سلامت نیوز : محمد حسین ماندگار جراح قلب معتقد است: به علت رفاه شهری، کم تحرکی و مصرف غذاهای آماده سن سکته قلبی و بیماریهای عروق قلب در کشور پایین آمده و مصرف دخانیات بین زنان آمار شیوع جنسی را به هم نزدیک کرده در عین حال به افزایش مراکز گران قیمت جراحی قلب در تهران و شهرهای بزرگ انتقاد دارد.
 
به گزارش فارس  محمد حسین ماندگار، فوق تخصص جراحی قلب و عروق ، متولد 1333 در تهران است؛ وی تحصیلات ابتدایی و دبیرستان خود را در تهران به پایان برد و در سال 1351 در رشته پزشکی در دانشگاه تهران پذیرفته شد.

سپس تحصیلات تخصصی جراحی را بین سال‌های 1357 تا 1363 در دانشگاه تهران تکمیل کرده است و فوق‌تخصص جراحی قلب و عروق را در سال 1365 از همین دانشگاه دریافت کرد.

وی سال‌ها در تیم جراحی دکتر "دورال" در دانشگاه لندن، بیمارستان گایز و دکتر "یاکوب" فعالیت کرده است تا تحصیلات تکمیلی خود را در رشته جراحی قلب و عروق در این مراکز معتبر جهانی بگذراند.
 
در سال 1369 طی یک دوره آموزشی در مراکز جراحی قلب آمریکا از جمله موسسه قلب تگزاس آمریکا و بیمارستان "سنت لوک" و دانشگاه هوستون تگزاس در کنار اساتیدی چون "دانتن کولی" به کسب تجربه پرداخت.

وی اوایل سال 1369 به ایران بازگشت و بخش جراحی قلب بیمارستان دکتر شریعتی تهران را پایه گذاری کرد، بعدها این مرکز دانشگاهی به یکی از پرکارترین و مشهورترین بیمارستانهای دانشگاهی تهران در رشته جراحی قلب تبدیل شد.

ماندگار در حال حاضر استاد جراحی قلب دانشگاه تهران است و طی این مدت علاوه بر درمان بیماران صعب‌العلاج به تربیت دانشجویان و دستیاران جراحی فوق تخصص قلب، اقدام کرده است.

وی در حال حاضر مشاور فرهنگستان علوم پزشکی، مشاور سازمان پزشکی قانونی و سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران است. گفت و گوی ما را با این جراح ایرانی بخوانید:

*فارس: لطفاً درباره سوابق خود توضیح دهید.

* محمدحسین ماندگار هستم، رئیس بخش جراحی قلب و مرکز تحقیقات پیوند و جراحی بیمارستان دکتر شریعتی. من در سال 1351وارد دانشگاه تهران شدم و در آنجا تحصیل کردم، در سال 1358 از بیمارستان امام خمینی(ره) فارغ‌التحصیل شدم، من در دانشگاه تهران دوره جراحی عمومی‌ام را بدون انقطاع برای مدت 4 سال شروع کردم و به مدت 3 سال دوره جراحی قلب را در بیمارستان امام خمینی و دانشگاه تهران بودم. 3 سال نیز برای طی دوره تکمیلی جراحی قلب به انگلیس و آمریکا رفتم و بعد از آن در سال 1369به ایران برگشتم و مرکز قلب بیمارستان شریعتی را تأسیس کردم.

این مرکز در اینجا وجود نداشت، در انتهای بخش قلب یک اتاق کوچکی را به ما دادند که به تدریج با فضاهای دیگر آن را بازسازی کردیم و به این بخش ملحق کردیم و در حال حاضر این بخش فعالیت آموزشی خوب و مناسبی دارد.

شاگردان این مرکز بارها جزء شاگردان اول امتحانات فوق‌تخصصی و خوشبختانه باعث افتخار من و همکاران دیگرمان هستند.

*لطفاً درباره سوابق پزشکی خود نیز توضیح دهید.

ماندگار: ﻣﺮکز آﻣﻮزشی ﺟﺮاحی ﻗﻠﺐ شریعتی در سال 1369 شروع به کار کرد و تاکنون بیش از 14 هزار عمل در این مرکز انجام شده است، این مرکز یکی از مراکزی است که بیش از 30 جراح را تربیت کرده که در بخش‌های مختلف جراحی قلب کشور در حال فعالیت آموزشی و درمانی هستند.

