یکشنبه ۱۰ مهر ۱۳۹۰ - ۱۵:۴۱
کد خبر: 34142

با مراقبت‏های حمایتی و تسكینی و از طریق پیشگیری و كنترل علایم تا حد زیادی می‌توان كیفیت زندگی این بیماران را بهبود بخشید.

سلامت نیوز: طب تسكینی یكی از رشته‌های جدید علوم پزشكی به شمار می‌رود، رشته‏ای با قدمت 50 ساله در دنیا. این رشته به‏طور رسمی از سال 1967 میلادی به عنوان یك رشته تخصصی در انگلستان راه‏اندازی و در اكثر كشورهای غربی مورد قبول واقع شد. این رشته در برخی كشورهای آسیایی مانند هندوستان، لبنان، پاكستان و عربستان از چند سال گذشته به ‏وجود آمده است.

رییس اداره سرطان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی ایران، اواخر مرداد امسال از راه‏اندازی برنامه طب تسكینی ویژه بیماران سرطانی در كشور خبر داد اما منظور از طب تسكینی چیست و چرا در ایران با وجود آمار بالای سرطان‏ها، به تازگی مورد توجه مقام‌های وزارت بهداشت قرار گرفته است؟ پزشكان، هدف رشته طب تسكینی را بهبود كیفیت زندگی بیماران و بستگان بیمارانی می‌دانند كه به یك بیماری بدون علاج یا صعب‏العلاج مانند سرطان و بیماری‏های پیشرفته یا پیش‏رونده قلبی، ریوی و كلیوی مبتلا هستند و طول عمر كوتاهی برایشان پیش‏بینی می‌شود. با مراقبت‏های حمایتی و تسكینی و از طریق پیشگیری و كنترل علایم تا حد زیادی می‌توان كیفیت زندگی این بیماران را بهبود بخشید. به این ترتیب بیمارانی كه طب تسكینی برای آنان اعمال می‌شود، از زندگی مطلوبی برخوردار می‌شوند، عذاب نمی‏كشند و درد، تهوع و... ندارند. این گزارش در ابتدا به معرفی طب تسكینی می‏پردازد. سپس اهمیت این رشته از طب را بازگو كرده و در پایان به جایگاه طب تسكینی در نظام درمانی ایران اشاره می‌كند.

انتظار می‌رود با درمان‏های معمول سرطان مانند شیمی‏درمانی، رادیوتراپی، جراحی و هورمون‏درمانی به افزایش بقا و كمیت زندگی بیمار كمك شود، اما مساله‏ای كه برای بیمار و خانواده‏اش اهمیت دارد، تنها افزایش كمیت زندگی نیست، بلكه مهم آن است كه بیمار هر چقدر عمر می‌كند، زندگی وی دارای كیفیت مناسبی هم باشد. وظیفه یك پزشك در گام نخست، افزایش طول عمر انسان‌ها با كمك وسایل مختلف حرفه‏ای، اعم از تشخیص، درمان، جراحی و... است. تمام اهداف فعالیت‌های پزشكی، افزایش طول عمر انسان‌ها و بهبود سلامت آنان است. هرچند نمی‌توان طول عمر یك بیمار سرطانی را افزایش داد، اما می‌توان در مدتی كه او زنده است، درد، اشكال در تغذیه، خواب، فعالیت بدنی، فعالیت فیزیكی و... بیمار را بهبود بخشید. هنگامی كه از كیفیت زندگی مراقبت و علامت بیمار نیز كنترل شود، می‌توان گفت‌ درمان تسكینی صورت گرفته است.

به گفته پزشكان، هر بیماری با هر میزان از بقایی كه دارد، حتی اگر در مراحل ابتدایی سرطان باشد و عمر او 10 سال برآورد شود، مراقبت‏های تسكینی برای وی از لحظه تشخیص بیماری آغاز شده و تا لحظه مرگ ادامه می‏یابد. دكتر «علی قنبری‏مطلق» متخصص رادیوتراپی انكولوژی در تعریف مراقبت‏های تسكینی می‌گوید: «مراقبت‏های تسكینی به آن دسته از مراقبت‏هایی گفته می‌شود كه از لحظه تشخیص بیماری، برای درمان درد و رنج ناشی از بیماری و عوارض حاصل از درمان سرطان، به بیمار و خانواده‏اش كمك می‌كند.» بنابر این تعریف، اولا مراقبت‏های تسكینی، مربوط به بیماران در حال مرگ نیست، بلكه مراقبت‏های تسكینی مرتبط با بیماران در حال مرگ، تنها بخشی از مراقبت‏های تسكینی یك بیمار مبتلا به سرطان محسوب می‌شود و از سوی دیگر، مراقبت‏های حمایتی به آن دسته از مراقبت‏هایی گفته می‌شود كه به بیمار و خانواده وی كمك می‌كند تا با بیماری سرطان كنار بیایند. با این تعریف، یك جنبه مهم مراقبت‏های حمایتی آن است كه علاوه بر بیمار، خانواده او نیز جزیی از این مراقبت‏ها به شمار می‌روند.

