سلامت نیوز: مسئولان می گویند مصرف سیگار در کشور رو به افزایش است. این خبر برای دست اندرکاران مبارزه با مصرف سیگار و مواد دخانی خبر خوبی نیست به ویژه این که طی چند سال گذشته دختران و زنان بیشتری به سیگار روی آورده اند و به این ترتیب بخشی از قشری که همواره از استعمال سیگار و مواد دخانی اجتناب می کرد، حالا از مشریان پر و پا قرص آن هستند. اگر سیر گرایش مردم به سیگار را در کشورهای غربی که تولیدکننده اصلی مواد دخانی هستند، بررسی کنیم در می یابیم که در ابتدا فقط اقشار مرفه و افراد مشهور برای نشان دادن طبقه اجتماعی خود سیگار می کشیدند این الگوی نامناسب در دهه ۳۰ و ۴۰ در اروپا و آمریکا رایج بود؛ با گسترش تبلیغات و افزایش تولید، سیگار بین عامه مردم رایج شد و از دهه ۷۰ به بعد تبلیغات برای سیگار کشیدن زنان چنان بالا گرفت که به یک باره تعداد سیگاری های مرد و زن مساوی شد. این روند تا سال های گذشته ادامه داشت.(به نحوی که حتی هم اکنون در برخی کشورهای اروپایی تعداد سیگاری های زن از مرد بیشتر است).

پس از مدتی مضرات فراوان سیگار بر سلامت زنان آشکار و مشخص شد که مضرات آن در زنان به مراتب بیش از مردان است. سازمان های مبارزه با دخانیات به سرعت وارد میدان شدند و نسبت به این روند هشدار دادند و تلاش کردند آگاهی زنان را نسبت به خطراتی که سلامت آنان را تهدید می کند، افزایش دهند.

در کشور ما سیگار کشیدن همواره یک رفتار و عادت مردانه شناخته می شد اما طی سال های گذشته زنان و دختران بیشتری به سیگار روی آورده اند. افزایش مصرف سیگار در بین زنان فقط منحصر به ایران نیست بلکه طبق آمارهای جهانی شمار زنان سیگاری در ۲۰ سال اخیر ۶۰ درصد افزایش یافته است و تعداد زنانی که روزانه بیش از یک پاکت سیگار می کشند ۳ برابر شده است.

آسیب شناسی اجتماعی

در کشور ما همزمانی چند پدیده در حوزه آسیب های اجتماعی باعث افزایش شمار زنان سیگاری شده است.

دکتر علیرضا شریفی یزدی جامعه شناس خانواده و عضو پژوهشگاه تعلیم و تربیت با بیان این نکته چنین توضیح می دهد: گسترش برخی آسیب ها در میان زنان با کاهش سن همراه است و همان گونه که در بسیاری از آسیب ها سن افراد مبتلا کاهش پیدا کرده است متاسفانه آمارها نشان می دهد که سن افرادی که به سیگار رو می آورند، کاهش چشمگیری یافته است. اگر قبلا متوسط سن شروع سیگار ۲۰ سال بود، الان به زیر ۲۰ سال رسیده است. از طرف دیگر میزان مصرف در بین سیگاری ها افزایش پیدا کرده است و اگر فردی قبلا به طور متوسط ۱۰ نخ سیگار در طول روز می کشید، امروز به طور متوسط ۱۵ نخ مصرف می کند.

تغییر بافت جنسیتی جمعیت سیگاری ها را هم به این عوامل اضافه کنید تا دریابید که چرا اوضاع سیگار در کشور ما در حال حاضر بسیار وخیم است. در گذشته آمارها ۹۵ به ۵ درصد بود، در حالی که هم اکنون تعداد سیگاری های زن 2.5 تا ۳ برابر افزایش یافته است.

این اتفاق از چند بعد دارای اهمیت است و توجه ویژه ای را می طلبد زیرا زن رکن اصلی کانون خانواده است و تمام اعضای خانواده از سیگار کشیدن زن متاثر می شوند . زن برخلاف مرد که بیرون از منزل است، در خانه با بچه ها سرو کار دارد و دود سیگار وی سلامت آن ها را به خطر می اندازد. به علاوه این که سیگار برای جنین خطر فراوانی دارد و دوران بارداری را به یک دوران پرخطر تبدیل می کند. از سوی دیگر چرخه معیوب سیگار در زنان سریع تر از مردان است. به این معنا که وقتی مردی سیگار می کشد، مردم آن را به نادرست ،هنجار تلقی می کنند در حالی که یک زن سیگاری کار ناهنجاری انجام می دهد و تصور می شود او با شکستن تابوی زن ایرانی قدم در مسیر دیگری گذاشته است. دکتر شریفی با اشاره به این که توسعه اجتماعی در کشورهای در حال توسعه مثل کشور ما تبعاتی داشته که یکی از آن ها افزایش تعداد زنان سیگاری بوده است، اضافه می کند: دلایل گرایش افراد به سیگار در کشور ما متنوع تر از گذشته شده چنان که بسیاری از سیگاری ها در دوران دانشجویی، خوابگاه دانشجویی و خانه های دانشجویی سیگار کشیدن را آغاز کرده و آن را ادامه داده اند.