این مرکز یکی از مراکز خوب آموزشی قلب است. با وجود اینکه از نظر حجم و کار فیزیکی کوچک است و محدودیت دارد اما از نظر کیفیت بسیار خوب و قابل قبول است.

اولین پیوند قلب در ایران در این مرکز انجام شده است و تا کنون 140 عمل پیوند قلب و ریه در این مرکز انجام شده و یکی از مراکز فعال پیوند قلب است، آموزش پیوند قلب از این مرکز آغاز شد. تمام اعمال جراحی که نوآوری داشته در این مرکز آنجام شده با وجود اینکه از نظر امکانات در مضیقه هستیم اما تمام تکنیک‌های روز عمل جراحی را در این مرکز انجام داده‌ایم و توانسته‌ایم هم‌سطح مراکز بسیار بزرگ دنیا فعالیت داشته باشیم.


*فارس: شایع‌ترین جراحی‌های قلب که در ایران انجام می‌شود چیست؟

ماندگار: جراحی عروق کرونر یا به اصطلاح "کرونری‌بای پس، Coronary bypass " جزو شایع‌ترین اعمال جراحی است که در حال حاضر در ایران انجام می‌شود. علت آن هم این است که امروزه متأسفانه سکته‌های قلبی و انسداد عروق قلبی بسیار شایع‌ شده است.

علت افزایش این موارد نیز زندگی شهری است که مانع از فعالیت‌های فیزیکی افراد شده و ما به علت رفاه شهری که پیدا کردیم، غذاهای آماده و چرب،‌ نمک و مواد کالری‌زا زیاد مصرف کرده و هیچ فعالیت بدنی نداریم.
 
علاوه بر این استرس‌های روحی و روانی و آلودگی‌های زیست محیطی از جمله آلودگی‌های‌ هوا و صوتی نیز عوامل مهمی هستند که می‌توانند در ایجاد سکته‌های قلبی و انسداد عروق قلبی مؤثر باشند، همچنین مصرف مواد دخانی از جمله سیگار و قلیان که متأسفانه در بین جوانان رایج شده است.

البته عامل ژنتیک را نیز نباید نادیده گرفت و بسیار اهمت دارد. همچنین دیابت، فشار خون و چربی بالای خون جزء عوامل مهمی هستند که باید به آنها توجه ویژه شود و خوشبختانه امروزه در رسانه‌ها در این مورد اطلاع رسانی خوبی می‌شود اما هر چقدر هم در مورد این عوامل خطر صحبت و تأکید شود کم است و جا دارد توسط رسانه‌ها بیشتر به این مسئله پرداخته شود. امیدوارم به جای درمان به سمت پیشگیری برویم.

درمان بخش‌ اعظم کار پزشکان را فرا گرفته و به خود اختصاص داده، در وزارتخانه و دانشگاه‌های علوم پزشکی نیز سهم زیادی به درمان اختصاص داده شده است. درمان باید وجود داشته باشد اما بسیار پرهزینه‌تر از پیشگیری است و اثر آن به مراتب کمتر است. باید با آگاهی دادن به مردم برای اصلاح روش‌های زندگی و حذف عوامل خطر به آنها کمک کنیم تا شیوع بیماری‌های قلبی کمتر شود.

فارس: بیماری‌های قلبی چه گروه سنی در ایران به جراحی می‌رسد؟

ماندگار: متوسط گروه سنی که در دنیا باید تحت عمل جراحی قلب قرار بگیرند بین 60تا 70سال است؛‌ اگر چه آمار دقیقی در این زمینه در کشورمان نداریم اما مشاهده همکاران نشان می‌دهد که متأسفانه این محدوده سنی در کشور پایین آمده و هم اکنون این عمل در رده سنی 40 تا 50 سال بسیار شایع است.
 
عامل مهم آن علاوه بر تغییر سبک زندگی مصرف دخانیات است. سیگار و قلیان که متأسفانه بسیاری از جوانان به آنها روی آوده‌اند از عوامل بسیار مهمی هستند که لازم است با آنها برخورد جدی شود.

