سلامت نیوز : هنوز هم در كشور ما داروسازی تا حدی در حاشیه مانده است. حتی بسیاری نمی‌دانند داروسازان مدرك دكتری دارند.این مساله بازتابی از نگاه جامعه به داروسازان است. متاسفانه در كشور ما انتظاری كه از یك نسخه پیچ می‌رود با داروساز یكی است. روز داروساز فرصت خوبی است تا یادآوری كند نقش و جایگاه داروسازان می‌تواند بسیار متفاوت با وضع كنونی باشد.


بدون تردید می‌توان گفت تقریباً خانواده‌ای در كشور نیست كه به طور روزانه مصرف‌كننده دارو نباشد. دارو در نظام سلامتی مردم جایگاه ویژه‌ای دارد. به همین علت باید به دارو مثل نان و آب به عنوان یك مساله ملی نگاه شود. سالانه میلیون‌ها دلار صرف خرید انواع مواد موثره و جنبی لازم برای ساخت و تهیه دارو می‌شود و گردش مالی دارویی كشور به بیش از 2 هزار میلیارد تومان در سال می‌رسد.این حجم بالای دارو كه مستقیم با سلامت مردم در ارتباط است نیاز به كسانی دارد كه از آن مراقبت كنند. این وظیفه بر عهده داروسازان است.

دارو، صنعتی مستقل

صنعت دارویی كشور مانند بسیاری صنایع دیگر پس از انقلاب دچار تغییر و تحولات جدی شد. تا پیش از انقلاب تولید دارو در شركت‌های ملی ضعیف بود و اگر هم دارویی تولید می‌شد تحت لیسانس در كمپانی‌هایی با مدیریت خارجی صورت می‌گرفت. از سوی دیگر واردات دارو یا مستقیم توسط بنگاه‌های خارجی انجام می‌شد یا به طور غیرمستقیم توسط شركت‌های داخلی كه سرمایه‌گذار اصلی آنها خارجی بود، صورت می‌گرفت. با خروج خارجیان پس از پیروزی انقلاب، این صنعت هم دچار تحول اساسی شد و «خودكفایی در تولید دارو» محور صنعت داروسازی كشور قرار گرفت. هم اكنون 55 كارخانه فعال داروسازی در كشور وجود دارد كه این كارخانه‌ها انواع داروها را با شكل‌های مختلف تولید می‌كنند و توانسته‌اند كه افزایش میزان تولید عددی داروی مورد نیاز كشور را از ۲۵ درصد پیش از انقلاب به بیش از ۹۷ درصد برسانند.

روزی برای داروسازان

زكریای رازی بزرگمردی است كه اعتبار نامش در تاریخ دانش بشری همواره یاد‌آور نگرش اصیل همه‌ دانشمندان اسلامی به ارزش مقوله‌ تحقیق و تجربه بوده و هست. آثار كم نظیری چون الحاوی و طب‌المنصوری كه در قرون متمادی به عنوان مرجع آموزش پزشكان و دانشمندان در سراسر جهان معتبرترین كتب مورد استناد بوده‌اند، خود یادگار دوران رشد و شكوفایی علم و پژوهش در گهواره‌ تمدن ایرانی اسلامی هستند. 5 شهریورماه زادروز حكیم محمدبن زكریای رازی است كه روز داروسازی نامگذاری شده است.

روز داروسازی هم یاد‌آور مجدد عظمت علمی ایرانیان در تاریخ بشری است و هم نویددهنده توسعه روزافزون تلاش‌های تحقیقاتی داروسازان پژوهشگر و دانشمند كشورمان. امروز ما درحالی جایگاه داروسازی و رازی بزرگ را گرامی می‌داریم كه پژوهشگران كشور در حوزه‌های مختلف علم بویژه در حوزه علوم پزشكی و بالاخص در عرصه علوم دارویی توفیقات چشمگیری به دست آورده‌اند.

در آستانه انتخاب

هر ساله در این روزها تعداد زیادی داوطلب كنكور انتخاب رشته كرده و در انتظار اعلام نتایج آن هستند كه یكی از رشته‌های محبوب آنها داروسازی است.

دوره تحصیل برای رشته داروسازی یك تا یك سال و نیم كمتر از پزشكی است. تا دو، سه سال پیش علوم پایه داروسازی ٢سال و نیم بود ولی ازچند دوره پیش علوم پایه دارو ٢ ساله شده است. پس اگر شاگرد درس‌خوان باشید طول دوره تحصیل ۵ سال و نیم بیشتر طول نمی‌كشد. اگر باز هم اهل درس باشید بعد از فارغ‌التحصیلی بدون گذراندن دوره سربازی نیز می‌توانید در امتحانات تخصصی شركت كنید؛ تخصص‌هایی نظیر داروسازی بالینی، داروسازی هسته‌ای، فارماكوگنوزی، داروسازی صنعتی، آرایشی ـ بهداشتی، شیمی دارویی، فارماكولوژی، سم‌شناسی و...

