سلامت نیوز : پیش از حذف یارانه شیر، بسیاری از مسئولان وزارت بهداشت، كمیسیون بهداشت مجلس، پزشكان، متخصصان تغذیه و صنایع لبنی و به طور كلی، تمام كسانی كه دست اندركار سلامت جامعه بودند، بارها و بارها نسبت به پیامدهای حذف یارانه شیر هشدار دادند .
یكی از نمایندگان مجلس در مصاحبه ای به صراحت اعلام كرد، " حذف یارانه شیر، هزینه های درمانی دولت را افزایش می دهد . "
برخی از كارشناسان از تجربه موفق كشورهای توسعه یافته در زمینه پرداخت یارانه به صنایع لبنی و كاهش بیماری ها در جامعه و كمك به اقتصاد ملی سخن گفتند . برخی پیشنهاد پرداخت یارانه به صنایع لبنی را مطرح ساختند . طرحی كه باعث كاهش قیمت تمام شده فرآورده های لبنی می شد و درنهایت هم صاحبان صنایع از آن بهره می بردند و هم مصرف كنندگان قادر بودند، محصول نهایی را با قیمت مناسب خریداری كنند و ...

      چنین واكنش هایی از سوی مسئولان و كارشناسان، سبب شد تا خبر حذف یارانه شیر، چندین بار از سوی مسئولان و كارشناسان، تكذیب شود . كار به جایی رسید كه به دلیل سیل مخالفت ها و انتقادها به این طرح، زمان حذف یارانه  شیر به تعویق افتاد .

      مسئولان مربوط در مصاحبه های خود با خبرنگاران، خبر از واریز وجه نقد به جای یارانه حذف شده به حساب خانواده ها دادند . وعده ای كه هر چند محقق نشد، واكنش های كارشناسی مختلفی را برانگیخت . عمده این واكنش ها نیز منفی بود . رییس جامعه پزشكان متخصص داخلی ایران با ابراز نگرانی از اینكه حتی اگر وجه نقدی به صورت یارانه مواد لبنی به خانوارها پرداخت گردد، این یارانه صرف دیگر هزینه های جاری زندگی – و نه خرید و مصرف فرآورده های لبنی به ویژه شیر – شود، نسبت به شیوع بیماری های ناشی از كاهش مصرف شیر كه شایع ترین آن پوكی استخوان است، هشدار داد .

      با تمام اینها، یارانه شیر حذف شد و در خبرها از قول تولید كنندگان صنایع لبنی اعلام شد، به دنبال حذف یارانه ها و افزایش قیمت محصولات لبنی، مصرف این فرآورده ها تنها در تهران به نصف كاهش یافته است . به اعتقاد كارشناسان مربوط، این امر زنگ خطری جدی برای سلامت جامعه به شمار می رود . به بهانه حذف یارانه شیر و گرانی محصولات لبنی و كاهش مصرف این فرآورده ها ، گفت و گویی با سركارخانم دكتر ربابه شیخ السلام اپیدمیولوژیست، عضو هیات علمی وزارت بهداشت و مدیرتارنمای آموزشی تغذیه و سلامت ( بهسایت ) داشته ایم كه در پی می آید .