طبق قانون در فضاهای عمومی باید جلوی استعمال دخانیات گرفته شود. بر خلاف تصور و باور عمومی که معتقدند ضرر قلیان از سیگار کمتر است و آب قلیان جلوی مواد مضر و سمی آن را می‌‌گیرد، باید اذعان کرد که این باور کاملاً اشتباه است و ضرر و عوارض استعمال قلیان نه تنها از سیگار کمتر نیست بلکه میزان و نوع عوارض آن بیشتر و متنوع‌تر بوده و هر بار استفاده از قلیان برابر 100 سیگار مواد مضر و سموم وارد بدن می‌شود.

فارس: بیماری‌هایی قلبی که به عمل جراحی منتهی می‌شوند کدامند؟

ماندگار: به طور کلی دو گروه بیماری‌ وجود دارند که به عمل جراحی قلب منتهی می‌شوند که عبارتند از بیماری‌های اکتسابی و بیماری‌های مادرزادی. از هر هزار کودک متولد شده، 8 کودک با یک بیماری مادرزادی قلب متولد می‌شود. در قلب اغلب این کودکان ممکن است سوراخ‌هایی باشد که گاهی خود به خود بسته می‌شود.

در دوران جنینی، برای زنده ماندن جنین باید حفره‌هایی داخل قلب وجود داشته باشد تا جریان خون جنینی برقرار شود. به محض تولد، به صورت فیزیولوژیک و طبیعی و نیز بعد از چند هفته به صورت آناتومیک، این سوراخ‌ها و مجاری قلب‌ بسته می‌شوند. بنابراین بیماری‌های مادرزادی با سوراخ‌های قلبی پیچیده ممکن است نیاز به عمل جراحی داشته باشند.

البته بیماری‌های اکتسابی نسبت به بیماری‌های مادرزادی شایع‌تر هستند. در گذشته بیماری‌ روماتیسمی در ایران بسیار شایع بود، ولی خوشبختانه با پیشگیری و درمانی که برای این بیماری‌ها انجام شد شیوع آنها کمتر شده ولی همچنان وجود دارد.
بیماری‌های روماتیسمی سبب تخریب دریچه قلب می‌شوند. در گذشته تنها بیماری که می‌دیدیم بیماری‌های دریچه‌ای ناشی از روماتیسم قلبی بود که به فراوانی وجود داشت و خوشبختانه امروزه کمتر شده ولی هنوز جا دارد که ما پیشگیری رماتیسم قلبی را به خوبی انجام دهیم تا از شیوع این نوع بیماری‌های اکتسابی جلوگیری کنیم.

از دیگر بیماری‌های شایع قلبی، انسداد عروق قلب و سکته‌های قلبی است. شیوع این بیماری‌ آن قدر زیاد شده که جایگزین رماتیسم قلبی شده و‌ تقریباً 80 تا 90 درصد اعمال جراحی رایج در ایران را بیماری‌های کرونری و جراحی‌ بای‌پس تشکیل می‌دهند.

از دیگر بیماری‌های که داریم، بیماری‌های عروق بزرگ و گشاد شدن آنهاست که در عروق "آئورت صعودی، نزولی و شکمی" رخ می‌دهد و اغلب با تصلب شرائین همراه است و به طور شایع‌ دیده می‌شوند.
با افزایش طول عمر افراد این اعمال جراحی بیشتر اتفاق می‌افتد و امروزه درصدی از این‌ موارد با جراحی‌های نوینی به نام "آنوواسکولار" درمان می‌شوند که در آن فنرهای مخصوصی را داخل رگ‌های قلب قرار می‌دهیم و آن گشادی‌ها یا تنگی‌ها را درمان می‌کنیم.

از دیگر بیماری‌های اکتسابی، نارسایی قلبی است که مرحله انتهایی تمام بیماری‌های قلبی است. مثلاً بیماری‌های دریچه‌ای و سکته‌های قلبی در مراحل انتهایی دچار نارسایی‌هایی می‌شوند که مجبور می‌شویم پیوند قلب انجام دهیم.