در عین حال، گروه مراقبت‏كننده از بیمار نیز اهمیت دارند. به عبارتی باید تمهیداتی را اتخاذ كرد تا گروه مراقبت‏كننده از وضعیت روانی، شغلی و جسمی مناسب‏تری برخوردار باشد تا بتوانند بهترین خدمات را در اختیار بیماران قرار دهند زیرا بر اساس پژوهش‌های انجام‏شده در دیگر كشورها، گروهی كه مراقبت از بیماران مبتلا به سرطان را عهده‏دار هستند، در معرض آسیب‌های روانی و جسمی بسیاری قرار دارند. دكتر «قنبری‏مطلق» با تاكید بر اینكه مراقبت‏های حمایتی، تنها ارایه خدمات مراقبتی به بیمار نیست، اظهار می‏دارد: «این مراقبت‏ها شامل كنار آمدن بیمار با بیماری‏اش، آشنایی بیمار با حقوق خود، استفاده بهینه از خدمات موجود، روش‌های جلوگیری از عود بیماری و نیز پیشگیری از ایجاد سرطان در دیگر اعضای خانواده است. در مجموع تمامی آموزش‏هایی كه باید به بیمار و خانواده‏اش در ارتباط با موارد اشاره‏شده، داده شود، جزیی از مراقبت‏های حمایتی و تسكینی محسوب می‌شود.» در یك جمع‏بندی كلی، مراقبت‏های حمایتی و تسكینی، تضمین‏كننده آن بخش از مراقبت‏هاست كه به بیمار كمك می‌كند تا از كیفیت زندگی بهتری برخوردار باشد.

 مراقبت‏های حمایتی و تسكینی در سرطان یكی از شش پایه كنترل سرطان در هر كشوری به شمار می‌رود. پنج پایه دیگر شامل پیشگیری از سرطان، تشخیص زودرس، تشخیص و درمان مناسب سرطان، ثبت سرطان و تحقیقات در زمینه سرطان است. در واقع بدون وجود مراقبت‏های حمایتی و تسكینی در سرطان، مراقبت جمعی از بیمار صورت نخواهد پذیرفت. مساله مهمی كه در مراقبت‏های حمایتی و تسكینی وجود دارد، آن است كه افزایش و كیفیت زندگی بیمار، تنها یك موضوع تزیینی و جانبی نیست، بلكه در بسیاری اوقات كمك می‌كند درمان‏های پزشكان نیز اثربخشی بهتری داشته باشد. بنابراین به‏طور غیرمستقیم، كمیت زندگی بیمار را نیز افزایش می‌دهد. دكتر «قنبری‏مطلق» در مورد چگونگی تاثیرگذاری كیفیت درمان بر كمیت آن چنین توضیح می‌دهد: «برای مثال اگر بیماری مبتلا به كم‏خونی است، هنگامی كه كم‏خونی وی درمان شود، غیر از اینكه از كیفیت زندگی بهتری برخوردار خواهد بود، درمان كم‏خونی موجب خواهد شد آثار درمان‏های معمول ضدسرطان نیز افزایش یابد. پس با بهبود كیفیت اصلی درمان، طول عمر بیمار هم افزایش خواهد یافت. چنین موضوعی درباره درمان عوارض دهانی رادیوتراپی سر و گردن، بهبود تغذیه بیمار مبتلا به سرطان‏های دستگاه گوارش و همچنین كمك روانی به یك بیمار مبتلا به سرطان نیز صدق می‌كند كه همگی با بهبود اثربخشی درمان‏های معمول به كمیت زندگی بیمار نیز كمك می‌كند.

