سلامت نیوز: فوبی، ترس مفرط و غیرمنطقی از یك شئ، فعالیت یا موقعیت است كه شخص مبتلا، خود چنین ترسی را بسیار افراطی و غیرمنطقی تشخیص می‌دهد. اصطلاح فوبی معمولا در توصیف ترس‌های بیمارگونه به كار می‌رود و بسیاری از افراد مبتلا در مورد فوبی خود احساس شرمساری كرده و حتی آن را از اطرافیان خود پنهان می‌كنند.

در مورد فوبی اجتماعی یا ترس اجتماعی نیز می‌‌توان گفت این نوع فوبی اساسا ترس از مورد نظاره دیگران واقع شدن است. این نوع ترس ممكن است تا حدودی ذاتی بوده باشد، اما اغلب نگاه خیره چه واقعی و چه با تصور فرد (خیالی) در موقعیت‌های خاص ناراحتی فوق‌العاده در شخص ایجاد می‌كند. در واقع تنها نگرانی بیمار مبتلا به فوبی اجتماعی مورد تماشای دیگران واقع شدن است. به همین دلیل این فرد معمولا از غذا خوردن در رستوران‌ها، انجام وظیفه در صورت مورد توجه بودن، صحبت یا عملكرد در حضور دیگران اجتناب می‌كند و از ازدحام به دلیل ترس از نگاه انتقادآمیز دیگران دوری می‌كند.

تمام این تجربه‌ها احساس شرم شدید و میل به گریز را در شخص به وجود می‌آورند مثلا كسی كه از خوردن در حضور دیگران می‌ترسد با مشاهده غذا احساس خفگی می‌كند، در بعضی موارد نیز فوبی اجتماعی به خاطر آن است كه مبادا دیگران ترس او را (مانند سرخ شدن یا لرزش اندام) ببینند. طبق تحقیقات انجام شده اكثر فوبی‌های اجتماعی در نوجوانی یا اوایل دهه سوم عمر شروع می‌شوند و ظاهرا هر دو جنس (زن و مرد) را به یك اندازه تحت تاثیر قرار می‌دهد. در دوران میانسالی بتدریج از شدت این فوبی‌ها كاسته می‌شود.

فوبی اجتماعی مانند یك اضطراب اجتماعی شدید و دست و پاگیر است. شخصی كه به آن مبتلاست از این كه به كسانی كه او را می‌بینند یا مخاطب‌هایش، ضعف‌های خود را مانند سرخ شدن،‌ لرزیدن، عرق كردن یا قابلیت‌هایش را مانند این كه خیلی باهوش و با فرهنگ است، نشان ‌دهد، می‌هراسد. به این دلایل، موقعیت‌های اجتماعی كه در آنها شخص احساس ضعف می‌كند سرچشمه یك رنج بزرگ می‌شوند و بیشتر مواقع، فرد از موقعیت‌ها دوری می‌كند. خارج شدن از خانه و رفتن به خرید می‌تواند ترس را در فرد مضطرب شدیدتر كند و رفتن به اجتماع برای پیدا كردن یك شغل، كاری غیرممكن می‌شود. از طرفی هم برای افراد مبتلا به فوبی اجتماعی،‌ بیكاری یك فاجعه است. بیشتر مواقع آنها قادر نیستند حتی مرحله مصاحبه استخدامی را بگذرانند. شدت فوبی اجتماعی بستگی به عوامل آن، اهمیت و تعداد موقعیت‌های وحشتناك دارد. اگر این ترس فقط مربوط به كاركردها و موقعیت‌های علمكرد باشد مانند حرف زدن در میان یك گروه یا انجام یك كار در مقابل عموم، اختلال به صورت خفیف باقی می‌ماند. ولی اگر به صورت رد و بدل‌های روزانه با همنوع‌های خود باشد، وجود بیماری فوبی اجتماعی رو به كاهش می‌رود، ولی از طرفی هم بیش از پیش آن را مشكل می‌كند.

