سلامت نیوز : بیماری سل را تقریباً همه مردم می شناسند وحتی از اسم آن وحشت دارند زیرا این بیماری از قرنها پیش در نهاد بشر وجود داشته وجان میلیونها انسان را در سراسر دنیا گرفته است. میکروب سل در سال 1882 میلادی توسط پروفسور رابرت کخ، دانشمند مشهور آلمانی کشف شد وآن را « باسیل کخ » نامیدند.

امروزه که درعصر شکوفایی علم وتکنولوژی وبهداشت هستیم هنوز هم مرگ و میر ناشی از این بیماری بیداد می کند وعلی رغم واکسیناسیون در بسیاری از کشورهای دنیا ، باز هم چند صد میلیون نفر در دنیا از این بیماری رنج می برند زیرا این بیماری معمولاً بیشتر ارگانهای بدن مانند ریه ، کلیه ، مفاصل ، استخوان ، و.... را درگیر ساخته و فرد را ناتوان و رنجور می سازد، آدمی را از اطرافیان خود دور می کند وانسان از خویشتن نیز نفرت پیدا می کند.

سل هم اینک نیز همانند ایدز، یکی از علل عمده مرگ ومیر در گیتی است. مخازن بیماری سل شامل افراد پیر، مهاجران ، ( آسیایی ، آفریقایی، آمریکای لاتین) بی خانمانها وافراد مبتلا به ایدز هستند.

بیماری سل در جوامع نیمه صنعتی شلوغ و در بین افراد فقیر و یا در فقر اقتصادی واجتماعی شایعتر است.

در سال 1986 در آمریکا تعداد 23 هزار مورد بیماری سل گزارش شده است ودر سایر کشورها ، آمار مبتلایان صدها برابر بیشتر است.

میکوباکتریوم توبرکلوزیس، به عنوان عامل بیماری سل ( باسیل سل ) است وهم اکنون نیمی از جمعیت دنیا به بیماری سل آلوده هستند اما تنها حدود 35 میلیون نفر به سل فعال مبتلایندوهمه ساله 10 میلیون مورد جدید کشف می شود وسالانه 3 میلیون نفر در جهان از بیماری سل جان می سپارند، یعنی حدود 6 درصد همه مرگ ومیرهای روزمره جهانی را بیماری سل تشکیل می دهد.

روش انتقال وسرایت
انتقال میکروب سل از راه استنشاق گرد وخاک، قطرات وذرات آلوده از دستگاه تنفسی ( سرفه ، عطسه ) فردی که شدیداً آلوده به سل است به سایر افراد صورت می گیرد. تماس و معاشرت خانگی وصحبت کردن زیاد با فرد مسلول در طی چند ماه می تواند بیماری را از یک فرد به سایر افراد منتقل کند.

میکروب سل به جز راه تنفسی، از راه خوراکی وتلقیح مستقیم وآمیزش جنسی واز راه ادراری وترشحات سینوسها وگوش نیز منتقل می شود. این میکروب در بزاق، خلط سینه ، پوشاک افراد مبتلا به سل ؛ ونیز در غذاهای آلوده وشیر گاو وگوسفند تا مدتی زنده می ماند.

دوره کمون بیماری سل از زمان عفونت تا مثبت شدن تست پوستی توبرکولین، 2 تا 6 هفته است اما در کودکان بیماری سل با سرعت بیشتری پیش می رود و خطر مننژیت سلی وسل خونی ( سل ارزنی ) بیشتر است. بیماری سل هم می تواند مخصوص به ریه ها باشد وهم به خارج ریه وسایر اعضای بدن انسان منتقل شود. این بیماری در مجموع به دو نوع اولیه وثانویه تقسیم بندی می شود.

تظاهرات بالینی
تب ، عرق شبانه ، کاهش وزن، سرفه ، کم خونی، خلط خونی ، ضعف عمومی، رنگ پریدگی .