داروهای مخدر، دوای درد بیماران سرطانی

براساس پروتكل سازمان جهانی بهداشت، بهترین داروی انتخابی برای تسكین درد شدید مبتلایان به سرطان، داروهای مخدر است. اما متاسفانه به علت موقعیت جغرافیایی ایران و همسایگی با افغانستان و نیز قرار داشتن سر راه ترانزیت مواد مخدر از یك سو و از سوی دیگر، بالا بودن آمار اعتیاد در كشور، ترس و وحشت از گسترش داروی مخدر در كشور همواره احساس می‏شده است. داروهای «ناركوتیك» كه برای تسكین دردهای بیماران سرطانی استفاده می‌شود، به عنوان یك داروی اعتیادآور شناخته می‌شود. دكتر «قنبری‏مطلق» می‌گوید: «بیماران مبتلا به سرطان با مصرف داروهای ضد درد، اعتیاد پیدا نكرده و در عین حال درد و ناراحتی آنان نیز بهبود خواهد یافت.» دكتر «مامك طهماسبی» فلوشیب طب تسكینی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران نیز با ابزار تاسف از محدودیت تجویز داروی مخدر برای بیماران سرطانی، بر تغییر در سیاست‏گذاری‌های دارویی كشور تاكید می‌كند.

وی در ادامه می‌گوید: «هنوز هم پزشكان، زمانی كه داروی مخدر را در فهرست داروها مشاهده می‌كنند، فورا به بیمار مارك اعتیاد می‏زنند، در حالی‌كه این دارو برای كنترل درد بیمار، مصرف می‌شود.» این فلوشیب طب تسكینی در دسترس بودن و قیمت ارزان داروهای مخدر ویژه بیماران سرطانی را از الزاماتی برمی‏شمارد كه بیمار را در رسیدن به ابتدایی‏ترین حق خود كه همانا درد نكشیدن است، كمك می‌كند. یكی از شاخص‌های توسعه‏یافتگی در سلامت، میزان در دسترس بودن و تجویز داروهای ناركوتیك است. متاسفانه ایران در میان كشورهای حتی شرق مدیترانه، جزو كشورهایی است كه مصرف داروهای ضد درد ناركوتیك و در دسترس بودن آنها، بسیار پایین است.

مراقبت از بیمار سرطانی در منزل

مراقبت‏های تسكینی علاوه بر مراقبت‏های جسمی كه توسط پزشك صورت می‏گیرد، ‌شامل مراقبت‏هایی می‌شود كه از طریق تیم پرستاری، بستگان بیمار، فیزیوتراپیست و مددكار اجتماعی انجام می‌شود. در كشورهای پیشرفته، مراقبت از بیمار سرطانی در منزل بیمار انجام می‌شود، مساله‏ای كه با وجود فواید آن برای بیمار در ایران به صورت بسیار محدود وجود دارد. دكتر «طهماسبی» از این مساله به عنوان یك نقص در سیستم درمانی كشور نام می‏برد و می‌گوید: «طب تسكینی در برخی مراكز درمانی تنها طب كنترل درد و بیشتر از راه كنترل دردهای عصبی و بلاك‏های عصبی است كه از سوی متخصصان بیهوشی انجام می‌شود.» از حدود دو سال پیش یك پزشك ایرانی متخصص آنكولوژی از ایتالیا در اصفهان، «طرح پزشك در منزل» را راه‏اندازی كرده است. در این طرح چند پزشك عمومی، زیر پوشش این متخصص آنكولوژی قرار گرفته و به صورت یك سیستم حمایتگر عمل می‌كنند. این گروه به بیمارانی كه در تعریف طب تسكینی می‏گنجند، خدمات لازم را ارایه می‌دهند.

در این مجموعه، پزشك و پرستار در منزل به ویزیت بیماران پرداخته و خدمات شبانه‏روزی تلفنی را در اختیار آنها قرار می‌دهند. دكتر «طهماسبی» از بخش مراقبت‏های تسكینی بیمارستان امام حسین(ع) و یك مركز نیمه‏خصوصی در بیمارستان شهدا به عنوان دو مركز فعال طب تسكینی نام می‏برد و در ادامه با اشاره به اینكه باید در مرحله نخست، طب تسكینی را در سطح بیمارستان‌های كشور راه‏اندازی كرد، می‌گوید: «طبق قوانین آمریكا، هیچ بخش انكولوژی نباید راه‏اندازی شود، مگر آنكه در كنار آن یك بخش مربوط به طب تسكینی هم وجود داشته باشد.» وی همچنین از راه‏اندازی مراكزی برای بیماران سرطانی نام می‏برد كه خارج از سیستم بیمارستانی است و تا حدی با آن فاصله دارد. به گفته دكتر «طهماسبی»، معمولا از این مراكز برای بیمارانی كه نیاز به كار اورژانسی ندارند، استفاده می‌شود.