حالت فوبی اجتماعی عمومی شده نیز با این علامت مشخص می‌شود كه بیشتر موقعیت‌های اجتماعی حتی عادی‌ترین آنها برای بیمار اضطراب‌ ایجاد می‌كند. شخص هر كاری كه می‌كند، احساس می‌كند مورد قضاوت قرار می‌گیرد. كسانی كه به این نوع فوبی (فوبی اجتماعی عمومی شده)‌ مبتلا هستند، بیشتر مواقع شخصیتی دارند كه به آن اجتناب‌كردنی گفته می‌شود.

آنها نسبت به قضاوت دیگران فوق‌العاده حساسند. در روابط اجتماعی فقط موقعی وارد می‌شوند كه مطمئن باشند آن‌طور كه هستند پذیرفته می‌شوند و خودشان را پایین‌تر از دیگران می‌بینند. فوبی‌های اجتماعی دیگری هستند كه انتخابی نامیده می‌شوند كه در برگیرنده تعداد محدودی از موقعیت‌ها هستند مانند حرف زدن در مقابل عموم.

فوبی‌های اجتماعی انتخابی را نباید با یك ترس عادی و ساده اشتباه گرفت. بیشتر مردم قبل از حرف زدن در مقابل عموم، ترس و وحشت را حس می‌كنند. ولی همین كه شروع به حرف زدن كردند ترسشان از بین می‌رود. در مورد فوبی اجتماعی، برعكس، اضطراب سر جای خودش باقی می‌ماند یا حتی در زمان سخنرانی شدت هم پیدا می‌كند و فقط موقعی پایان می‌پذیرد كه جایش را به خجالت و شكست بدهد و بالاخره بعضی از انواع فوبی‌های اجتماعی، نبرد نامیده می‌شوند. كسانی كه از آن رنج می‌برند با وجود وحشتشان در موقعیت‌های اجتماعی كه در آنها می‌هراسند همیشه در حال مقابله و آزمایش هستند. به همین علت، این بیماران می‌توانند مسوولیت‌های اجتماعی را انجام بدهند و بیشتر مواقع رفتار سردی نسبت به دیگران یا یك خشونت نسبی را انتخاب می‌كنند كه به آنها امكان می‌دهد فاصله خود را با اطرافیانشان حفظ كنند. این بی‌تفاوتی و سردی نسبت به دیگران ظاهری است، زیرا در پس آن وحشت شدیدی وجود دارد. بعضی از پژوهش‌ها نشانگر این امر است كه افراد مبتلا به این فوبی‌های اجتماعی (روبه‌رو شدن با دیگران)‌، به طور غیرطبیعی اختلالات شدید قلبی ناشی از نگرانی دارند.

شایع‌ترین فوبی‌های اجتماعی

ـ ترس از سخنرانی برای عموم: بسیاری از سخنرانان، خواننده‌ها، بازیگران تئاتر و سینما معتقدند وجود اندكی تشویش برای بهترین عملكرد لازم است. اما وحشت شدید از صحنه، چیز دیگری است. این ترس موجب اجتناب از صحنه می‌گردد و چه‌بسا سبب شود فرد به دلیل این ترس شدید، بسیاری از شانس‌های زندگی خود را از دست بدهد.

ـ ترس از غذا خوردن در جمع: گاهی ترس از غذا خوردن یا نوشیدن در حضور دیگران به این دلیل است كه شخص می‌ترسد وقتی چنگال یا فنجان را به دهان می‌برد، دست‌هایش دچار لرزش گردد.

ترس از ریختن نوشیدنی یا غذا در واقع ترس از عملكرد است، یعنی میل به اجتناب از جلب توجه در مورد یك ضعف خیالی.

ـ ترس از عملكرد جنسی: اختلال كنش جنسی معمولا فوبی شمرده نمی‌شود، اما بعضی از انواع اختلالات كنشی جنسی در مفهوم فوبی اجتماعی می‌گنجند. شخص از انجام عمل می‌ترسد، زیرا كسی ناظر عملكرد اوست و همین اضطراب عملكرد خود موجب افزایش احتمال شكست می‌گردد. انزال زودرس، ناتوانی جنسی در مرد و سردمزاجی در زن، شایع‌ترین انواع فوبی‌های اجتماعی ـ جنسی هستند.

