سلامت نیوز:مدیریت شیوع كرونا ناگزیر از محاسبه واكسن نبود ولی بیش از هر چیز تولید این دارو به مولفه‌ای در جنگ‌های روانی علیه افكار عمومی تبدیل شد. پیش از آنكه مردم به روند و پیچیدگی‌های تولید دارو توجه داشته باشند و قبل از آنكه به اقتصاد حاكم بر صنعت داروسازی توجه كنند، این موضوع به اهرم فشاری علیه افكاری عمومی و همین‌طور رقابت‌های سیاسی بدل شد تا آنجا كه روسیه‌ گوی سبقت را در اعلام دستیابی به واكسن كووید19 از سایرین ربود.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد ، گرچه پیش‌بینی می‌شد ترامپ هم از تولید واكسن به نفع خود بهره ببرد اعلام دستیابی شركت‌های امریكایی به بعد از برگزاری انتخابات امریكا انجامید. 
حالا بحث بر سر اینكه چه كشوری چه واكسنی می‌خرد بالا گرفته است. موضوع گرچه به سلامت و جان انسان‌ها بسته، اما كاملا تابع بازار و اقتصاد است. اساسا تولید دارو تابع اقتصاد است و تا نیازی در بازار نباشد داروی ارزان برای آن تولید نمی‌شود.

در چنین شرایطی بازار كشورهای خاورمیانه بازار قابل‌توجهی است كه در این میان ایران تنها كشوری است كه سابقه 100 ساله در زمینه واكسن‌سازی دارد. دقیقا یك‌صد سال قبل انستیتو پاستور ایران آغاز به كار كرده و در زمینه تولید واكسن فعال شده و از 96 سال قبل نیز مركز تحقیقات سرم و واكسن‌سازی رازی آغاز به كار كرده است. همین سبب شد ایران در ریشه‌كنی بسیاری از اپیدمی‌ها موفق باشد. در چنین شرایطی بحث واكسیناسیون بدون توجه به جمعیت كشور و پراكنش آن می‌تواند به حاشیه برود.

در میان كشورهای منطقه مجموع جمعیت كشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس حدود 57 میلیون و 609هزار و 715 نفر است. پاكستان جمعیتی بالغ بر 228 میلیون و 935هزار و 145 نفر بیشترین جمعیت منطقه را داراست. پس از آن تركیه با حدود 84 میلیون نفر و بعد ایران با 83 میلیون نفر رده‌بندی می‌شوند و بعد نیز عراق و افغانستان قرار می‌گیرند. بدیهی است كه فارغ از دسترسی به تكنولوژی ساخت و فناوری آن تامین بودجه خرید هم مطرح است.

اگر این مولفه‌ها را درنظر بگیریم نگاه جامع‌تری به موضوع خواهیم داشت. شاید بد نباشد برای مرور بیشتر جزییات در مورد بازار واكسن در خاورمیانه نگاهی به مطلب استیون ‌ای.كوك نویسنده «فارین پالیسی» با عنوان دیپلماسی واكسن در خاورمیانه داشته باشیم. آنچه در ادامه می‌خوانید ترجمه تحلیل او در این باره و از دست دادن بازار توسط امریكایی‌هاست. 

بازاری كه امریكایی‌ها از دست دادند

در چند سال اخیر مصر بیش از اوایل دهه 1970 برای خرید تجهیزات دفاعی روسیه هزینه كرده است. قاهره همچنین رابطه اقتصادی قابل توجهی را هم با پكن شكل داده است. در سال 2017، تركیه سیستم دفاع هوایی S-400 روسیه را خریداری كرد و روابط تجاری و دیپلماتیك خود را با چین گسترش داد.

عربستان و امارات متحده عربی فرش‌های قرمز خود را در سال 2019 برای ولادیمیر پوتین پهن كردند و در همین زمان، «شی جین پینگ»، رییس‌جمهور چین سه روز را در امارات گذراند.واشنگتن‌نشین‌هایی كه پیگیر وضعیت خاورمیانه هستند، می‌دانند كه شركای امریكا در خاورمیانه با رقبای امریكا بده‌بستان دارند. پكن و مسكو در منطقه سرمایه‌گذاری كرده‌اند، اسلحه می‌فروشند و روسیه برای پیشبرد مناقع خود مستقیما در درگیری‌های منطقه مداخله می‌كند. این شیوه مداخله و نفوذ در منطقه اما اخیرا رنگ دیگری به خود گرفته است؛ واكسن‌های ویروس كرونا.

