سلامت نیوز : بعد از وقوع زلزله در بم كه باعث به وجود آمدن خسارات فراوانی در ‌این شهرستان شد. مسئولان تصمیم به‌ایجاد سازمانی به منظور برنامه‌ریزی برای پیشگیری و افزایش آمادگی در برابر سوانح در شهر تهران گرفتند. به‌این منظور سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران با بهره گیری از تجربیات نهادها و سازمان مسئول در امر امداد رسانی به‌این شهرستان تشكیل شد و از آن زمان تا كنون پیشرفت‌های خوبی را در زمینه آماده‌سازی تهران در برابر حوادث و بلایا به دست آورده است. تهیه و تدوین نقشه‌های بحران در محلات از مهمترین گام‌هایی است كه‌این سازمان در سال‌های اخیر به منظور آمادگی هر چه بیشتر پایتخت در برابر حوادث طبیعی از جمله زلزله تهیه كرده است.

مهندس عبدالله مظفری ،‌معاون پیشگیری و كاهش خطر پذیری ستاد پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران درباره احتمال وقوع زلزله در تهران، نقاط حادثه‌خیز و میزان خسارات احتمالی به پایتخت در صورت وقوع زلزله، توضیح می‌دهد.

‌ ‌ ‌
‌ زلزله تهران كی قرار است بیاید؟ آیا پیش بینی‌های مسئولان درخصوص زلزله پایتخت به وقوع می‌پیوندد؟

واقعیت این است كه دانش امروز بشر نمی‌تواند زمانی را برای زلزله معین كند و بگوید كه زلزله چه زمانی با چه ابعادی و در چه محلی اتفاق می‌افتد. اما برآوردهایی به‌عنوان پیش نشانگر داریم كه به‌عنوان احتمالات علمی‌از آنها نام برده می‌شود اما به‌عنوان یك معیار علمی‌نمی‌توانیم از این مسئله نام ببریم. البته‌این برآوردها و اعلام وقوع زلزله نیز نمی‌تواند مبنای علمی‌داشته باشد اما با توجه به وقوع گسل‌ها و سوابق تاریخی وقوع زلزله در یك محل می‌توانیم احتمال وقوع این حادثه را مورد ارزیابی قرار دهیم و می‌توانیم بگوییم سناریوی محتمل و خسارتبار در این حادثه چیست؟ مثلا بیشترین احتمال برای وقوع زلزله كدام گسل است یا كدام گسل در صورت فعال شدن می‌تواند خسارات بیشتری را به بار بیاورد.

اما در مورد تهران صورت مسئله اتفاق افتادن یا نیفتادن زلزله و مكان و زمان آن مطرح نیست. بلكه صورت مسئله اصلی این است كه حتی اگر این اتفاق هم نیفتاد ما باید آمادگی مقابله با آن و برنامه‌هایی برای ایمنی و آمادگی شهر را داشته باشیم.

‌ وضعیت شهرهای مختلف دنیا در خصوص بروز حوادث غیر مترقبه چگونه است؟

سال‌های سال است كه شهرهای مختلف دنیا خود را برای حوادث مختلفی كه ممكن است یك روز به وقوع بپیوندد، آماده می‌كنند. به‌عنوان مثال شهر كیف در اوكراین خود را برای حادثه هسته‌ای آماده می‌كند و مسئولان شهر پاریس به دلیل احتمال وقوع سیل در این شهر ، تمام امكانات خود را برای مقابله با بروز این حادثه اختصاص داده اند. در تركیه نیز به دلیل وقوع زلزله‌های فراوان برنامه‌های جامعی برای این حادثه دیده شده و در سوئیس هم كه احتمال وقوع بهمن زیاد است تمام هم و غم مسئولان مدیریت بحران برای مقابله با این حادثه بسیج شده است. در اكثر شهرهای دنیا ایمنی ملاك عمل مسئولان قرار داده شده. تهران هم از این قاعده مستثنا نیست و باید این شهر در برابر وقوع احتمالی زلزله آماده شود. خواه‌این حادثه اتفاق بیفتد یا نه، باید به‌عنوان رویكرد جدید زندگی شهری این شهر آمادگی كامل در برابر این حادثه را داشته باشد.

