تماشای عكسها و تصاویر افراد روی جعبهها و بستههای مكملهای ورزشی، با اندامی ورزیده، عضلاتی به هم پیچیده و خوشفرم، بسیار اغواكننده است تا جایی كه بسیاری از كسانی را كه سودای ورزش حرفهای را در سر میپرورانند...
واقعیت این است چه افرادی كه به منظور حفظ سلامتی شان ورزش میكنند و چه ورزشكاران حرفهای، باید سعیشان این باشد كه نیازهای تغذیهای و انرژیزایی خود را از طریق الگوی تغذیهای درست و متعادل تامین كنند. در واقع داشتن یك برنامه تغذیهای مطلوب، استراحت و خواب كافی، تمرین برای كسب آرامش و تمدد اعصاب و پرهیز از مواد زیانآوری چون الكل و دخانیات در كنار انجام تمرینهای منظم و برنامهریزی شده برای تقویت عضلات و ثابت نگه داشتن وزن، تحت نظر یك پزشك و مربی با تجربه، بهترین و موثرترین جایگزین برای مكملهای ورزشی هستند.
با این حال در برخی شرایط كه یك ورزشكار در دورههای فشرده آمادگی جسمانی قرار دارد یا تحت یك برنامه فشرده، زمان كافی برای تامین تمام نیازهای تغذیهایاش ندارد، میتواند تحت نظر یك متخصص تغذیه و البته پزشك ناظر بر گروه ورزشی، از برخی از مكمل ها، به طور مطلوب بهره ببرد.
مكملهایی كه مجاز هستند
این روزها با افزایش آگاهی ورزشكاران، استفاده از مكملهای استروئیدی یا هورمونی، نسبت به گذشته كاهش یافته است، ولی مكملهای ویتامینی و كربوهیدراتی و نیز مكملهای نیروزای مشتق از اسیدهای آمینه همچون كراتین و كارتینین در صورت استفاده اصولی تحت نظر متخصص تغذیه در شرایط خاص به ورزشكاران حرفهای توصیه میشود.
دكتر سیدعلی كشاورز، متخصص تغذیه و مدیر گروه تغذیه و بیوشیمی دانشگاه علوم پزشكی تهران در این باره به «جامجم» میگوید: زمانی كه یك ورزشكار تحت فعالیت ورزشی سنگین است و به نوعی نمیتواند تمام نیازهای تغذیهایاش را در یك مدت كوتاه تامین كند، میتوانیم استفاده از دو دسته مكمل ورزشی را به او توصیه كنیم. یك دسته از این مكملهای تغذیهای، ویتامینها، منابع آهن، كلسیم، پتاسیم و روی، كربوهیدراتها و چربیها هستند. دسته دیگر، مكملهای نیروزا هستند كه منشأ مغذیشان میتواند كافئین، جینسینگ، كراتین و كارتینین باشد كه در مورد آخر مشتق از اسیدهای آمینه هستند؛ البته نكته قابل توجه در اینجا آن است كه اگر استفاده بیرویه و نابهجا از این دسته مكملها صورت بگیرد، میتواند اثرات منفی جبرانناپذیری را روی سلامت شخص به جا گذارد.
مراقب اثرات كراتین بر كلیهها باشید
كراتینها موادی مشتق از اسیدهای آمینه هستند كه قدمت استفاده از آنها به 170 تا 180 سال پیش در اولین المپیك آتن باز میگردد.
دكتر كشاورز با تاكید بر اینكه این مكملها، مواد نیروزایی هستند كه روی 70 تا 80 درصد ورزشكاران، پاسخ مطلوبی از حیث انرژیزایی و كمك به عضلهسازی به جا میگذارد، اضافه میكند: این مكملها نباید بیرویه مصرف شود، چراكه مصرف زیاد آن منجر به تولید سنگهای كلیه مقاوم به درمان میشود. به گفته وی اگر میزان كراتین مصرفی بر حسب سن، جنس و وزن مصرفكننده، توسط یك متخصص تغذیه تنظیم نشود، تبعات بعضا جبرانناپذیری، بخصوص طی مصرف طولانیمدت بر كلیهها به جا خواهد گذاشت. نشانه مصرف بیش از اندازه كراتین هم میتواند عطش زیاد و مصرف مكرر آب و نوشیدنیها باشد كه در چنین شرایطی شخص باید مصرف آن را قطع كند.