•    خانم دكتر در ابتدا بفرمایید، چرا محصولات لبنی و به ویژه شیر تا این حد از درجه اهمیت برخوردار است تا جایی كه می توان در سبد غذایی، شیر را در ردیف فرآورده های استراتژیك غذایی مانند نان قرار داد ؟
    شیر نه تنها از نظر كلسیم بسیار غنی است كه به عنوان یك غذای كامل نیز محسوب می شود . این فرآورده تقریبا كلیه نیازهای مواد مغذی انسان را تامین می كند . وجود تركیباتی مثل ویتامین D ، لاكتوز و تركیبات پروتئینی فسفردار، نه  تنها باعث جذب بیشتر كلسیم می شود كه شرایط لازم را برای جذب فسفر شیر را فراهم می كند. فسفر شیر برای تراكم استخوان ها ضروری است و از پوكی استخوان جلوگیری می كند . از همین روست كه شیر، مناسب ترین تركیب غذایی تامین كننده كلسیم افراد به ویژه زنان و سالمندان محسوب می شود .
•    آثار كوتاه مدت و بلند مدت كاهش مصرف شیر را چگونه ارزیابی می كنید ؟
    شیر و فرآورده های شیری كم چرب، جزو غذاهای مفید و سلامت بخش محسوب می شوند و تغذیه سالم، زیر بنای سلامت  یک جامعه سالم و توانمند است. شیر و فرآورده های آن به عنوان منبع غنی از كلسیم  باید همیشه در سبد و سفره  غذایی خانوار ها باشد. كلسیم از عناصر مغذی ضروری برای رشد و استحكام استخوان ها و دندان ها است. در صورتی كه در برنامه غذایی روزانه كلسیم به مقدارکافی ومورد نیاز بدن وجود نداشته باشد، بدن دچار کمبود کلسیم و  استخوان ها شكننده می شود و ممكن است با ضربات كوچك و حتی خودبخود بشكنند.
      كمبود كلسیم هنگام تشكیل دندان ممكن است، منجر به استحكام ناكافی دندان ها و افزایش خطر پوسیدگی آن شود. كمبود كلسیم درکودکان موجب  كاهش رشد نیز می شود. مطالعات نشان داده، افرادی كه در طولانی مدت از رژیم غذایی با مقدار كم كلسیم استفاده كرده اند در مقایسه با افرادی كه در همان منطقه از رژیم غذایی حاوی مقدار كافی كلسیم پیروی كرده اند، کوتاه قدتر هستند. این بررسی ها  حاكی از آن است كه كمبود كلسیم ممكن است، یكی از عوامل كمك كننده در كاهش رشد باشد. علاوه بر پوكی و نرمی استخوان، ایجاد تشنج به علت كاهش میزان كلسیم خون از دیگر عوارض كمبود كلسیم است.

      كاهش مصرف این فرآورده در زنان به ویژه در دوران بارداری ، شیردهی ، یائسگی و سالمندی منجر به  عوارض متفاوتی  میشود. کمبود کلسیم در دوران بارداری موجب میشود که کلسیم مورد نیاز جنین از استخوان ها و حتی دندان های مادر برداشت شود؛ بهمین دلیل در مناطقی که کمبود کلسیم شایع است، زنان در دوران بارداری یک یا دو دندان خود را از دست می دهند. نرمی و پوكی استخوان از عوارض مشهود کمی دریافت کلسیم است. هر چند پوكی استخوان در مردان هم وجود دارد، اما كاهش مصرف شیر درکودکان دختر و پسر در دوران رشد موجب کاهش ذخایر کلسیم و کندی رشد آنان می شود.

علاوه براین موارد، بانک استخوان می بایست در سی سال اول زندگی  ازچنان ذخیره مناسبی برخوردار باشد که بدن بتواند در دوران های بعدی که جذب كلسیم كاهش می یابد با ذخایر قبلی توانایی ترمیم استخوانی را داشته باشد.  مردان و زنانی که در دوران کودکی در بانک استخوانی خود برای سال های آتی عمر،كلسیم ذخیره نکرده اند، دچار شکستگی های زود رس ناشی از تخلخل استخوان ها و یا بعبارت دیگر پوکی استخوان می شوند .

زنان باردار و شیرده نیز در صورت مصرف كم و ناكافی شیر نمی توانند به رشد و تكامل كودك خود كمك كنند . كمبود كلسیم در كودكان موجب نرمی استخوان می شود و این مساله به صورت یك معضل در نسل های آینده آثار جبران ناپذیری  برجای خواهد گذاشت.