متأسفانه امروزه در معتادان تزریقی بیماری‌های عفونی قلبی به نام "آندوکادیت"‌ زیاد دیده می‌شود که شیوع آن به آرامی در حال افزایش است.
 در گذشته آندوکاردیت را فقط در بیمارانی که تب مالت داشتند مشاهده می‌کردیم اما امروزه این بیماری گریبانگیر معتادان تزریقی که از وسایل آلوده تزریق استفاده می‌کنند شده است. این افراد دچار بیماری‌های بسیار خطرناکی از جمله عفونت‌های جدی می‌شوند که درمان‌های پرهزینه و مشکلی دارند و اغلب آنها بر اثر این عفونت‌ها می‌میرند.

فارس: ایران در مقایسه با سایر کشورهای دیگر در زمینه نوع بیماری‌ها، تجهیزات پزشکی و تکنیک عمل جراحی قلب در چه جایگاهی است؟

ماندگار: از نظر تکنیک‌های جراحی همه همکاران ما آموزش‌های کافی را دیده‌اند و هیچ چیزی کم نداریم و همکاران جراح ما ورزیده هستند و خوشبختانه مشکلی نداریم. در خصوص تکنولوژی نیز باید گفت که تکنولوژی هر روز در حال تغییر و پیشرفت است؛ مثل اینکه شما یک دستگاه‌ تلویزیون بخرید و فردا مدل جدیدترش به بازار بیاید؛ بنابراین اگر هر روز هم شما تکنولوژی جدید را فراهم کنید باز هم از روند رشد تکنولوژی عقب می‌مانید.

ما در بخش دانشگاهی نسبتاً‌ به روز هستیم اما هر چقدر بیشتر بودجه داشته باشیم می‌توانیم به روزتر شویم. مانع بزرگ تکنولوژیک ما عمدتاً موارد مالی است که این کمبود تا حدی در مراکز دانشگاهی و آموزشی ما احساس می‌شود.
 
به ‌رغم اینکه مسئولان وزارت بهداشت در صدد فراهم کردن این امکانات هستند، کمبود بودجه مانع به روز شدن ما می‌شود ولی امکانات اساسی برای فعالیت‌های روزمره اغلب وجود دارد.

همه بیمار‌ی‌هایی که در دنیا وجود دارد در ایران نیز دیده می‌شود. جامعه ما مقداری جوان‌تر است و بیماری‌های خاص خود را دارد؛ سن شیوع بیماری تصلب شرائین و سکته‌های قلبی در ایران پایین آمده است که این هشدار دهنده است و ما باید به صورت جدی به این موضوع توجه کنیم.

فارس: کدام بیماری‌های قلبی هستند که بدون عمل جراحی درمان می‌شوند؟

ماندگار: عمدتاً خط اول درمان در تمام بیماری‌های قلبی درمان دارویی است. درمان تمام بیماری‌ها با درمان دارویی شروع می‌شود. این نکته ثابت شده که درمان دارویی در بسیاری از موارد همان اهمیت درمان‌های جراحی را دارد. درمان‌های طبی بسیار پیشرفت کرده است؛ مثلاً در تصلب شرائین تصور کنید اگر چربی خون بیمار را کنترل کنیم و با رژیم غذایی و درمان‌های دارویی فشار خون و دیابت خوب کنترل شود، این درمان‌ها می‌توانند به همان اندازه که درمان‌های جراحی موثر است، موثر باشند.

در بیماری‌های اکتسابی مانند روماتیسمی یا بیماری‌های نارسایی‌های قلبی، سکته‌های قلبی و انسداد عروق قلبی ابتدا درمان‌های دارویی انجام می‌شود. در خط دوم درمان‌های کمتر تهاجمی مانند " استنت گذاری" یا فنرگذاری یا بالن زدن رگ‌های قلبی وجود دارد که در موارد خاصی است.

در سال 2010 یک " گایدلاین" یا راهنما، توسط جراحان و متخصصان اروپا تهیه شده و ما آن را مأخذ قرار دادیم و راهنمای بسیار خوبی است. در این راهنما متخصصان قلب و تعداد کمی نیز جراح حضور دارند. در این راهنما یک راهکار و پروتکل یا نقشه راه تهیه کردند که کدام بیماران باید درمان طبی و چه بیمارانی باید فنرگذاری شوند و کدام بیماران باید تحت عمل جراحی قرار بگیرند.

بنابراین راهنمایی وجود دارد که ماخذ رفتار ما در مورد بیماران است؛ بنابراین تعداد زیادی از بیماران پس از مراحل تشخیصی در مجموعه درمان طبی قرار می‌گیرند و تعدادی نیز در مجموعه کمتر تهاجمی مانند "استنت" یا فنرگذاری یا بالن زدن قرار می‌گیرند و مابقی بیماران باید تحت عمل جراحی قرار بگیرند.

