلند بود در مصاحبه با یك خبرگزاری احتمال مرگ به واسطه صید ترال یا برخورد با كشتی‌ را منتفی دانست و احتمال داد كه این حیوان به دلایل طبیعی مرده باشد. واقعیت این است كه تاكنون فرضیات متعددی درباره دلایل به گل نشستن و مرگ این پستانداران آبزی مطرح شده است اما مرور خبرهای مربوط در روزهای آتی نشان می‌دهد كه سازمان حفاظت محیط زیست در زمینه تحقیقات روی پستانداران دریایی یك جای خالی دارد و آن هم فقدان چارچوب و بدنه منسجم علمی و تخصصی است.

متاسفانه همین مساله باعث شكل‌گیری خبرهای نادرست متعدد و در عین حال گمانه‌زنی‌های غیرعلمی هم شده است. اكنون روزنامه اعتماد درصدد برآمده تا سوالاتی بسیار ساده را در رابطه با چارچوب‌های لازم و مهم‌تر از آن دلایل حضور كارشناسان خبره را در زمان به گل نشستن‌های پستانداران دریایی با یكی از اعضای گروه متخصصان نهنگ‌های اتحادیه جهانی حفاظت(IUCN-SSC Cetacean Specialist Group) مطرح كند.آنتونیو خسوس فرناندز رودریگز(Antonio Jesús Fernández Rodríguez) مدرك دكترای دامپزشكی خود را از دانشگاه كوردوبا اسپانیا (University of Cordoba, Spain) دریافت كرده و استاد تمام هیستوپاتولوژی دامپزشكی از دانشگاه لاسپالماس اسپانیا(University Las Palmas GC) است.

حوزه تخصصی كار رودریگز پستانداران دریایی، بررسی شواهد به گل نشستن‌ها، بررسی وضعیت سلامت، پاتولوژی و حفاظت است. رودریگز تحقیقات دوره پسادكتری خود را به صورت متمركز روی تشخیص،تحقیق و آموزش شبكه‌ تخصصی به گل نشستن نهنگ‌ها در جزایر قناری دنبال كرده و سال‌هاست كه با اتحادیه جهانی حفاظت درباره دلایل مرگ و میر نامتعارف پستانداران دریایی همكاری می‌كند.

قدم‌های اول در زمان مشاهده لاشه پستانداران دریایی چیست؟
اول از همه باید بگویم كه تفاوت خیلی زیادی بین لاشه یك دلفین ۲ متری با لاشه یك نهنگ ۱۲ متری وجود دارد بنابراین پروسه تحقیقاتی روی آنها هم بالطبع خیلی متفاوت با یكدیگر است. پیش بردن عملیات روی نهنگ‌ها خیلی پیچیده است و بسته به اینكه نهنگ در دریا باشد یا در ساحل، اقدامات متفاوتی را هم طلب می‌كند.

یك دلفین را می‌توان به اتاق مخصوص كالبدگشایی حیوانات برد در حالی كه انجام این كار روی یك نهنگ غیرممكن است اما این بدان معنا نیست كه نمی‌توان نهنگ را كالبدگشایی كرد. لاشه نهنگ‌ها باید به یك مكان دور از دسترس عموم منتقل شود و عملیات كالبدگشایی روی آنها هم حتما باید توسط متخصصانی انجام شود كه تجربه كار روی پستانداران دریایی را دارند.

تعداد پاتولوژیست‌های دامپزشكی كه بتوانند روی نهنگ‌ها كار كالبدگشایی انجام دهند در كل دنیا خیلی كم است اما چند نكته خیلی مهم است حتی در این شرایط هم باز دامپزشكان عمومی هستند كه می‌توانند كالبدگشایی اولیه را به منظور گرفتن نمونه‌ها برای انجام آنالیزهای آزمایشگاهی آتی برعهده بگیرند. در نتیجه وقتی پاتولوژیست دامپزشكی متخصص نهنگ‌ها حضور ندارد باید یك دامپزشك عمومی آشنا به كالبدگشایی اولیه در صحنه حاضر باشد.

لطفا كمی بیشتر درباره كل فرآیند آغاز چنین تجزیه و تحلیلی بگویید.
كالبدگشایی(Necropsy) در اصل علم تشریح یك حیوان مرده به منظور اهداف تشخیصی است و این به آن معناست كه شما باید با استفاده از نمونه‌ها و داده‌هایی كه برداشت می‌كنید، دلیل نهایی مرگ را تشخیص دهید. این كار برخلاف آنچه از تعریفش برمی‌آید به هیچ‌ وجه كار آسانی نیست و كاملا به تخصص كارشناس در آن حوزه كاری بستگی دارد.

بهترین گزینه برای انجام چنین كالبدگشایی‌هایی هم دامپزشكانی هستند كه در حوزه پاتولوژی(آسیب‌شناسی) تخصص داشته باشند. من می‌دانم كه داشتن چنین متخصصانی در بسیاری از كشورها به خصوص مناطقی كه نهنگ‌ها در آنها ممكن است به گل بنشینند، سخت است اما قطعا همیشه كسانی هستند كه یا تجربه نمونه‌گیری از نهنگ‌ها را در رزومه كاری‌شان دارند یا حتی دامپزشكانی در دسترس هستند كه می‌توانند كالبدگشایی عمومی اولیه را انجام دهند. پس در صورت فقدان متخصص پاتولوژیست یا باید سراغ دامپزشك عمومی رفت یا باید سراغ كسی رفت كه در رزومه كاری خودش تجربه نمونه‌گیری از نهنگ‌ها را داشته باشد.