ارگانهای مستعد برای سل
ریه ، حنجره ، استخوان ، دستگاه تناسلی ، مغز ، چشم ، دستگاه تنفسی ، کلیه ها ، پوست ، ششها ، شکم.
1ـ سل ریوی : که شیوع بیشتری دارد ومعمولاً همراه با سرفه مزمن وخلط خونی است.
2ـ سل حنجره : که بسیار واگیر است ودر موارد پیشرفته تر سل مشاهده می شود.
3ـ سل استخوانی : که معمولاً ستون فقرات ومهره های پشتی را بیشتر درگیر می کند وحتی به مفاصل ران و زانوها  نیز می رسد.
4 ـ سل ادراری وتناسلی: که هم قادر است کلیه ها را درگیر سازد وخونریزی ادراری رخ دهد و هم عفونت کلیوی ایجاد کند و یا اینکه لوله های رحمی وپروستات وبیضه ها را گرفتار وسبب عقیمی شود.
5 ـ سل مننژ : که پرده های مغزی را مبتلا ساخته ودر کودکان شایعتر است.
6 ـ سل چشمی : درگیری عروق وبافتهای چشمی از عوارض دیگر سل است.
7 ـ سل دستگاه گوارش :  میکروب سل می تواند به روده ها وکبد نیز منتقل شده و ایجاد اسهال مزمن و اسهال خونی و فیستول نماید.
8 ـ سل غده فوق کلیوی .
9ـ سل پوستی .
10ـ سل غدد لنفاوی ( خنازیر ).
11ـ سل پرده های سطح قلب وششها وشکم.

ایدز و سل
در بیش از 50 درصد افرادی که قبلاً به سل مبتلا بوده ودرمان شده اند و بعداً به ویروس ایدز مبتلا شدند، مجدداً بیماری سل عود کرده است. این عارضه به ویژه در معتادان به مواد مخدر تزریقی شایعتر است. بیماریهایی چون سل و سیفیلیس از مخازن شیوع بیشتر ایدز در افراد مستعد هستند وافرادی که به این دو بیماری دچار شده اند به جذب ایدز نیز آمادگی بسیار دارند.

عوارض
عفونتهای مکرر مغزی و ریوی ، عفونتهای دستگاه تناسلی و پرده های قلب و ریوی ، بیرون آمدن خلط و خون از سینه ، نازایی، ضعف بنیه ولاغری، ناتوانی در انجام اعمال روزانه ، زردی رنگ چهره ، کم خونی  اختلالات شدید قلبی، استعداد به سرطان و ایدز، ایجاد فیستول ، کاهش وزن، معلولیت ستون فقرات ، نارسایی کلیه ها ، تشنج ، اختلالات چشمی وگوارشی و پوستی و مرگ.

تشخیص
معمولاً تشخیص سل هنگامی داده می شود که باسیلهای سل در خلط، ادرار، مایعات بدن یا بافتهایی از بیمار پیدا شوند. کشت ترشحات معده در صبح ناشتا و امتحانات میکروسکوپی لامهای تهیه شده، یکی از راههای تشخیص سل هستند. چنین آزمونهایی را می توان از خلط ریه ها وترشحات بینی و نای نیز انجام داد.
روشهای سرولوژی ( تست الیزا) و رادیولوژی از قفسه سینه و مهره ها وبرونکوسکوپی وتست توبرکولین ( PPD) ، اسمیر خلط ، سیتی اسکن  و جدا کردن بافتهای آلوده وبررسی میکروسکوپی، همگی از راههای تشخیص محسوب می شوند.