فارس: رواج بیماری‌های قلبی در بین زنان و مردان بر اساس نوع جنسیت تفاوت دارد؟

ماندگار: در گذشته بیماری‌های انسداد عروق قلبی در زنان بسیار کم بود و خیلی کمتر دیده می‌شد که خانم‌ها احتیاج به عمل جراحی پیدا کنند و کارشان به سکته‌های قلبی برسد، ولی امروزه متأسفانه به دلیل عوامل خطر، بیماری‌های قلبی در خانم‌ها جدی و بیشتر شده است و در حال حاضر خانم‌ها نیز جزء گروه‌های شایعی هستند که به بیماری‌های قلبی مبتلا می‌شوند.
این مسئله حاصل عدم توجه به رژیم‌های غذایی و نداشتن فعالیت فیزیکی در بین خانم‌ها است؛‌ متأسفانه در بعضی از خانم‌ها شاهد مصرف سیگار و محصولات دخانی‌ هستیم که باعث شده شیوع بیماری‌های قلبی در آنها نیز به همان میزانی که در آقایان وجود دارد جدی شود.

فارس: به نظر شما تجهیزات و سرویس دهی به بیماران چه وضعی دارد؟

ماندگار: ما امکانات اساسی را داریم اما هر چقدر بودجه بیشتری داشته باشیم می‌توانیم خدمات مطلوب‌تری را به بیماران ارائه دهیم؛ وجود وسایل تشخیصی به روز در بخش‌های دانشگاهی باعث ارائه سرویس‌های بهتری به بیماران می شود.

نمی‌توانم بگویم که این موضوع 100درصد است. باید تلاش کنیم تا کامل‌تر شویم. نقایصی داریم که با گرفتن بودجه و مدیریت خوبی که در بخش‌های دانشگاهی و دولتی وجود دارد می‌توانیم آنها را برطرف و به بازدهی خوب برسانیم.

فارس: نقش تجهیزات در جراحی‌های قلب را چقدر مهم می‌دانید؟

ماندگار: به هر صورت این روش‌ها، روش‌های تکنولوژیک است، حتی درمان‌های دارویی و تشخیص بیماری‌ها همه تکنولوژیک هستند؛ ما امکانات تشخیصی خوبی داریم، در بخش‌های "کت لب"،‌ "سیتی اسکن"، "سیتی آنژیو" و "ام آر ای" به اندازه کافی و حتی بیش از حد استاندارد داریم. این دستگاه‌ها در همه شهرها وجود دارد، بنابراین در خصوص وجود امکانات تشخیصی کشور نسبتاً در نقطه مطلوبی هستیم.

به همان اندازه در درمان‌های تهاجمی‌ مانند "آنژیوپلاستی" یا "استنت گذاری" و روش‌های جراحی احتیاج به تکنولوژی داریم. تکنولوژی باید مدام عوض شود، البته در صورتی که بودجه آن باشد.

همان مقدار که تکنیک و مهارت جراح اهمیت دارد، تکنولوژی نیز نقش مهمی دارد. بنابراین هر دوی این‌ها شانه به شانه‌ هم حرکت می‌کنند. یک جراح فوق‌العاده بدون تکنولوژی کافی ممکن است به اندازه کافی موفق نشود.
 
در همین رابطه مسئله پرستاری و مراقبت‌های بعد از عمل جراحی نیز فوق‌العاده مهم است و در آنجا نیز تکنولوژی نقش دارد؛ به خصوص در اعمال جراحی پیچیده‌ای مانند جراحی قلب اطفال، مسئله مراقبت‌ها و بخش‌های ویژه بعد از عمل جراحی بسیار اهمیت دارد. چرا که به همان اندازه که یک جراحی خوب مهم است نگهداری بیمار در مرحله بعد از جراحی نیز اهمیت دارد.