‌ تهیه نقشه مدیریت بحران محلات تهران تا چه حدی پیشرفت داشته است ؟

یكی از كارهای خوبی كه در سازمان صورت گرفته تهیه نقشه مدیریت بحران محلات شهر تهران است كه‌این كار برای اولین‌بار در كشور انجام گرفته است.

معاون پیشگیری سازمان مدیریت بحران نیز از این كار به‌عنوان یك الگوی بسیار خوب و موثر در حوزه بحران سطح كشور نام برده. این نقشه 70 لایه اطلاعاتی را شامل می‌شود. ظرفیت‌های مراكز بحران زدا مثل بیمارستان‌ها، مدارس و مساجد، ظرفیت‌های محل‌های بحران زا مثل پمپ بنزین‌ها، سایت‌های نگهداری و فروش مواد شیمیایی، محل‌های لایه‌های شریان‌های حیاتی مثل محل عبور لوله‌های آب و گاز و قنات‌ها و... مشخص شده كه تا زمان حاضر 33 درصد از كل كار حاضر شده و تا پیش از 20مهر كه روز ملی كاهش بلایای طبیعی است 100درصد نقشه‌های مدیریت بحران محلات تهران تكمیل و در اختیار شهروندان قرار می‌گیرد.

‌ جزئیات این نقشه‌ها به چه صورتی است؟

این نقشه‌ها برای هر 374 محله تهران به صورت مجزا تهیه شده و با توجه به‌این نكته كه در تهیه‌این نقشه‌ها دست كم 20 سازمان و نهاد اعم از سازمان‌های آب و گاز و مخابرات و... با ما همكاری داشتند به نظر می‌رسد این نقشه‌ها جامع و كامل باشند. این در حالی است كه در گذشته برای تهران فقط یك نقشه با 12 لایه تهیه شده بود و تهیه نقشه‌ای با این ابعاد و گستردگی در تهران تاكنون وجود نداشته است.

در نقشه محله‌ها، ناحیه‌هایی كه در زمان خطر خسارات زیادی می‌بینند ، معابر دسترسی شهروندان به نقاط امن و میزان خسارات وارده به هر نقطه از محله به صورت مجزا مورد تجزیه و تحلیل فنی قرار گرفته. همچنین باتوجه به تعداد جمعیت هر محله و براساس آخرین سرشماری صورت گرفته تعداد كشته‌ها و زخمی‌های هر محله در زمان بروز زلزله براساس برآوردهای كاملا علمی‌مشخص شده است. از سوی دیگر در تهیه‌این نقشه‌ها تعداد ساختمان‌هایی كه آسیب كلی یا جزئی می‌بینند، تعداد پناهجویان و محل‌هایی كه افراد هر محله بعد از وقوع زلزله می‌توانند در آنجا اسكان یابند به صورت دقیق مشخص شده است.

با تهیه كامل این نقشه‌ها روند برنامه ریزی شهری با تحولی جدی روبه‌رو می‌شود و در زمان‌هایی كه نیاز به امداد رسانی احساس می‌شود با توجه به استقرار تجهیزات امدادی با توجه به نیاز هر محله می‌توان امداد رسانی را در كمترین زمان ممكن با كیفیت بهتری انجام داد. از سوی دیگر با توجه به وجود این نقشه‌ها اگر كسی بخواهد خانه هم بخرد می‌تواند با توجه به‌این نقشه‌ها محل زندگی خود را مشخص كند.

‌ این نقشه‌ها در اختیار عموم شهروندان قرار می‌گیرد؟

نقشه‌های تخلیه اضطراری محله‌ها در ستادهای مدیریت بحران و سوله‌های بحران نصب می‌شود.