اگر بخواهید به صورت جمع‌بندی بگویید، از نظر شما چه كسانی باید در این كار شركت داشته باشند؟
یك، كارگران میدانی كه در انتقال لاشه نقش دارند؛ دو، زیست‌شناسان میدانی و دامپزشكان به منظور شناسایی، نكروپسی یا كالبدگشایی و نمونه‌برداری جهت آزمایشگاه.

به نمونه‌برداری‌ها اشاره كردید؛ آیا پروتكل خاصی برای نمونه‌برداری هست؟
بله؛ پروتكل‌های بین‌المللی برای كالبدگشایی و نمونه‌برداری وجود دارد كه باید رعایت شود. سازمان جهانی سلامت حیوانات (The World Organization for Animal Health, OIE) پروتكل‌های لازم برای نمونه‌برداری را به روشنی ارائه كرده است.

از نظر شما نظر چه كارشناسانی در مورد دلیل مرگ یك پستاندار آبزی می‌تواند معتبر باشد؟
افراد حرفه‌ای ذی‌صلاحی كه مجاز هستند در مورد دلایل مرگ یك پستاندار دریایی صحبت كنند، عبارتند از دامپزشكان به خصوص دامپزشكانی كه در حوزه پاتولوژی تخصص داشته باشند. اظهارنظرهایی كه توسط این قبیل كارشناسان آن هم با اعتبار و پشتوانه انجمن‌های پاتولوژی دامپزشكی ملی و بین‌المللی ارائه شود در مجامع علمی پذیرفته خواهد بود.

شما یكی از متخصصان شناخته شده در حوزه پستانداران دریایی هستید؛ اگر سازمان حفاظت محیط زیست ایران از شما درخواست همكاری كند، پاسخ شما چه خواهد بود؟واقعیتش من ۲ بار به ایران سفر كرده‌ام و علت حضورم هم تحقیق روی دلایل مرگ و میر گسترده دلفین‌ها در خلیج فارس بود. برداشت من آن زمان این بود كه ایرانی‌ها مردمان خوبی هستند و می‌خواهند كه بهترین كار را در چنین شرایطی انجام دهند اما برای تحقق چنین هدفی آنها به حمایت تخصصی و دولتی بیشتری نیاز دارند.

من باید باز هم تاكید كنم كه مساله مرگ و میر پستانداران دریایی و كار روی آنها موضوعی بسیار تخصصی است بنابراین توصیه جدی من همكاری با سازمان‌های متخصص بین‌المللی است كه بتوانند خدمات تخصصی ارایه دهند. در این قبیل موارد باید پروژه‌های مشتركی تعریف شود و با حضور كارشناسان متخصص پستانداران دریایی تحقیقات روی نهنگ‌ها و دلفین‌های به گل نشسته پیش برود.

چرا لازم است كه مسوولان سازمان حفاظت محیط زیست ایران به چنین اتفاق‌هایی بیشتر توجه كنند؟
عوامل انسان‌سازی كه منجر به مرگ و میر راسته نهنگ‌ها می‌شود،هر روز بیش از قبل تكرار می‌شود در حالی كه در گذشته این اتفاقات گاه و بیگاه رخ می‌داد اما الان متاسفانه تبدیل به یك مساله شایع شده اما این شایع شدن و افزایش تكرارها نباید موضوع را برای ما عادی كند بلكه بالعكس مسوولان دست‌اندركار امر محیط زیست باید موضوع را جدی‌تر بگیرند.

ما الان مشكل تعارضات با صیادان را داریم؛ مشكل برخورد نهنگ‌ها با كشتی‌ها را داریم و هزاران دلیل دیگر كه به نوعی به عوامل انسانی مربوط می‌شوند اما سوای همه اینها باید یادمان باشد كه در خیلی از موارد هم ریشه مشكل در بیماری‌های عفونی یا حتی سم‌هاست كه البته همگی عوامل مهمی هستند و می‌توانند سلامت انسان‌ها را هم تحت‌تاثیر قرار دهند بنابراین، این را همیشه در ذهن داشته باشید كه موضوع می‌تواند فراتر از حد انتظار ما نگران‌كننده و البته مهم باشد.

فكر می‌كنید جوامع محلی و ان.جی.اوها چه نقشی در این كار تخصصی بتوانند برعهده بگیرند؟
دوست دارم به این نكته اشاره كنم كه ایجاد شبكه‌های امداد و نجات پستانداران دریایی برای حیوانات به گل نشسته آن هم با حضور افراد داوطلب، سازمان‌های غیردولتی (NGOs)، موسسات آكادمیك، ادارات ملی و محلی یك قدم اول بسیار خوب برای شروع تحقیقات در زمینه به گل نشستن اعضای راسته نهنگ‌ها و همزمان تحقیق در زمینه دلایل مرگ آنهاست.

این قدم اول كمك خواهد كرد كه بتوان داده‌های علمی بیشتری را تا حد امكان جمع‌آوری كرد و در جوامع علمی جهانی هم با استناد به همین مدارك است كه كارشناسان صحبت می‌كنند و به یكدیگر در امر حفاظت از حیات وحش كمك می‌كنند.
تفاوت خیلی زیادی بین لاشه یك دلفین ۲ متری با لاشه یك نهنگ ۱۲ متری وجود دارد بنابراین پروسه تحقیقاتی روی آنها هم  بالطبع خیلی متفاوت با یكدیگر است.