*فارس: ارزیابی شما از وضعیت پراکندگی جراحان و امکانات پزشکی در سراسر کشور چیست؟

*ماندگار: در حال حاضر 50 مرکز قلب و جراحی قلب در تهران داریم که بیش از حد استاندارد است. به نظر من این یک نقطه ضعف است که این مقدار مراکز درمانی و تشخیصی داریم.
درحال حاضر در دنیا تعداد مراکز جراحی و تشخیصی را محدود کرده‌ و به‌جای آن کیفیت خدمات آن را افزایش داده‌اند.
 
موضوعی‌ که در دنیا در حال باب شدن است تشکیل مراکز با کیفیت است. کشورهای پیشرفته مراکز کوچک خود را حذف و مراکز بزرگ‌تر تشکیل می‌‌دهند، زیرا در مراکز بزرگ‌تر می‌توان تمرکز امکانات داشت و تجربه بیشتری کسب کرد.

در حال حاضر در شهرهای کوچک با جمعیت‌های 150 تا 200 هزار نفر مراکز تشخیصی و مراکز جراحی قلب ایجاد شده است. به نظر من که نزدیک به 30 سال است در این حرفه مشغول به انجام خدمت هستم، این یک اشتباه مطلق است که ما بیاییم مراکزی که احتیاج به تکنولوژی گرانقیمت دارد در شهرها و مراکز کوچک بگذاریم.
 
هم‌اکنون در تمام شهرهای دانشگاهی بزرگ و مراکز استان‌ها مراکز تشخیصی قلب وجود دارد، که البته حق دارند و باید داشته باشند، هیچ کس نمی‌تواند منکر این حق شود که در همه شهرها، حتی شهرهای کوچک و زنجیره‌ای باید بخش ویژه مراقبت‌های قلب "سی‌سی‌یو" وجود داشته باشد. اما بخش‌های تشخیصی مانند "کت‌لب" و بخش‌های جراحی قلب وقتی که کوچک باشند، آن تجربه و امکانات را نمی‌شود در آنها فراهم کرد.

ما وقتی در مراکز بزرگ دانشگاهی مانند همین بیمارستان شریعتی با کمبود امکانات وسایل تشخیصی و تکنولوژیک و به روز شدن دست و پنجه نرم می‌کنیم، مسلماً این مشکل در بخش‌های کوچک و دور از استان بیشتر خواهد بود.
 
ممکن است در ابتدا و شروع کار خیلی جالب و خوب باشد، اما این را هم نباید نادیده گرفت که در شهرهای کوچک پرستار، جراح و متخصص قلب و پزشک بیهوشی نمی‌توانند تجربه کافی را به دست بیاورند.
 این روشی است که دنیا تجربه کرده و کنار گذاشته است؛ همه جا به سراغ متمرکز سازی روی آورده‌اند زیرا در یک مرکز بزرگ همه از تجربیات همدیگر استفاده می‌کنند. مثلاً در یک بازدید صبحگاهی متوجه می‌شوند که چه بیمارانی عمل جراحی شده‌اند، روش‌های درمان چیست و چه روش‌های جدیدی بهتر اعمال می‌شود.

چند سال پیش یکی از همکاران "رادیولوژیست" که از انگلستان آمده بود می‌گفت فقط در شهر تهران مراکز "سی‌تی‌آنژیوگرافی" بیش از کل کشور انگلستان است.
این یک اشکال است. واقعاً‌ ما این قدر مرکز خدمات پیشرفته قلبی احتیاج نداریم و این منابع مالی که برای این تجهیزات صرف می‌شود باعث متضرر شدن این بخش‌ها می‌شود.
در این صورت است که ما باید بی‌دلیل بیمار را به این مراکز ارجاع دهیم. این مراکز نیز به دلیل اینکه هزینه کردند، مجبور می‌شوند برای بیمار اقدامات پرهزینه‌ای انجام دهند که با روش‌های ساده‌تر و ارزان‌تر امکان انجام دادن آن وجود دارد، این مسئله می‌تواند یک نقص بزرگ باشد.

فارس: تفاوت روش‌های تشخیصی "‌ آنژیوگرافی" و "آنژیوپلاستی" در چیست و کدام روش بهتر است؟

ماندگار: هر کدام از این روش ها در تشخیص بیماری جایگاه خود را دارد. ممکن است که یک گوشی یا یک معاینه بالینی دقیق خیلی در تشخیص به ما کمک کند. در تشخیص بیماری روش‌های مختلفی داریم؛ اولین قدم در تشخیص بیماری‌های قلبی معاینه بالینی و شرح حال گرفتن از بیمار است. ممکن است گرفتن یک شرح حال صحیح همان‌قدر برای ما راهگشا باشد که یک "سی تی آنژیوگرافی" به ما کمک می‌کند. پزشک باید هنر "خوب گوش کردن" را داشته باشد زیرا نوع بیان درد و شکایت بیمار بسیار اهمیت دارد.