‌وجود این نقشه‌ها و مشخص شدن مقدار آسیب‌پذیری محله‌ها باعث بحران قیمت مسكن در محله‌ها نمی‌شود؟

نه اتفاقا وجود این نقشه‌ها باعث هوشمندی و آگاهی بیشتر شهروندان می‌شود. در دنیا حقی به نام حق ایمنی وجود دارد كه شهروندان ما از آن آگاهی ندارند. یك شهروند باید بداند محل مسكونی خود را در كدام محله انتخاب كند كه‌ایمن تر باشد و لازمه‌این كار آگاهی است و یكی از اهداف ما در تهیه‌این نقشه‌ها ایجاد آگاهی در بین شهروندان است كه متاسفانه مغفول مانده است. با آگاهی شهروندان از این نقشه‌ها یك جریان جا به جایی رفتار محل سكونت ممكن است در شهر به وجود بیاید كه‌این كار به نفع شهر و شهروندان خواهد بود و شهر را به تعادل می‌رساند. تهران در حال حاضر در موقعیت ناپایدار است و با این كار توزیع جمعیتی در تهران درست می‌شود این در حالی است كه آگاهی نداشتن شهروندان از حق ایمنی باعث میلیاردها تومان خسارت می‌شود و میلیون‌ها نفر را از طریق زخمی‌شدن، كشته شدن و بی خانمانی متاثر از خود خواهد كرد.

‌ مدیریت بحران شهر تهران چه اقداماتی برای ایمنی بافت فرسوده شهر انجام داده؟

در حال حاضر در بافت فرسوده دو كار مهم انجام می‌شود یكی تجمیع پلاك‌هاست كه در طرح تفصیلی در حال انجام است و یكی هم تعریض محله‌ها و ایجاد فضای تنفس است كه از تغییر كاربری‌های مسكونی ایجاد می‌شود. در چند سال اخیر نیز در محله‌ها شاهد اتفاقات خوبی هستیم كه یكی از آنها زمین‌های خالی است كه در بافت فرسوده شهری برای زمان امداد رسانی دیده شده است.

با وجود اقدامات سازمان مدیریت بحران در حال حاضر تهران چقدر در برابر زلزله آماده است؟‌

در مناطق 10 ، 11 و 12 كه جزو تهران قدیم هستند تجمیع بافت فرسوده را داریم ولی بافت فرسوده لزوما مساوی با كشته شدن در زمان بروز زلزله نیست. به اعتقاد من گران ترین مناطق تهران جزو پر خطر ترین مناطق تهران هستند چرا كه فعال ترین و پرخطر ترین گسل‌های تهران در مناطق شمال تهران قرار دارند. درست است كه بافت قدیمی‌تهران فرسوده است اما این محل‌ها هوشمندانه انتخاب شده، اگر چه به دلیل فرسودگی در این محله‌ها ظرفیت خطر وجود دارد اما عامل خطر زا در اینجا كم است. چراكه گسل‌ها عموما در پیرامون تهران هستند.

سازمان مدیریت بحران نیز محلات را ملاك عمل خود قرار داده و برنامه اصلی سازمان این است كه22 محله‌ای كه در حال حاضر به صورت پایلوت شده در 22منطقه تهران هستند به سرعت می‌خواهند مستقل شوند. در حال حاضر نیز 103 سوله بحران در تهران داریم كه قرار است به 374 سوله افزایش پیدا كنند و تیم‌های‌های امداد و نجات نیز در محله‌ها تربیت و آموزش‌های اولیه به آنها داده شود در كنار این اقدامات تجهیزات لازم برای مواقع بحران خریداری شده و در تمام محله‌ها دپو می‌شوند. اما با تمام این اوصاف تا آماده شدن كامل تهران راه زیادی داریم ولی نسبت به گذشته گام‌های موثر و رو به جلوی خوبی برداشتیم.

‌ شهر تهران چند درصد در برابر زلزله آماده است؟

جواب این سوال سخت است چرا كه آمادگی به خیلی از عوامل بر می‌گردد و چون محاسبه نشده نمی‌توانیم درصد دربیاوریم اما به صورت توصیفی می‌توانیم بگوییم كه به‌طور كلی در مسیر آمادگی هستیم و این گام‌ها با تكمیل شدن پازل محلات به نقطه نهایی خود می‌رسد كه در حال حاضر 22 تكه از این پازل را چیدیم و در آینده‌ای نزدیك به 37 محله می‌رسیم.

‌ با توجه به تهیه نقشه‌های مدیریت بحران محله‌ها مناطق پر خطر تهران در برابر زلزله كدام مناطق هستند؟

اگرچه چند سال گذشته تعدادی از مناطق تهران به‌عنوان مناطق پرخطر در برابر زلزله معرفی شدند اما در حال حاضر مقدار آمادگی این مناطق بیشتر شده و می‌توانیم بگوییم كه‌این امدادرسانی در برخی محله‌ها با پیچیدگی‌هایی مواجه است ولی این پیچیدگی‌ها به مفهوم عدم امكان امدادرسانی به‌این مناطق نیست. بلكه بهترین راهكار این است كه خود محله و شهروندان را توانمند كنیم.