دوره تحصیل داروسازی نیز با پزشكی متفاوت است و مانند دانشجویان اكثرا باید سر كلاس‌های دانشكده بنشینید. دانشجویان داروسازی با پاس كردن 120 واحد می‌توانند بعد از معرفی به انجمن داروسازان و دریافت كارت انجمن در داروخانه‌ها به عنوان قائم مقام مشغول كار شوند و كسب درآمد و تجربه كنند. البته بسیاری از اساتید معتقدند اكثر كسانی كه این كار را می‌كنند نمره و درس را فراموش می‌كنند، چون اكثرا می‌بینند كه چندان از معلوماتشان نمی‌توانند در داروخانه استفاده كنند به همین علت هم درس‌ها را برای رفع تكلیف می‌خوانند.

اگر داروساز موفق به كسب امتیاز تاسیس داروخانه شخصی بشود كه در شهرهای بزرگ بسیار سخت است یا بتواند امتیاز داروخانه‌ای را بخرد تازه مشكلاتش شروع می‌شود. خرید اقلام دارویی كه خودش داستانی دارد. همیشه باید تمامی داروها وجود داشته باشد و الا مریض اگر چند بار بیاید داروخانه و ببیند داروهایش كامل وجود ندارد احتمالا دیگر مراجعه نخواهد كرد. یك فرق پزشك و داروساز هم همین نكته است. معمولا برای بیمار تفاوتی نمی‌كند كه دارو را از كدام داروخانه تهیه كند، اما این‌كه به كدام پزشك مراجعه كند برایش مهم است.

توجه به تاریخ مصرف هم جای خود را دارد. از اینها كه بگذرد، بیمه‌ها مشكل اساسی دیگر هستند. قرارداد بستن با انواع سازمان‌های بیمه‌گر و قبول كردن انواع شرایط آنها یك طرف و بعد هم بد قولی آنها در پرداخت حق بیمه‌ها یك طرف؛ گاهی 4 تا 5 ماه این پرداخت‌ها به تعویق می‌افتد. ضمن این‌كه هر ماه هم معمولا مقداری از طلب را به بهانه‌های مختلف كم خواهند كرد.

مساله بعدی پرسنل داروخانه است. برای یك داروخانه داشتن پرسنل كاری خوب بسیار مهم است. اگر خود داروساز مسوول فنی داروخانه باشد وقت آزاد بسیار كمی خواهد داشت پس كمتر می‌تواند به مسافرت برود.

آموزش نامطلوب

در یك نظام مناسب سلامت رشته داروسازی باید بتواند نیازهای ملی را برآورده كند و نظام آموزشی نیز به تعداد مناسب متخصصان این رشته را تربیت كند، اما متاسفانه یكی از مهم‌ترین مشكلات نظام آموزش داروسازی ناهماهنگی میان نیاز كشور و تربیت داروساز در نظام آموزشی كشور است. طبیعتا نظام آموزشی داروسازی باید بر اساس نیازهای كشور ورودی خود را تنظیم و كیفیت محصول انسانی خود را تعریف كند.

مشخص شدن این‌كه چه انتظاراتی از داروساز در كشور داریم و در چه موقعیت‌هایی قرار است از این افراد بهره‌برداری كنیم باید به طور مناسب در نظام سلامت كشور تعریف شود.

 
نكته: در یك نظام مناسب سلامت، رشته داروسازی باید بتواند نیازهای ملی را برآورده كند و نظام آموزشی نیز به تعداد مناسب متخصصان این رشته را تربیت كند، اما متاسفانه یكی از مهم‌ترین مشكلات نظام آموزش داروسازی ناهماهنگی میان نیاز كشور و تربیت داروساز در كشور است

طی سال‌های گذشته موضوع كیفیت در آموزش و جامعه‌نگر كردن آموزش گروه علوم پزشكی در كشور مطرح بوده است تا فارغ‌التحصیلان در حین تحصیل با مشكلات جامعه آشنا شده و مهارت‌های لازم را بیاموزند. رشته داروسازی نیز از این مقوله مستثنی نبوده است.

90 درصد دانشجویان داروسازی پس از فارغ‌التحصیلی در داروخانه مشغول به كار می‌شوند و در واقع داروخانه به عنوان محل اصلی ایفای نقش این دانشجویان است و آنها باید بتوانند مهارت‌های لازم را برای فعالیت در این مكان بیابند.

در همین راستا بحث تغییر در برنامه آموزش داروسازی سال 84 به صورت نهایی تدوین شد و از سال تحصیلی 85 اجرا شد. در برنامه قبلی به‌رغم این‌كه سعی می‌شد دانش روز منتقل شود، اما مهارت‌های بالینی به دانشجویان آموخته نمی‌شد و آنها نمی‌توانستند به ابزار مهارت مسلح شوند، به تبع آن دانش نیز به درستی منتقل نمی‌شد. یكی از نكات مهم این تغییر برنامه افزایش ساعات كارآموزی و كارورزی در داروخانه‌ها و بخش‌های آموزشی است.