در گذشته که وسایل تکنولوژیک نبود، پزشکان بسیار دقیق‌تر بودند و گوش‌هایشان خیلی حساس‌تر بود.
یادم می‌آید در زمان دانشجویی ما که این امکانات تشخیصی نبود، ما با روش‌های بسیار ساده مانند گوش کردن، لمس کردن و دَق کردن (Percussion)، تمام ابعاد قلب را تشخیص می‌دادیم.

قدم اول گرفتن شرح حال و معاینه فیزیکی است؛ در مراحل بعدی وارد روش های تکنولوژیک مانند "اکو کاردیوگرافی"، "اکو کاردیوگرافی‌های 2 بُعدی و 3 بعدی" رفته و سپس به سراغ "سی‌تی‌ آنژیوگرافی" می‌رویم.

خوشبختانه امروزه در اکثر مراکز استان ها سی‌تی‌ آنژیوگرافی به فراوانی دیده می شود و نزدیک به 10 مرکز نیز در سطح تهران وجود دارد که این تعداد بیش از حد نیاز است. در مرحله نهایی نیز "آنژیوگرافی" انجام می‌دهیم.

آنژیوگرافی یکی از مراحل اصلی مداخله یا "آنژیوپلاستی" یا "استنت گذاری" است؛ یعنی زمانی که آنژیوگرافی انجام می‌گیرد هم امکان تشخیص داریم و هم در این مرحله یا مراحل بعدی امکان درمان را داریم.

فارس: در خصوص کمبود‌هایی که در این بخش داریم توضیح بفرمایید.

ماندگار: به هر صورت دانشگاه و بخش‌های دانشگاهی دولتی وابسته به دریافت مطالباتشان از بیمه‌ها هستند و وقتی بیمه‌ها در انجام تعهداتشان تأخیر دارند در درمان برای بیماران مشکل جدی ایجاد می‌شود چرا که جراحی‌های قلب وابسته به وسایل مصرفی و تکنولوژیک است.
 
بیمارستان نیز نمی‌تواند پول از بیمار مطالبه کند، چرا که تقریباً خدمات در بیمارستان‌ها رایگان است و فقط یک فرانشیز مختصری دریافت می‌شود، این فرانشیز نیز کفاف اینکه بیمارستان بتواند وسایل درمانی و مصرفی بیمار را تهیه کند نمی‌دهد و ما را با مشکلات جدی در درمان بیماران مواجه می‌کند. این موضوع همیشه وجود دارد، ملاحظه کردم که حتی خانم وزیر نیز خیلی در این خصوص حساس و پیگیر هستند که بیمه‌ها مطالبات بیمارستان‌ها را پرداخت کنند تا در درمان بیماران مشکلی پیش نیاید.

فارس: نظر شما درباره اخلاق پزشکی و رفتار پزشکان چیست؟ اگر توصیه‌ای به همکاران پزشک خود دارید بفرمایید.

ماندگار: مسلماً اخلاق پزشکی جنبه‌های مختلفی دارد. از راز ‌نگهداری پزشکان گرفته تا درمان صحیح و درست. بیماران احتیاج دارند که توجه خاصی به آنها بشود، این یکی از موضوعات اخلاق پزشکی است. باید با بیمار خوش برخورد باشیم چون بیمار درد دارد و مستاصل است، احتیاج دارد با او مهربان باشیم.

پزشکان نیز مانند دیگر آحاد این جامعه یک زندگی عادی دارند و اغلب در طی روز با مشکلات متعدد و استرس‌های روانی مواجه می‌شوند اما نباید این موضوعات را به بیمار منتقل کنند. پزشک باید با چهره گشاده و مهربان با بیمار برخورد کند تا بیمار احساس اطمینان و آرامش کند. این یک موضوع ابتدایی و اولیه در کار پزشکی است.