در این میان نمی توان به ظهور کافی شاپ ها، افزایش تبلیغات به نفع سیگار، تمایل برای نشان دادن نمایی از زن مدرن امروز و الگوبرداری از آن چه در غرب مشاهده می شود، اشاره نکرد زیرا تمامی این عوامل در گرایش زنان به سیگار نقش اساسی داشته است.

در حالی که براساس اعلام سازمان های بین المللی میلیون ها زن در کشورهای در حال توسعه در معرض مرگ زودرس ناشی از سیگار قرار دارند،به نظر می رسد کشور ما هنوز با کنترل جمعیت زنان سیگاری فاصله زیادی دارد زیرا شواهد نشان می دهد که به دلایل فرهنگی و اجتماعی در کشور ما زنان مانند مردان به صورت علنی سیگار نمی کشند. بنابراین آماری که بیانگر جمعیت واقعی زنان سیگاری باشد وجود ندارد.

برای افزایش مصرف سیگار در میان زنان دلایل مختلفی عنوان شده است که هنجارشکنی، رهایی از فشارهای عصبی و سیگاری بودن همسر جزو اصلی ترین این دلایل است. همچنین براساس اعلام سازمان بهداشت جهانی ارتقای وضعیت سیاسی و اجتماعی زنان در کشورهای در حال توسعه در افزایش تعداد زنان سیگاری نقش چشمگیری داشته است.

دلایل روانی گرایش به سیگار در زنان

دکتر شهرام ناصری روان پزشک در بیان دلایل روانی گرایش زنان به سیگار کشیدن به خراسان می گوید:وقتی در دوران مدرنیته جامعه در تمام محیط های کاری به زنان خوش آمد گفت و از آن ها خواست مثل مردها برای تامین معاش تلاش کنند، در واقع روان مردانه آنان را تقویت کرد. این روان که شامل خصوصیات مردانه است یکی از بدترین ویژگی هایش را که نمایش بزرگی و اعتماد به نفس تلقی می شود، به زنان ارزانی کرد که آن هم سیگار کشیدن بود.

از طرفی زنان که تحت فشار و استرس کاری قرار داشتند شاهد تبعیض های جنسیتی در جامعه و محیط اجتماعی بودند و تغییر مداوم نقش در جامعه و کانون خانواده استرس و فشارهای عصبی آن ها را دو چندان کرد. نباید فراموش کرد که سیگار کشیدن در واقع تامین نادرست یکی از نیازهای اصلی انسان در مرحله دهانی است. همان مرحله ای که در کودکی فرد پشت سرمی گذارد و اگر از سوی مادر به خوبی تامین نشود، از نظر فرضیه روانکاوی محرومیت دهانی را تجربه خواهد کرد. روان کاوان می گویند اگر فردی به اندازه کافی در دوران کودکی نیاز دهانی اش برطرف نشود، در بزرگسالی آن را به صورت دیگری جبران می کند. یکی از این راه های جبران، سیگار کشیدن است و سیگار در واقع پستانک افراد بزرگسال است. این اتفاق ممکن است برای زنان بیش از مردان رخ دهد زیرا احساس بی پناهی، تنهایی، نداشتن حمایت و پشتوانه در زنان شدید تر و عمیق تر است و ممکن است زنان را به سرعت به سمت جبران آن به وسیله سیگار کشیدن سوق دهد.

 درست به همین دلیل است که بسیاری از روش های ترک سیگار روش موفقی محسوب نمی شود زیرا محرومیت دهانی فرد را برطرف نمی کند. از طرف دیگر زنانی که نتوانند در جامعه به خواسته های خود برسند، به عنوان نمادی از رسیدن به استقلال و هویت، سیگار کشیدن را انتخاب می کنند. نوجوانان و جوانان تا مدت ها طعم استقلال را نمی چشند و سال های متمادی به پدرومادر وابسته هستند و حتی وقتی بزرگ می شوند به یک برادر بزرگ تر به نام دوست وابسته هستند و همواره از او کمک می خواهند. طبیعی است که در چنین شرایطی که فرد از نوجوانی طعم استقلال را نچشیده است، در مواجهه با مشکلات و چالش های زندگی اجتماعی به سرعت راحت ترین و ساده ترین راه حل ممکن را انتخاب کند و از آن جا که در بسیاری از کشورها محرومیت برای زنان چند برابر مردان است، زنان با گذشت زمان به سیگار بیشتر گرایش پیدا می کنند.