در برنامه جدید آموزشی، دانشجویان داروسازی در ترم‌های پایانی در عرصه بخش‌های آموزشی بیمارستان و داروخانه‌ها مهارت‌های بالینی و چگونگی رو در رو شدن با بیمار و سایر حرفه‌های پزشكی را فرا می‌گیرند.

از همین رو دانشجویان باید حدود 600 ساعت در داروخانه و 600 ساعت در بخش‌های آموزشی بیمارستان كارآموزی بگذرانند تا با مهارت‌های لازم به عنوان مشاورین علوم دارویی دست پیدا كنند.

البته مهم‌ترین مشكل دانشكده‌ها در این خصوص، كمبودهای فنی و امكانات داروخانه‌های شهری و بیمارستانی است و با توجه به این‌كه پیش از این دانشكده‌های داروسازی از سیستم بیمارستانی جدا بودند، هماهنگی با بیمارستان‌های تابعه دانشگاه‌ها نیز كمی كار آموزش را سخت می‌كند.

با وجود این به نظر می‌رسد در شرایط فعلی هماهنگی كاملی در تربیت دانشجو وجود ندارد. در واقع تحولات بازار دارویی نظام آموزشی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. 8 سال پیش كشور شاهد افزایش چشمگیر عرضه داروساز نسبت به تقاضای موجود شد كه این امر موجب شد قیمت كار داروساز در بازار كار بشدت افت كند و فارغ‌التحصیلان به بازار كار كمتر وارد شوند و كشور با نوعی كمبود داروساز مواجه شود، اما در 5 ـ 4 سال اخیر سیاست دارویی كشور در مورد داروهای وارداتی تغییر كرد و دوباره مراكز و دفاتر شركت‌های دارویی خارجی در ایران فعال شده‌اند و در كنار مراكز تك نسخه‌ای این شركت‌های دارویی خارجی نیز تعداد زیادی داروساز را جذب كرده‌اند كه این كار تعادل عرضه و تقاضای داروساز را بشدت دچار اختلال كرد. در صورتی كه اگر این كار بر اساس یك سیاست درازمدت صورت می‌گرفت نظام آموزشی می‌ت وانست برنامه‌ریزی بهتری درخصوص تعداد دانشجویان این رشته داشته باشد.

داروساز یا داروفروش

شكی نیست كه در شرایط كنونی، حرفه داروسازی در ایران از شأنی درخور جایگاه شایسته خود برخوردار نیست. همواره در ایران به داروخانه به چشم یك سوپر ماركت نگاه می‌شود نه یك مركز درمانی! هر چند تا زمانی كه داروسازان ما در داروخانه‌ها نقش چندان متفاوتی با یك فروشنده ساده را ندارند باید انتظار داشت تا مردم نیز چنین تصوری داشته باشند. در حقیقت جایگاه داروساز در داروخانه هیچگاه در كشور ما تعریف نشده است و تا این مساله روشن نشود نباید انتظار داشت برای سلامت بیماران معجزه‌ای رخ دهد، هر چند ممكن است به ظاهر به حال داروسازان مفید باشد، اما بسیاری از آنان نیز رضایتی از این مساله ندارند و ترجیح می‌دهند به جای فروشندگی به كاری بپردازند كه روزگار جوانی خود را صرف آموختن آن كرده‌اند.

برخی از داروسازان كشور ما كه در داروخانه مشغول به كار هستند، به كسب درآمد از محل فروش دارو به جای فروش خدمات تن داده‌اند و برخی دیگر نیز مجبور شده‌اند كه به چنین شرایطی تن دهند. شاید علت امر این باشد كه هنوز بستر فرهنگی و سازوكارهای قانونی لازم برای كسب درآمد داروسازان از محل فروش خدمات حرفه‌ای نظیر ارائه آموزش‌ها و مشاوره‌های تخصصی به بیماران و اعضای تیم سلامت در رابطه با مصرف موثر و ایمن دارو و راهنمایی بیماران در مورد خوددرمانی و ده‌ها خدمت حرفه‌ای دیگر وجود ندارد

در مقابل تحول نقش داروساز از تهیه‌كننده و فروشنده دارو به عرضه‌كننده خدمات فنی و حرفه‌های تخصصی در زمینه دارو سالیان سال است در كشورهای پیشرفته جهان به‌وقوع پیوسته است.

همین تحول است كه در این كشورها، داروسازان را به عنوان یك عنصر اصلی تیم سلامت مطرح كرده است. در این بستر داروساز نیز خدمت ارائه می‌كند و دیگر تنها فروشنده كالا نیست.

به‌نظر می‌رسد در كشور ما نیز باید چنین اتفاقی رخ دهد، مشروط بر این‌كه داروسازان نیز خود این موضوع را بخواهند.
منبع :جام جم