دكتر كشاورز تاكید میكند: اصولا به افراد زیر 18 سال، مصرف كراتین توصیه نمیشود. بعلاوه مصرف این ماده انرژیزا در دو نوبت به ورزشكاران توصیه میشود، یكی در روز مسابقات برای بهبود راندمان شخص و دیگری در دوره آمادگی جسمانی و بدنسازی كه میزان آن نیز بر حسب جنس و وزن شخص متفاوت خواهد بود.
از اختلالات جنسی تا عقیمی
طی سالهای اخیر با افزایش آگاهی ورزشكاران، تمایل به مصرف داروهای هورمونی كه در طولانی مدت، منجر به عوارض جنسی؛ یعنی اختلال در كاركرد بیضهها، تحلیل آلت تناسلی و نهایتا عقیمی میشود، بسیار كاهش یافته است.
دكتر آریا جنابی، فوقتخصص كلیه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران نیز در این باره میگوید: متاسفانه یكی از اصلیترین مشكلات در ارتباط با مصرف مكملها، استاندارد نبودن این داروهاست. به بیان دیگر ورزشكاران باید مكملهایی را استفاده كنند كه پزشك ناظر بر گروه یا مجموعه ورزشی آنها را توصیه و تایید كند و به علاوه تاییدیه معاونت دارویی وزارت بهداشت راهم داشته باشند.
از سوی دیگر بسیاری از این مكملها به واسطه منشأ استروئیدی و در واقع هورمونی كه دارند، عوارض جبرانناپذیری را به جا میگذارند. از اصلیترین عوارض این مكملها، تاثیراتش روی سیستم جنسی و در واقع غدد ترشحكننده تستسترون (هورمون مردانه) است.افرادی كه از این مكملها استفاده میكنند، بتدریج با كم شدن ترشح هورمون مردانه در بدنشان دچار ناتوانی جنسی و حتی عقیمی میشوند.
فشار خون بالا، زنگ خطر جدی
دكتر جنابی اضافه میكند: به طور كلی مكملهای مجاز هم تنها برای ورزشكاران حرفهای و در مقاطعی كه در اوج فعالیتهای ورزشی و عضلهسازی هستند، توصیه میشود. با این حال ورزشكاران نباید از یاد ببرند كه مصرف بیرویه این داروها میتواند منجر به افزایش فشار خون و نیز افزایش اوره و كراتین (دفع پروتئین) در خون منجر شود و این عوامل نیز زمینه اختلال عملكرد در كلیهها را فراهم میكند. به همین دلیل توصیه میشود، ورزشكارانی كه مكملهایی چون كراتین را مصرف میكنند، به صورت دورهای هر شش ماه یا یك سال آزمایش خون بدهند تا متعادل بودن فاكتورهای خونی در آنها بررسی شود.
وی تاكید میكند. از آنجا كه نشانههای خطر كلیهها، خیلی دیر خودشان را نشان میدهند، به همین دلیل دادن آزمایشهای دورهای خون برای ورزشكاران ضروری است. در عین حال ورزشكاران نباید بیرویه، با انجام فعالیتهای ورزشی سخت و مداوم به بدن خود فشار بیاورند و از سوی دیگر نباید یك دفعه و بدون رعایت یك شیب ملایم، ورزش را قطع كنند كه در هر دو صورت به كلیهها آسیب وارد میشود.
فراموش نكنید كه هیچ مكمل غذایی یا ورزشی نمیتواند جایگزین یك رژیم غذایی سالم، خواب و استراحت كافی، برنامه ورزشی منظم و حساب شده و توانایی و مهارتهای حسی و حركتی پرورش یافته ژنتیك و وراثتی در شما بشود.
نظر شما