 برخی اوقات بیماران با سه هدف در چنین مراكزی پذیرفته می‌شوند:

1- بیمارانی كه در فاز پایانی زندگی هستند و خانواده آنان تمایل ندارند كه بیمار در منزل فوت كند.
2- بیمار در منزل علایم غیرقابل كنترل دارد و خانواده نمی‌تواند از پس علایم آن بربیاید و دردهای شدید بیمار را كنترل كند.
3- استراحت برای خویشاوندان بیمار و آموزش دادن به آنها.

وی از تاسیس مركز طب تسكینی ف.آر.س (فارس) از سوی دانشگاه علوم پزشكی تهران با كمك و مساعدت یك نیكوكار انستیتو كانسر نام برده و ادامه می‌دهد: «درصدد هستیم سیستم مراقبت در منزل را راه‏اندازی كنیم كه در آن پزشك و پرستار آموزش‏دیده، بیماران را ویزیت كرده، كارهای آنها و مشكلات‌شان را در همان بالین و در منزل بیمار رفع كنند و اگر امكان درمان در منزل وجود نداشت، بیمار با آمبولانس به مركز درمانی منتقل شود.»

وضعیت مراقبت‏های حمایتی و تسكینی در ایران


وضعیت سلامت در هر كشوری، توسط چند شاخص مختلف ارزیابی می‌شود. یكی از آنها، شاخص مراقبت‏های حمایتی و تسكینی است. دكتر «اسماعیل اكبری» رییس مركز تحقیقات سرطان دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی در این زمینه می‌گوید: «متاسفانه كشور ما یكی از عقب‏مانده‏ترین كشورها در زمینه مراقبت‏های حمایتی و تسكینی است و در این زمینه برای هیچ بیمار فشارخونی، دیابتی، سرطانی و عروقی، طرح جامعی نداریم.» وی ادامه می‌دهد: «با وجود فعالیت‌های پراكنده در این زمینه، فاقد یك ساختار حمایتی تسكینی جامع در كشور هستیم، ساختاری كه ادغام‏یافته در نظام ارایه خدمات باشد.» یافته‌های علمی نشان می‌دهد امكانات پزشكی برای پاسخگویی به نیازهای جسمی 25 درصد در سلامت موثر است. حدود 50 درصد عوامل تاثیرگذار، اجتماعی هستند.

حدود 25 درصد دیگر را عوامل روانی تشكیل می‌دهند. برای سلامت، معمولا چهار بعد قایل هستند: بعد جسمانی، روانی، اجتماعی و معنوی. دكتر «اكبری» در این زمینه می‌گوید: «تاكنون تمام هنری كه وزارت بهداشت عرضه كرده، در ارتباط با بعد جسمی توجه به بیمار سرطانی بوده است. حتی انجمن‌های علمی مرتبط با موضوع سرطان نیز تنها كاری كه انجام می‌دهند، بررسی چگونگی جراحی بیماران و دارورسانی به آنهاست. اما متاسفانه تا به امروز یك بخش یا واحد مستقل علمی كه بتواند پاسخگوی نیازهای تغذیه‏ای بیماران مبتلا به سرطان باشد، ‌وجود نداشته است.»

وی ادامه می‌دهد: «در بعد معنوی نیز متاسفانه اصلا كاری صورت نگرفته است. به همین علت، واحدهایی با عنوان فرادرمانی و... در كشور رشد می‌كند. علت گسترش این واحدها، پاسخ به نیاز بیماران است.» به گفته دكتر «اكبری»: «از آنجا كه در گروه پزشكی، نیاز بیماران مدنظر قرار نگرفته است، بیمار به علت احتیاج به پاسخ معنوی به این افراد مراجعه می‌كند كه امكان بروز خطراتی برای او وجود دارد.»

 وی در ادامه می‌گوید: «در طول چهار سال گذشته با كمك متخصصان مختلف در دانشگاه علامه طباطبایی و دیگر دانشگاه‌های كشور، بخش معنوی و روانی در درمان سرطان راه‏اندازی شده است.» به گفته دكتر «اكبری»: «وزارت بهداشت باید به نظام سیستماتیك بخش حمایتی و تسكینی توجه نشان دهد.» دكتر «اكبری» از برنامه جامع وزارت بهداشت، تربیت نیروی انسانی، تدوین دستورالعمل و مراقبت از مسایل اجتماعی و روانی بیماران به عنوان مسوولیت‌های وزارت بهداشت نام برد.