ما باید به سراغ توانمند سازی محله‌ها برویم كه‌این كار در دستور كار سازمان هم قرار گرفته. بحث مدیریت بحران در تهران به صورت محله محور دنبال می‌شود و این محلات پرخطر جزو آن قرار دارند و باید در اولویت كار قرار بگیرند. شاید قبلا رویكرد سازمان این بود كه باید محلات پرخطر كمك‌رسانی كنیم ولی الان وقتی محله و مردمش می‌توانند به خود كمك كنند ما می‌توانیم توانمند‌سازی را داشته باشیم و روند پرخطر بودن این محلات رو به كاهش است و محله‌ها در حال توانمند شدن هستند.

در دنیا هم بر سهم شهروندان در امداد رسانی حساب جداگانه‌ای باز كرده‌اند، در حادثه اخیر ژاپن نیز 80درصد نجات‌یافتگان توسط مردم محلی نجات پیدا كردند و 20درصد مابقی سهم نیروهای امداد و جات و دولت و آتش نشانی و هلال احمر بود.

‌ آیا سازمان در بحث مقاوم سازی و بهسازی ساختمان‌ها هم نظارتی دارد؟

رویكرد سازمان این است كه در برنامه ریزی شهری ورود پیدا كند و در عین حال جلسات مستمری با سازمان نظام مهندسی، شهر سازی و راه و مسكن داریم و بیشتر بر برنامه ریزی شهری متمركز می‌شویم. در سازمان مدیریت بیش از 30 سازمان و نهاد در قالب 21 كمیته تخصصی عضو هستند(شریان‌های حیاتی، برآورد و تخمین خسارت، اطلاع رسانی در بحران، مواد خطرناك و آتش سوزی و...) و رئیس این ستاد در شهر تهران بر اساس قانون شهردار تهران است كه جلسات مستمر سالانه‌ای با سازمان‌های مختلف داریم و اقدامات موثر و مفیدی هم در این راه داشته‌ایم. اما مهم‌ترین كار ما ایجاد هماهنگی و تعامل و هم افزایی در جهت تسهیل و تسریع در مدیریت بحران است و نتیجه نهایی ای كه دنبال می‌كنیم این است كه شهری پایدار و ایمن داشته باشم كه برای این كار هم چشم اندازی مشخص شده است. در معاونت پیشگیری و كاهش خطر پذیری 140 برنامه و 25 هدف كاری مشخص شده كه 6 اولویت كاری برای آن و برای تحقق چشم انداز تهران 1404 ترسیم شده تا بر اساس آن تهران شهری ایمن و امن در برابر مخاطرات و تهدیدات شود.

‌ برنامه جامع كاهش خطر پذیری شهر تهران در چه مرحله‌ای است ؟

این برنامه مصوب شهریور 78 شورای اسلامی‌شهر تهران است كه به شهرداری تهران ابلاغ شد و شهرداری آن را به سازمان مدیریت بحران برای اقدام و انجام فعالیت‌ها ابلاغ كرده است.

3 محور به‌عنوان محورهای اصلی این طرح در نظر گرفته شده؛ یكی ارائه برنامه كاهش خطر پذیری لرزه‌ای برای المان‌های شهری جدید الاحداث (توسعه آتی شهر) یعنی به نوعی آینده را خوب و مقاوم بسازیم. كه

7 برنامه برای آن پیش بینی شده است. دیگری تهیه برنامه كاهش خطر پذیری لرزه‌ای المان‌های شهری موجود بود و درنهایت، ارتقای آگاهی همگانی در جهت كاهش خطرپذیری (آموزش همگانی و اطلاع‌رسانی) كه انبوهی از برنامه‌ها در آن دیده شده كه هركدام هدفی دارد و به‌طور كامل برای آنها برنامه‌ریزی شده است.