•    روزانه چه میزان كلسیم برای بدن لازم است ؟
    شیر ومواد لبنی شامل ماست ،پنیر،کشک از منابع غذایی غنی از کلسیم به شمار می روند و با مصرف روزانه آنها به مقدارکافی ، نیازبدن به کلسیم تامین می شود. شیر و لبنیات کم چرب بیشتر از انواع پرچرب دارای کلسیم است. یک لیوان شیر بطور تقریبی دارای 300 میلی گرم کلسیم است و اگر یک فرد بزرگسال درروز2 تا 3 لیوان شیر                     مصرف کند ، نیاز کلسیم وی تامین می شود. بعضی از افراد طعم شیر را دوست ندارند ویا نمی توانند آن را تحمل کنند. این افراد که بیشتر در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند، می بایست، بجای شیر از جایگزین های آن مثل ماست ،پنیر وکشک ( کم نمک )بیشتر استفاده کنند. دوقطعه پنیر معادل 45 تا60گرم ( به اندازه دو قوطی کبریت) یا یک لیوان ماست و یا یک لیوان کشک، تقریبا معادل یک لیوان شیر کلسیم دارد.


      در دوران بلوغ به دلیل سرعت رشد استخوانی، روزانه 3 واحد از گروه شیر و لبنیات باید مصرف شود. زنان باردار وشیرده هم نیازبیشتری به کلسیم دارند و باید روزانه 3 واحد از این گروه مصرف كنند. افراد بزرگسال روزانه 2 واحد از گروه شیر و فرآورده های آن می بایست، مصرف كنند . یک واحد از این گروه معادل یک لیوان شیر یا یک لیوان ماست و یا 45 تا 60 گرم پنیر ( دوقوطی کبریت ) ویا 4/3 لیوان کشک مایع  است . ارزش غذایی موادی که در این گروه قراردارند، یکسان بوده، می توان این مواد غذایی را به راحتی جایگزین یکدیگر کرد.


    در كشورما تحقیقات انجام شده توسط  دفتر بهبود تغذیه در معاونت سلامت وزارت بهداشت، مركز تحقیقات غدد دانشگاه تهران و مركز تحقیقات غدد دانشگاه شهید بهشتی، بیانگر كمبود نگران كننده ویتامین D در كشور است. با توجه به اینكه یكی از راه های تامین ویتامین D موردنیاز گروه های مختلف سنی، افزایش مصرف سرانه شیرو مغذی کردن شیر با ویتامین  D  است، آیا در کشور ما نیز شیر و یا سایر فراورده های شیری با این ویتامین غنی می شود ؟


  شیر همواره به عنوان یكی از مهم ترین منابع غنی از ویتامین D و كلسیم شناخته شده است . در حالیكه ویتامین D موجود در شیر به علت حلالیت در چربی طی فرآیند چربی گیری برای تهیه خامه و كره از شیر جدا می شود . بنابراین در شیرهای مصرفی، مقدار ویتامین D كمتر از حد مورد انتظار است . مقداری از ویتامین های شیر طی فرآیند پاستوریزه كردن و گرمادهی از دست می رود . از طرف دیگر از آنجا كه برای جذب كلسیم در بدن به وجود ویتامین D نیاز است با افزودن این ویتامین به شیر می توان به جذب كلسیم نیز كمك كرد. این امر به ویژه در گروه های پرخطر كه از شیر به عنوان منبع كلسیم استفاده می كنند، اهمیت دارد . توصیه می شود با غنی سازی شیر، كمبود ویتامین D در بخش عمده جامعه را به ویژه افراد در معرض خطر از قبیل كودكان زیر پنج سال، خانم های باردار و افراد مسن مرتفع كرد. البته در سال های گذشته -حدود 7 یا 8 سال پیش- که نتیجه تحقیقاتی که به آنها اشاره کردید، منتشر شد، تصمیم جدی برای افزودن ویتامین D به شیر گرفته شد و حتی یکی دو کارخانه هم اقدام کردند ولی متاسفانه بعد ها توجهی به ادامه این برنامه صورت نگرفت .