نكته: این دسته از كودكان تا مدت‌ها پس از سنی كه ترس از غریبه‌ها طبیعی است، از روبه‌رو شدن با افراد ناشناس اجتناب می‌ورزند. هنگام حضور سایر كودكان یا بزرگسالان سرخ می‌شوند، سكوت می‌كنند، به والدینشان می‌چسبند یا سعی می‌كنند مخفی شوند

ـ ترس از نگاه دیگران هنگام كار كردن: ترس از نگاه (زل زدن) دیگران وقتی به ناتوانی فرد منجر شود، یك فوبی واقعی است. این فوبی ممكن است به هر نوع كار مكانیكی مربوط شود. خلاصه‌برداری، نوشتن روی تخته سیاه، دوختن، بافتن یا حتی بستن دگمه كت در هنگامی كه كسی دارد نگاه می‌كند.

ـ ترس از ازدحام: شخص مبتلا به فوبی اجتماعی از ازدحام ممكن است فعالیت‌های شخص را به گونه‌ای محدود كند كه فقط بتواند ساعاتی را كه افراد معدودی بیرون هستند برای خرید از خانه خارج شود.

ـ ترس از گل انداختن صورت

ـ ترس از لمس شدن

كودكان مبتلا به فوبی اجتماعی

این دسته از كودكان تا مدت‌ها پس از سنی كه ترس از غریبه‌ها طبیعی است، از روبه‌رو شدن با افراد ناشناس اجتناب می‌ورزند. هنگام حضور سایر كودكان یا بزرگسالان سرخ می‌شوند، سكوت می‌كنند، به والدینشان می‌چسبند یا سعی می‌كنند مخفی شوند. خردسالان مبتلا به این نوع فوبی، علاوه بر اضطراب شدیدشان در موقعیت‌هایی كه اغلب مردم در آن موقعیت مضطرب می‌شوند (مانند صحبت كردن در حضور دیگران)‌، ممكن است در پیش‌پاافتاده‌ترین فعالیت‌ها نیز مضطرب شوند. اگر آنها در حضور جمع صحبت كنند، می‌ترسند در میان صحبت‌هایشان تپق بزنند. آنها فكر می‌كنند چنانچه سوالی را مطرح كنند، ممكن است احمق به نظر برسند. می‌ترسند اگر در حضور جمع غذا بخورند، غذا را روی زمین بریزند یا اگر وارد اتاقی شوند، ممكن است پایشان به جایی گیر كند و روی زمین بیفتند و دست و پاچلفتی به نظر آیند. جای تعجب نیست كه این كودكان در حضور مراجع قدرت یا همسالانی كه وضعیت اجتماعی بالایی دارند، مضطرب شوند.

كودكان مبتلا به فوبی اجتماعی به احتمال قوی از مدرسه، صحبت در جمع، قرمز شدن یا خوردن و نوشیدن در حضور دیگران هراس دارند. ترس از شیوه عملكرد به نحوی كه موجب خجالت یا تحقیر شود در این گروه از كودكان آنقدر فراگیر است كه به طور جدی در فرصت‌ها و فعالیت‌های اجتماعی دیگر آنها اخلال ایجاد می‌كند و غالبا منجر به تنهایی و رنج می‌شود.

اگرچه كودكان مبتلا به فوبی اجتماعی مایلند مورد علاقه دیگران باشند، اما نگرانی دائم درباره در معرض دید دیگران قرار گرفتن یا پرداختن به كارهایی كه آنها را احمق جلوه دهد، مانع شكل‌گیری هر گونه رفتاری می‌شود كه دوست دارند با دیگران داشته باشند. چنانچه دیگران سعی كنند این كودكان را به موقعیت‌های اجتماعی تشویق یا وادار كنند، آنها ممكن است گریه كنند، قشقرق به راه بیندازند یا حتی بیشتر عقب‌نشینی كنند. در موارد خیلی شدید، كودكان به فوبی اجتماعی فراگیر مبتلا می‌شوند. این كودكان از اغلب موقعیت‌های اجتماعی هراس دارند، از ملاقات یا صحبت با اشخاص جدید می‌ترسند، از تماس با هر فردی خارج از نظام خانواده خود اجتناب می‌ورزند و حضور در مدرسه و مشاركت در فعالیت‌های تفریحی، در مجموع برایشان خیلی دشوار است.