وی تصریح می‌كند: «با توجه به اینكه كشوری مسلمان با زمینه‌های مذهبی هستیم و مردم ما بسیار معناگرا هستند، گروه پزشكی از این مسایل بسیار غفلت كرده است. در حالی‌كه با شرمندگی باید گفت دنیای غرب در این زمینه، فعالیت‌های بسیاری را انجام داده است. نتایج پژوهش‌های انجام گرفته در این مورد نشان داده است تاثیر برخوردهای معنوی درمانی در بیماران بیش از 50 درصد است. به عبارتی، تاثیر مسایل معنوی در درمان، معادل شیمی‏درمانی در سلامت بیماران موثر نشان داده شده است. بنابراین ضروری است وزارت بهداشت، مسایل روانی و معنوی را به‏طور جدی به بخش‌های مراقبتی خود وارد كند.»

 دكتر «قنبری ‏مطلق» كمبودهای مرتبط با مراقبت‏های حمایتی و تسكینی در سرطان را در سطوح زیر طبقه‏بندی می‌كند:

الف– كمبود دانش و آگاهی پزشكان متخصص: این‌گونه مراقبت‏ها متاسفانه به صورت برنامه‏ریزی‏شده طی دوره پزشكی عمومی و تخصصی به پزشكان آموزش داده نمی‌شود. حتی در ارزیابی‌ها و آزمون‏ها نیز به عنوان یك موضوع دسته چندم تلقی می‌شود. به دلیل آموزش ناكافی، ‌متاسفانه در بسیاری مواقع، حتی گروه‌های تخصصی، درد را جزیی از بیماری سرطان می‌دانند. همچنین دانش لازم برای تجویز ضد دردهای مخدر را ندارند. به همین دلیل حتی در بین كشورهای شرق مدیترانه نیز ایران در بین كشورهای با كمترین میزان تجویز داروهای ضد درد مخدر قرار دارد.

ب- ناآگاهی یا آگاهی محدود بیماران و خانواده آنان درباره این‌گونه مراقبت‏ها و اهمیت و كیفیت زندگی برای بیماران مبتلا به سرطان: بسیاری از بیماران نه‏تنها در ایران كه در بسیاری از كشورها تصور می‌كنند كه درد كشیدن، ‌جزیی از بیماری سرطان است و نمی‌دانند كه این امكان وجود دارد كه با برنامه‏ریزی مناسب، می‌توان خدماتی را به بیمار ارایه داد كه بیمار دردی را احساس نكند. آگاهی بیماران در مورد حقوق خود و اینكه می‌توانند از مراقبت‏های پیشرفته‏تر درمانی بهره‏مند شوند، مراقبت‏هایی كه می‌تواند كیفیت زندگی آنها را افزایش دهد، موجب خواهد شد كه بیماران شرایط بهتری داشته باشند. دكتر «طهماسبی» نیز در این زمینه می‌گوید: «انتظار می‌رود سیاست‏گذاری‌های آموزش پزشكی در زمینه طب تسكینی كمی تغییر یابد.»

وی در ادامه می‌گوید: «ضروری است آموزش‏های طب تسكینی در سطح پزشكی عمومی فراگیر شده و تنها محدود به برخی متخصصان نباشد.» دكتر «طهماسبی» تعامل با خانواده بیمار و نترسیدن از وضعیت بیمار را بسیار حایز اهمیت شمرده و یادآور می‌شود: «دانشگاه تهران آموزش مهارت‌های ارتباطی را كه در زمینه طب تسكینی بسیار تاثیرگذار بوده‏اند، بنا كرده است.» در بسیاری از كشورها، اقدامات تسكینی از پشتیبانی دولت و بیمه‌ها به‏طور كامل برخوردار است. در فرانسه و كانادا، حمایت‏های تسكینی جزو شاخص‌های توسعه افرادی است كه مراقبت‏های بهداشتی را انجام می‌دهند.

 دكتر «فرهاد سمیعی» دبیر انجمن علمی رادیوتراپی آنكولوژی ایران، رسیدگی به آلام بیماران را یك واجب علمی و اجتماعی عنوان می‌كند. وی به وزارت بهداشت پیشنهاد می‌كند به جای آنكه خود راساً با تشكیل چند جلسه مشورتی، تصمیمی را اتخاذ و ابلاغ كند، مسوولیت آموزش در زمینه طب تسكینی را به دانشگاه‌ها و انجمن‌های علمی واگذار كند و خود بر كیفیت اجرای آن نظارت كند.

منبع: روزنامه شرق

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
captcha