این طرح در نوع خود پیشرو است و تحقیقات نمونه‌ای در این ابعاد من سراغ ندارم كه انجام شده باشد اگرچه‌این طرح باید زودتر از اینها انجام می‌گرفت. در این كار همه سازمان‌ها و نهادهایی كه درگیر كار هستند باید كمك دهند كه‌این كار سریع‌تر پیش رود و برنامه‌ها اجرایی شود. این برنامه‌ها براساس آخرین تجربیات كشور لحاظ شده و با خرد جمعی تهیه شده و به‌عنوان میثاق شهروندان تهرانی می‌شود از آن نام برد كه در حوزه كاهش خطرپذیری قابل توجه است.

‌ آیا بحث خروج جمعیت از تهران راهكاری برای كاهش تلفات است؟

انتخاب تهران به‌عنوان پایتخت شاید در زمان قاجار توجیه داشت. در مناطق 10، 11 و 12 كه به‌عنوان تهران قدیم از آنها نام برده می‌شود گسل وجود ندارد و مقدورات آن زمان متناسب با جمعیت و داشته‌ها بود و تعادل و تناسب نسبی بین این دو حوزه برقرار بود.ولی بعد در حوزه توسعه‌ای تهران یك توسعه ناپایدار را تجربه كرد. این توسعه ناپایدار باعث شد كه تهران به هر طرف گسترش پیدا كرد و الان خیلی از ساخت و سازها در منطقه گسل است.

الان مهم‌ترین ماموریت سازمان این است كه تهران را تا جای ممكن پایدار كند. بخشی از این كار بر می‌گردد به‌این كه ناپایداری‌های گذشته را اصلاح كند و بخشی به‌این مربوط می‌شود كه توسعه جدیدی كه در حال اتفاق افتادن است با پسوند پایدار همراه باشد یعنی تا جای ممكن روی گسل‌ها ساخت و ساز نشود یا اگر ساخته می‌شود با ملاحظات و آیین نامه‌های لازم باشد كه‌این ماموریت اصلی سازمان است.

از سوی دیگر ما میراث دار بیش از 100 سال توسعه ناپایدار در تهران هستیم. به‌عنوان كارشناس مدیریت بحران می‌گویم تجربه جهانی همزیستی و رسیدن به تعادل با طبیعت را توصیه می‌كند اگر این طور بخواهیم فرض كنیم كه با ترك تهران مشكلات زمان وقوع زلزله كمتر می‌شود باید ژاپن با وجود این همه زلزله كاملا تخلیه شود. این درحالی است كه به توصیه ترك تهران به‌عنوان راهكار محوری توجه نمی‌شود. راهكار بنیادین و محوری در دنیا همزیستی متعادل با طبیعت است یعنی اگر در جای پر خطر هستیم مثلا اگر در مسیر سیل هستیم در قعر نباشیم و اگر در خطر زلزله هستیم در پهنه گسل زندگی نكنیم، نه‌این كه‌این محل را ترك كنیم بلكه با ملاحظاتی زندگی در این محل را انتخاب كنیم. اما درخصوص خروج جمعیت از تهران ممكن است مواردی باشد فراتر از این مباحث و به‌عنوان بدیل نمی‌تواند تخلیه تهران مطرح باشد خیلی راهكارهای بیش از این را داریم چون مشكلات مترتب بر جابه‌جایی هم خیلی زیاد است.

یك نمونه در خصوص دره فرحزاد عرض كنم،‌ راهكاری كه مشاور در خصوص این دره به ما پیشنهاد داد این بود كه دره را بپوشانیم و خاكریزی كنیم بعد داخلش را تونل بزنیم اما با این كار هویت این محله عوض می‌شود. مردمی‌كه سال‌ها در این منطقه زندگی می‌كردند هویت آن محله را با دره بودن و آب و هوایش می‌شناسند اگر بخواهیم رود را خراب كنیم و در طبیعت دستكاری كنیم به نتیجه نمی‌رسیم. كار درست این است كه در طبیعت مداخله نداشته باشیم و با تعادل در كنارش زندگی كنیم. ترك كردن و مداخله كردن در طبیعت هر دو غلط است. كار درست اقدام عالمانه و متناسب با ضوابط لازم در تعامل با طبیعت است اگر انسان در تعامل با طبیعت باشد نه او به طبیعت لطمه‌ای می‌زند و نه طبیعت به او لطمه‌ای می‌زند.
منبع:تهران امروز