•    و سخن آخر؟
هم اینك در كشورهای پیشرفته دنیا از جمله در امریكا كه سرانه مصرف شیر و فرآورده های آن بسیار بالاتر از ایران است، دولت ها به این محصولات یارانه داده،‌ تلاش می كنند، قیمت این محصولات را ثابت نگه دارند. در این كشورها، حساسیت روی فرآورده های لبنی به ویژه شیر بیش از سایر محصولات است تا جایی كه تغییر بسیار اندك قیمت شیر، مشروط به تصویب در پارلمان یا تایید دولت است .
      این در حالیست كه نتایج یك تحقیق كه حدود ده سال قبل در انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی كشور انجام شد، بیانگر این بود كه هر ایرانی روزانه  به طور متوسط 139 گرم ( حدود نصف یك لیوان) لبنیات مصرف می كند . حتی در برخی استان های كشور  مانند سیستان و بلوچستان و هرمزگان این رقم  روزانه  82 گرم( كمتر از یك استكان) است. بر اساس آمار فائو( سازمان خوارو بار و كشاورزی) در كشور كویت، مصرف روزانه لبنیات 484 گرم (معادل 2 لیوان) برآورد شده است.

پایین بودن سرانه مصرف مواد لبنی به ویژه شیر دركشور، دفتر بهبود تغذیه در وزارت بهداشت را بر آن داشت تا با درخواست های مکرر و ملاقات با مسوولان وقت، یارانه ای از طرف سازمان مدیریت برای تحویل شیر رایگان در مدارس اختصاص یابد. اجرای طرح شیر مدرسه که با همکاری صمیمانه وزارت جهاد کشاورزی، وزارت آموزش و پرورش و صنایع لبنی شکل گرفت، راهی برای فرهنگ سازی در زمینه اصلاح الگوی مصرف و افزایش سرانه مصرف بود.

 اما متاسفانه با حذف یارانه شیر و کاهش کیفیت شیر مدرسه این خطر احساس می شود كه تلاش هایی که برای افزایش  و فرهنگ سازی برای مصرف بیشتر صورت گرفته بود، همه از بین برود.


انتظار می رود،‌ لطمه این اقدام در آینده ای نه چندان دور هم به دولت- برای ارایه خدمات درمانی-  وارد شود و هم به مردم.  هر چند با ابراز تاسف باید گفت، این لطمه بیشتر به  مردم آسیب خواهد زد،  چرا  که بخش عمده هزینه های درمانی را می بایست مردم از جیب خود بپردازند.

لطمه های این اقدام در آینده، گریبانگیر شركت های بیمه گر نیز خواهد شد. در جایی كه دولت باید، برای پیشگیری از بیماری ها، سرمایه گذاری را اولین اولویت خود دانسته، سیاست گذاری هایی را بمنظور حفظ و ارتقای سلامت مردم در دستور کار خود قرار دهد، شاهد حذف یارانه شیر و دیگر محصولات لبنی هستیم.

در حالی كه انتظار می رفت، دولت  با افزایش مالیات سنگین برای کالاها ی غذایی نامناسب  که بروز و شیوع بیماری ها را افزایش می دهد و بهره برداری از این در آمد، برای پرداخت یارانه به غذاهای سلامت بخش، از بار بیماری ها كاسته، موجبات رشد جامعه ای سالم و توانمند  را برای داشتن فردایی بهتر فرآهم آورد، باید منتظر پیامدهای منفی افزایش بهای فرآورده های لبنی به اشكال مختلف از جمله، ابتلای جامعه به  بیماری های مختلف، از كارافتادگی، كاهش بهره وری و كاهش امید به زندگی باشیم.
مصاحبه از بنفشه پور ناجی