بهار گذشته بود كه اصطلاح «دیپلماسی ماسك» سرزبان‌ها افتاد، این اصطلاح بیانگر سیاستگذاری چین بود كه با اتكا به تهیه تجهیزات محافظت شخصی برای كشورهای نیازمند، سعی در پیشبرد نفوذ جهانی خود داشت. حالا كه تعداد معدودی از شركای امریكا برای خرید واكسن‌های چینی یا روسی ثبت‌نام می‌كنند، «دیپلماسی واكسن» جای «دیپلماسی ماسك» را گرفته است.

كسی از اثربخشی یا عوارض جانبی واكسن‌های اسپانتیك وی، سینوفارم و سینوواك اطلاع ندارد، اما شاید این مسائل برای چین و روسیه در اولویت نباشد.ویروس كرونای جدید كشورها را به زانو در آورده است، گرچه خاورمیانه عملكرد بهتری را نسبت به پیش‌بینی‌های اولیه از خود نشان داده است، برخی از رهبران منطقه ممكن است این امر را در نظر داشته باشند كه واكسن‌های ارزان‌قیمت تولید شده در روسیه و چین بهتر از هیچ هستند، حتی اگر داده‌های علمی آنها كامل نشده باشند.

با وجود این، شاید اندكی توجه در این امر هم لازم باشد تا ببینیم چگونه دوستان امریكا در منطقه پذیرای واكسن‌های روسی و چینی هستند و این امر چگونه می‌تواند به تغییرات گسترده‌تری در منطقه متصل شود.  نگاهی گذرا به خاورمیانه اهمیت دیپلماسی واكسن را برجسته می‌كند. مصر اواخر دسامبر واكسیناسیون كادر سلامت خود را با واكسن سینوفارم آغاز كرد.

از آنجایی كه گستره و میزان دقیق اثرگذاری ویروس كرونا بر مصری‌ها هنوز مشخص نیست، منطقی به نظر می‌رسد كه عبدالفاتح سیسی، رییس‌جمهور مصر از هرجایی كه می‌تواند كمك بگیرد. اما با توجه به سرمایه‌گذاری عظیم پكن در این كشور، رهبران مصر دلایل توجیه‌پذیر خود را هم برای حفظ روابط قوی مصر با چین داشتند و روی آوردن مصری‌ها به واكسن چینی نیز از این قاعده مستثنی نیست.

پذیرش و استعمال سریع واكسن سینوفارم توسط مصر در واقع بخشی از تلاش قاهره است تا ذیل یك هدف، مصر را به مركز منطقه‌ای تولید و توزیع واكسن كرونا، از جمله اسپانتیك روسیه بدل كند.همان‌طور كه در دوران جمال‌ عبدالناصر، قاهره با سیاست «بی‌طرفی مثبت» تلاش داشت تا در بازی قدرت‌های بزرگ جهان حاضر باشد و حداكثر منافع را از هر كدام از این كشورها به نفع كشور خود به دست آورد، حالا قاهره علاوه بر واكسن‌های چینی و روسی، قرار است ۵۰ میلیون دوز واكسن فایزر و استرازنكا نیز دریافت كند.

این سیاست حالا در شیوه ارتباط‌ گرفتن مصر با چین، روسیه، ایالات متحده و اروپا قابل مشاهده است، مصری‌های نمی‌خواهند كه به جناح خاصی كشانده شوند یا با یكی از این گروه‌ها یار شوند زیرا دیگری نیازی به انتخاب جناح و تیم‌كشی ندارند.تركیه مانند رقیبانش واكسیناسیون را با واكسن چینی آغاز كرده است. آزمایش‌های فاز سوم سینوواك تا فوریه به پایان نمی‌رسد، اما مقامات تركیه مقررات كشور را در مورد واكسن تغییر دادند تا روند واكسیناسیون كرونا را سرعت ببخشند. این نشان می‌دهد كه اوضاع شیوع ویروس كرونا در تركیه بسیار بدتر از آن چیزی است كه دولت بخواهد نشان بدهد و این امر زمانی رخ می‌دهد كه آنكارا با شریكان سنتی خود در اروپا و ایالات متحده امریكا فاصله گرفته است.