اگر ما احساس می‌کنیم که توانایی و دانش کافی و صلاحیت برای انجام یک روش درمانی را نداریم باید بیمار را به مرکز یا افرادی که از ما صالح‌تر هستند ارجاع دهیم. این را بدانیم که بیماران نزد ما نمی‌آیند که ما روی آنها تجربه کسب کنیم. بیماران به ما اطمینان می‌کنند تا آنها را درمان کنیم. بیماران برای آموزش ما به مراکز دانشگاهی و آموزشی نمی‌آیند تا ما بر روی آنها کار یاد بگیریم، می‌آیند که دردهایشان را التیام بخشیم و درمانشان کنیم.

فارس: آیا معروف بودن بیمار در کار شما تأثیر داردۀ

ماندگار: واقعاً برای من هیچ فرقی نمی‌کند این شخصی که تحت عمل جراحی قرار می‌دهم یک کارگر است یا یک شخصیت سیاسی، اداری، وزیر یا یک نماینده مجلس است. وجداناً برای هیچ کدامشان در لحظه‌هایی که عمل جراحی می‌کردم فرقی نگذاشته‌ام.
انجام عمل‌های جراحی برای اشخاص سیاسی، اجتماعی و حتی اساتید خودم، همیشه همراه با یک استرس روانی و فشار روحی بیشتری برای من بوده است، به نظر من این نیز جزو همان اخلاق پزشکی است هیچ فرقی بین کارگر و شخصیت مملکتی در هنگام عمل نباید باشد.

فارس: خاطره یا اتفاق خاصی در سال‌های عمر پزشکی شما افتاده که بخواهید راجع به آن صحبت کنید.

*ماندگار: در جراحی قلب پزشک تصور می‌کند که وقتی عمل جراحی قلب کردی و تجربه‌ای به دست آورده است دیگر کافی است، اما این گونه نیست و پزشک هر روز در این رشته احتیاج دارد که مطالعه داشته باشد و تجربه کسب کند.
خاطره که زیاد دارم،‌ از قدردانی بیماران پس از بهبود که واقعاً بعضی از آنها بسیار قدردانند برایتان بگویم، مثلاً بیمارانی دارم که در سالگرد عمل جراحی خود زنگ می‌زنند و تشکر می‌کنند. یکی از آنها که در روستا زندگی می‌کند برای من نان می‌پزد و در سالروز جراحی‌اش به اینجا می‌آورد.

شاخص‌ترین خاطره من مربوط می‌شود به اولین پیوند قلب که در بیمارستان شریعتی داشتم.
در یک فضای پرالتهاب با مقداری شک و تردید که نمی‌دانستیم این پیوند نتیجه‌اش خوب خواهد شد یا خیر.
 
تا آن زمان نیز تجربه انجام عمل پیوند به صورت مستقل نداشتم. همه چیز آن طور که می‌خواستیم نبود، اتاق عمل فوق‌العاده شلوغ بود. 48 ساعت تمام به دنبال اخذ رضایت‌های لازم بودیم، چون مراحل قانونی در آن زمان برخلاف امروز فوق العاده پیچیده بود. در چنین فضایی می‌خواستیم یک عمل پیچیده را برای اولین بار انجام دهیم.
 
خوشبختانه وقتی پیوند با کمک همکاران جراح انجام شد و زمانی که قلب پیوندی در سینه بیمار شروع به تپیدن کردن لحظات فوق‌العاده‌ای برای ما اتفاق افتاد که قابل وصف نیست، احساس شعف و شادمانی همراه با شکرگذاری از پروردگار داشتیم.
هنگامی که عمل تمام شد و بیمار به "آی سی یو" منتقل شد، تمام تیم پزشکی و بیهوشی با وجود کمبود فضا در اتاقی که مجاوز آی سی یو بود برای استراحت مستقر شدند و همه از فرط خستگی از حال رفتند.

من تا صبح کابوس می‌دیدم. تمام اتفاقات بدی که ممکن بود برای یک بیمار پیش‌آمد کند و او را دچار عوارض کند را در خواب دیدم، صبح که بیمار را در وضعیت خوبی دیدم خدا را شکر کردم. خدا را شکر نزدیک به 18 سال از آن زمان می‌گذرد و هنوز آن بیمار که در آن زمان 13 سال داشت، زنده است و همچنان به زندگی عادی خود مشغول است.