درمان
در ایران درمان سل در مراکز بهداشتی ودرمانی ومطبها وبیمارستانها بر اساس جدولهای دارویی وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی است که معمولاً از طریق سازمان جهانی بهداشتWHO و جدیدترین تحقیقات علمی و پزشکی ارائه می شود ومعمولاً با مخلوط چهار داروی اصلی به مدت حداقل 4 ماه وحداکثر 16 ماه است که عباتند از : قرصهای ایزونیازید ( INH) ، اتامبوتول ، پیرازینامید وکپسول ریفامپین. البته داروهای متعددی از قبیل: استرپتومایسین ، کانامایسین، ویومایسین ، PAS، سیکلوسرین ، تیواستازون ، ایتونامید ، کاپرئومایسین و... در جهان برای درمان سل به کار می روند.

زندگی در جاهای آفتابگیر خوش آب وهوا ، پرهیز از رطوبت ، ورزشهای سبک ، تغذیه سالم ومقوی، پرهیز از کارهای سنگین  و دشوار نیز به درمان بیماری کمک می کند.

پیشگیری
واکسیناسیون BCG بهترین راه پیشگیری از T.B در دنیا است. این واکسن در بدو تولد و در 6 سالگی برای کودکان تلقیح می شود که بسیار ثمر بخش بوده واز خطرات عمده بروز این بیماری به شدت      می کاهد. در افراد و در کودکانی که به طور مشترک با اولیای آلوده زندگی می کنند باید از داروی  ایزونیازید به عنوان پیشگیری استفاده شود. سایر موارد پیشگیرانه عبارتند از رعایت بهداشت انفرادی و اجتماعی، احتیاط های ویژه در صورتی که با افراد مسلول زندگی می کنید، یا اگر به مناطق با شیوع بالایی از سل سفر می کنید؛ وهمچنین انجام چکاپ و معاینات کلینیکی و پاراکلینیکی در هر 6 ماه یا سال به ویژه اگر دارای تبهای مزمن و عرق ریزش شبانه وکاهش وزن هم بوده ویا اگر دارای خلط خونی هستید.   

پیشگامان مبارزه با سل
بقراط ( حدود 460 ـ 375  پیش از میلاد ) دانشمند شهیر یونانی و بزرگترین پزشک جهان باستان ، نخستین فردی بود که بیماری سل را شناخت ودرباره اش توضیح داد.
بقراط در سال 414 پیش از میلاد توانست عوارض وعلائم بیماری مسلولان را بررسی کند وبه بیمارانش آموزش دهد.

جالینوس ( حدود 131 ـ 210 میلادی ) که از او به نام « پدر طب تجربی » یاد می شود نیز در 180 سال پس از میلاد مسیح در مورد سل تحقیقات فراوانی در یونان وترکیه ومصر و رم انجام داد.

دانشمندان ایرانی محمد ذکریای رازی ( 251 هـ ق. ـ 313 هـ ق .) وسپس شیخ الرئیس ابوعلی سینا          ( 370 هـ  ق. ـ 428 هـ ق .) نیز از پیشگامان مبارزه با سل در عصر خود بودند وحتی ترکیبات شیمیایی ودارویی سل را نیز تا حدی کشف کرده بودند.

دانشمندی به نام رابرت کخ از کشور آلمان وقتی متوجه شد که یک میلیون نفر از جمعیت 50 میلیونی آلمان در قرن نوزدهم مسلول هستند وسالانه حدود 88  هزار نفر از آنها جان خود را در این راه از دست می دهند شروع به تحقیقات و مطالعات گسترده وشبانه روزی در راه کشف میکروب سل کرد وموفق شد در 24 مارچ 1882 میلادی ( 4 فروردین 1261 هجری شمسی ) باسیل سل را کشف کند ونتیجه تحقیقات خود را که یکی از مهمترین کشفیات تاریخ پزشکی بود، طی یک سخنرانی در حضور سایر اساتید و دانشمندان ، در سالن کنفراس انجمن فیزیولوژیستهای برلن ارائه دهد.

ما امروزه شاهد درمان سریع وقطعی سل در تمام کشورهای دنیا هستیم که در واقع حاصل دسترنج وتلاشهای بی شائبه  دانشمندان گذشته است.