اضطراب مربوط به فوبی اجتماعی به قدری شدید است كه موجب بروز فعالیت‌هایی نظیر سرخ شدن چهره، لكنت زبان، تعریق، دل‌درد، افزایش ضربان قلب، لرزش یا حمله وحشت‌زدگی كامل می‌شود. نوجوانان مبتلا به فوبی اجتماعی همواره ‌عقیده دارند كه واكنش‌های جسمانی مشهودشان موجب می‌شود تا احساس بی‌لیاقتی نهفته آنها‌ در معرض دید دیگران قرار گیرد و باعث تحقیرشان شود. حتی این دیدگاه كه سایرین از ناآرامی آنها كاملا آگاه هستند، موجب اضطراب بیشتر در این كودكان می‌شود. كودكان مبتلا به فوبی اجتماعی در یك دور باطل، منتظر بروز مشكل ناراحتی یا عملكرد ضعیف خود هستند، انتظاری كه با نزدیك شدن به موقعیت ترسناك، اضطراب بیشتری را در آنها برمی‌انگیزد و این تنها به افزایش دلشوره و تشدید بیشتر نشانه‌های جسمانی آنها در آن موقعیت می‌انجامد. در نتیجه این كودكان از موقعیت‌ها یا فعالیت‌‌های اجتماعی از قبیل تماس تلفنی با یك همكلاسی برای تكمیل تكلیف‌های ناقص، درخواست از معلم برای توضیح مطالب درسی و جواب دادن به تلفن اجتناب می‌ورزند. اگرچه اضطراب اجتماعی و كمرویی گذرا به عنوان بخشی از رشد بهنجار تلقی می‌شوند، نوجوانان مبتلا به فوبی اجتماعی‌ دچار اضطرابی ماندگار می‌شوند. اغلب، اضطراب‌های آنان با تمركز برخود همراه است كه به افزایش انتقاد از خود می‌انجامد و نشانه‌های هیجانی را تشدید می‌كند. این فرآیند نزولی مارپیچی به بروز مشكلاتی جدی در كفایت اجتماعی و برقراری روابط دوستانه با دیگران منجر می‌شود.

برای كمك كردن به كودكان مبتلا به فوبی اجتماعی (بخصوص ترس از صحبت كردن در جمع)‌ والدین می‌‌توانند از راهكارهای ذیل استفاده نمایند.

ـ اولین قدم،‌ آموختن روشی است كه واكنش‌های بدنی اضطراب را كنترل می‌كند. روی روش‌های كنترل تنفس بیشتر تاكید كنید. سپس كودك را مجبور كنید تا آرام تنفس كند، بدنش را شل كند و پس از آن بایستد و شروع به صحبت كند.

ـ‌ عامل ترس كودك را پیدا كنید. آیا از این كه تپق بزند نگران است یا این كه احمق یا عصبی به نظر برسد؟

ـ با افزایش اعتماد به نفس كودك و تقویت توانایی‌هایش به او كمك كنید تا بر این ترس غالب شود.

ـ برای صحبت كردن، فرصت‌هایی را در اختیار كودك قرار دهید. از همان سنین كم، از او بخواهید سرمیز شام چیزی را برای دیگران تعریف كند.

ـ او را از پیش برای تپق‌ها آماده كنید. به او بگویید در صورتی كه مطلبی را فراموش كند و دستپاچه شود، چكار كند.

ـ بكوشید حساسیت او را به اشتباهات گفتاریش كاهش دهید و توجه او را به اشتباهات گفتاری دیگران جلب كنید.

منبع: جام جم آنلاین