گرچه تركیه برای دریافت محموله واكسن فایزر نیز اقدام كرده است، اما به نظر می‌رسد دولت این كشور بیشتر به واكسن‌های روسیه و چین روی خوش نشان داده است. تركیه چند هفته پس از اعلام استفاده از واكسن سینوواك، خبر داد كه واكسن اسپانتیك وی روسی را در داخل كشور تولید خواهد كرد. مقامات تركیه هنوز استفاده از این واكسن را روی شهروندان خود تایید نكرده‌اند اما به وضوح چنین امری در آینده محقق خواهد شد.

مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه تركیه پس از دیدار با همتای روسی خود در سوچی اعلام كرد كه اطلاعات فنی واكسن اسپانتیك وی را پیش از استفاده از آن دریافت خواهد كرد.درست است كه تركیه و روسیه در دو قطب مخالف درگیری‌های منطقه قرار دارند، اما هر دو كشور موفق شده‌اند كه این اختلافات را در خدمت اهداف بزرگ‌تر خود مهار و تقسیم كنند، اهدافی مبنی بر تمایل آنكارا برای استقلال از غرب و تمایل مسكو در تضعیف اتحاد غرب و كاشت بذر تفرقه در اتحادیه اروپا.

همكاری متقابل تركیه و روسیه روی واكسن كرونا گرچه جان انسان‌ها را نجات خواهد داد، اما همراه با آن، اهداف استراتژیك این دو كشور را نیز پیش خواهد برد. تركیه نیز مانند سایر كشورهای جهان می‌خواهد كه از روابط تجاری با چین بهره ببرد، حتی اگر این توافق به معنای سازش با اصول حاكم در چین علیه اویغورها باشد.از سوی دیگر، شركای امریكا در خلیج‌فارس نگاهی به هر دو سو دارند. سعودی‌ها واكسن فایزر را تهیه كرده‌اند و قطری‌ها از دوزهای هر دو واكسن فایزر و مدرنا استفاده می‌كنند.

عمان و كویت فایزر را انتخاب كرده‌اند، اما بحرین و امارات سراغ سینوفارم رفته‌اند و تصاویری نیز از شیخ محمد بن راشد آل مكتوم در حال دریافت واكسن سینوفارم منتشر شد. شكی نیست كه بحرینی‌ها و اماراتی‌ها توان تهیه محصولات گران‌قیمت فایزر و مدرنا را دارند و احتمالا هم از آنها استفاده خواهند كرد، اما استفاده سریع از واكسن سینوفارم در این دو كشور نشانگر سوی دیگری از حوادثی است كه در خاورمیانه در حال وقوع است. شاید در شمایی كلی دیپلماسی واكسن چندان معنا نداشته باشد.

كشورها موظف هستند شیوع ویروس كرونا را كنترل كنند و روس‌ها و چینی‌ها برای این كار راه‌حل‌های مقرون به‌صرفه‌‌ای را ارایه می‌دهند. با وجود سیاست‌های بحث‌برانگیز امریكا در خاورمیانه، همچنان اقدامات این كشور در حوزه آموزش، مراقبت‌های بهداشتی، تحقیق و توسعه فناوری برای بهبود وضعیت معیشت مردم به عنوان استانداردهای طلایی انگاشته می‌شدند و پیش از این در منطقه كسی چندان خواهان محصولات چینی و روسی نبود، اما به نظر می‌رسد كه این‌نظر حالا در خاورمیانه اقلا از نظر گرایش به واكسن چینی و روسی تغییر كرده باشد.

اگر امریكایی‌ها نگران چالش‌های چین و روسیه هستند، باید توجه كنند كه غیاب ایالات متحده امریكا در مبارزه با ویروس كرونا در نقاط مختلف جهان از جمله خاورمیانه مشهود است و تلاش برای كنترل و مهار یك بیماری عفونی، دسترسی ساده‌تری را به قلب و ذهن منطقه به وجود می‌آورد و با همین سیاست می‌توان از مسكو و پكن پیشی گرفت.