كه در بسیاری موارد به كمك جراحان دهان و دندان، به سطل زباله مطب دندانپزشكی منتقل میشوند، امید به ترمیم بافتهای از دست رفته دهان و تولید دندان كامل را پدید آورند. این كار از طریق استخراج سلولهای بنیادی (Stem Cells) از سلولهای پالپ دندان عقل صورت میگیرد.
استفاده از دندان عقل برای دستیابی به سلولهای بنیادی كه برای اولین بار در ایران انجام شده است، در دنیا قدمت كمی دارد و تنها آمریكا و چند كشور اروپایی بر روی چنین پروژهای فعالیت میكنند.
دکتر علیرضا نواب اعظم مدیر گروه بخش جراحی فك و صورت دانشكده دندانپزشكی یزد در گفتگو با همشهری در این زمینه میگوید: اگر هنگامی كه دندان شیری كودكان میافتد به آن توجه كنید میبینید كه در انتهای ریشه یك بافت قرمز رنگ وجود دارد.
این بافت زنده (پالپ دندانی) حاوی 20 تا 30 سلول بنیادی است كه از نظر خواص شباهت زیادی به سلولهای بنیادی بند ناف دارد و قابل تبدیل به انواع سلولهایی است که در ساخت استخوان، عاج، عصب، بافت چربی و حتی عروق استفاده میشوند.
دكتر نواب ادامه میدهد: این پالپهای دندانی در تمام دندانها وجود دارند و هرچند كه در دندانهای آسیا تعدادشان كمتر است، با توجه به اینكه هر سلول بنیادی قابلیت تبدیل به میلیونها سلول را دارد، توجه به استخراج سلولهای بنیادی از دندان در دهه اخیر مورد توجه محققان بوده است.
علت این توجه را میتوان اینگونه توجیه كرد كه سلولهای بنیادی بدست آمده از پالپ دندان علاوه بر خواصشان نسبت به سلولهای مغز استخوان و بند ناف به سادگی در دسترس قرار دارند.
مدیر پروژه «فعالیتهای سلولهای بنیادی بافت دهان مركز ناباروری یزد» فناوری به كار رفته در استخراج سلولهای بنیادی از دندان را اینگونه تشریح میكند: پس از جداسازی بافت زنده دندان، آن را در مواد آزمایشگاهی خاصی حل میكنیم و سلولهای بنیادی را از آن استخراج میكنیم. در مرحله بعد سلولها را كلون كرده آنها را تكثیر میكنیم و سپس این تودههای سلولی را به سلولهای مختلف استخوانساز، عصب ساز، غضروفساز و غیره متمایز میكنیم.
عقل را دست كم نگیرید
درست است كه تمام دندانهای آدم دارای بافت زنده و منبعی از سلولهای بنیادی هستند اما در این میان تنها دندانهای شیری و دندانهای عقل توجه دانشمندان را به خود جلب كردهاند.
دندانهای شیری كه از حدود 7 سالگی با دندانهای دائمی جایگزین میشوند میتوانند منبعی برای سلولهای بنیادی باشند تا در صورت نیاز برای خود شخص یا افراد دیگر استفاده شوند.
اما بزرگسالانی كه دیگر به دندان شیریشان دسترسی وجود ندارد میتوانند بر روی دندان عقلشان حساب ویژهای باز كنند. دكتر نواب در این زمینه میگوید: در بسیاری موارد دندانهای عقل نهفته هستند و در 90 درصد از موارد برای این دندانهای نهفته نمیتوان كاری كرد و فقط باید با جراحی از دهان خارج شوند، چراكه در غیر این صورت باعث آسیب رساندن به دیگر دندانها، بروز سردردهای شدید و یا تولید كیست میشوند. اما با استفاده از این دندانها برای استخراج سلولهای بنیادی در واقع از یك جزء زائد استفاده بهینه میكنیم.
دكتر نواب زمان لازم برای این پروسه را بین 6 تا 8 هفته ارزیابی میكند و میگوید: از زمان جراحی تا كلون كردن سلولها و تمایز آنها به سلولهای مختلف در آزمایشگاه حدود 8 هفته زمان لازم است.
غضروف گیجگاهی برای خرگوش آزمایشگاهی
ترمیم بافتهای از دست رفته دهان و درمان بیماریهای ریشه، ترمیم عاج و لثه و ناهنجاریهای فک و صورت و در نهایت تولید دندان كامل از اهدافی است كه محققان مركز یزد همگام با دانشمندان در دیگر نقاط جهان برای رسیدن به آن تلاش میكنند: آمریكا را میتوان پیشگام این مطالعات دانست.
ضمن اینكه ژاپنیها و چند كشور اروپایی چون آلمان و فرانسه هم در این زمینه فعال هستند، اما در هیچ یك از این تحقیقات هنوز دندان كامل تولید نشده است و مشكل اساسی هم تولید دندانی با شكل كامل و مناسب هر فرد است.
دكتر نواب در توضیح این مطلب میافزاید: برای اینكه بتوانیم دندان كامل را تولید كنیم باید به مادهای برسیم كه قابل جذب در بافت استخوانی باشد. به این صورت میتوان این ماده را به شكل دندان مورد نظر قالب گیری كرد و سلولهای بنیادی را روی آن رشد داد تا با ایجاد دندان ماده استفاده شده در قالبگیری در بافت دندانی جذب شود.
اما این طور كه از صحبتهای دكتر نواب پیداست، تولید غضروف گیجگاهی از سلولهای بنیادی بدست آمده از دندان عقل اولین بخش از پروژهای است كه در یزد در حال اجراست: ما عملیات استخراج را انجام داده ایم و با استفاده از كیتهای آزمایشگاهی ثابت شده است كه سلولهای بدست آمده، سلولهای بنیادی هستند. در حال حاضر این سلولها را به سلولهای مختلف متمایز كردهایم و در اولین مرحله از سلولهای غضروفساز برای تولید غضروف گیجگاهی در خرگوش استفاده می كنیم.
استفاده از موش و گوسفند برای انجام تحقیقات آزمایشگاهی در مراحل بعدی در دستور كار پژوهشگران مركز یزد قرار دارد.
بانك دندان در اصفهان
بد نیست بدانید كه محققان پژوهشكده رویان در اصفهان هم از مدتی پیش استخراج سلولهای بنیادی از پالپ دندانی را در دستور كار خود قرار داده اند.
البته محققان این مركز از دندان شیری برای این منظور استفاده كردهاند و دومین بانك سلولهای بنیادی دندانهای شیری پس از آمریكا با همكاری پژوهشكده رویان در مركز تحقیقات ترابی نژاد دندانپزشكی دانشگاه علوم پزشكی اصفهان تاسیس شده است.
به گفته دكتر موسوی، رییس مركز تحقیقات دندانپزشكی دانشگاه علوم پزشكی اصفهان، در این بانك سلولهای بنیادی از مغز دندانهای شیری در حال افتادن در سنین 8 تا 12 سال استخراج شده و تا زمانی كه فرد دارنده این سلولها نیاز داشته باشد در بانك سلولهای بنیادی در محیطی خاص نگهداری می شود.
البته دكتر نصر رئیس پژوهشكده رویان واحد اصفهان در این زمینه به همشهری میگوید: از آنجایی كه استقبال از این طرح زیاد بوده است و ما برای سرویس دادن به تمام متقاضیان نیاز به تجهیزات و امكانات ویژهای داریم، فعلا دست نگه داشتهایم و هنگامی كه امكانات مورد نظر تامین شود،سرویس دهی به متقاضیان را از سر میگیریم.
نظر شما