کشاورزی زیستی سلامتی را تضمین می‌کند
سلامت نیوز:

ارگانیک یعنی چی؟

کشاورزی ارگانیک که معادل زیستی، طبیعی یا آلی را برای آن برگزیده اند، نوعی کشاورزی است که در تولید و فرآوری محصولات آن از کودهای شیمیایی، سموم، هورمون‌ها و دگرگونی‌ها و دستکاری‌های ژنتیکی استفاده نشود و همه مراحل تقویت زمین، کاشت و برداشت با استفاده از نهاده‌های طبیعی (همچون کود زیستی، کمپوست‌ها، حشرات سودمند، ریزاندامگان کارآ (میکروارگانیسم)) باشد. در این گزارش به جای استفاده از واژه ارگانیک، از معادل فارسی «زیستی» استفاده شده است.‏

كشاورزی زیستی سیستمی تولیدی است كه سلامت خاك، اكوسیستم‌ها و انسان را پایدار می‌سازد و بر فرایند بوم شناسانه، تنوع زیستی و چرخه‌های سازگار با شرایط محلی تكیه دارد. فرآورده‌های کشاورزی زیستی در کشور ما با نام محصولات سالم و در کشورهای اروپایی و امریکایی با نام کشاورزی زیستی (به انگلیسی: ‏Organic farming‏) و یا کشاورزی بیولوژیک (‏Bio‏) شناخته می‌شود. کشاورزی زیستی، سیستم مدیریتی جامعی است که کمیت و کیفیت محصولات از تولید تا فرآوری و انتقال به مصرف کننده، سلامت خاک، گیاه، حیوان، انسان، میکرو ارگانیسم‌ها، محیط سیاره زمین به عنوان یک موجود زنده واحد، اصول اکولوژیکی، محیط زیست، اصول عدالت و روابط اجتماعی، احترام به مخلوقات و اصول پایداری زیستی در آن مد نظر است. مطابق تعریف کشاورزی زیستی، محصولات کشاورزی که در آن دستكاری ژنتیكی شده (محصولات تراریخته) نیز غیر زیستی هستند و استفاده از آن تبعاتی را برای مصرف کننده دارد که برخی از آن شناخته شده و برخی دیگر هنوز ناشناخته اند.‏

چرا محصولات زیستی (ارگانیک)؟‏

نخستین دلیل مهم برای تقاضای جهانی محصولات زیستی، وجود مزه بهتر، خواص غذایی بیشتر و طبیعی این محصولات نسبت به محصولات تولید شده در سیستم زراعی رایج و محصولات اصلاح شده‌است. مطالعات نشان می‌دهد ارزش غذایی و ویتامین‌ها در غالب محصولات زیستی و اصلاح نشده بسیار بیشتر از محصولات سیستم رایج است؛ از این جمله می‌توان به محتوای بیشتر ویتامین‌هایی مانند ویتامین ‏B‏ ویتامین ‏C، ویتامین ‏E‏ و لیکوپن و مواد معدنی همچون منیزیم، آهن و روی در محصولات باغی مانند گوجه فرنگی و وجود آنتی‌اکسیدان‌ها و اسیدهای آمینه مفید در سایر محصولات اشاره کرد.‏

دلیل دیگر تقاضا برای این محصولات، سازگاری زیست محیطی این محصولات در فرآیند تولید تا انتقال به مصرف کننده و نیز سیستم جامع اکولوژیکی مدیریت این مزارع است که حداقل آسیب زیست محیطی و حداکثر سازگاری آن با سیستم‌های طبیعی را در بر دارد.‏

یک دلیل دیگر برای درخواست تولید فرآورده‌های زیستی در سطح دنیا، وجود باورهای اخلاقی و دینی است که این باورها محیط زیست را به عنوان محیطی برای پرورش نسل‌های گذشته حال و آینده و به جهت تولید غذا برای نسل‌های مختلف در نظر می‌گیرد و هر گونه صدمه زدن به آن را از لحاظ اخلاقی و یا مذهبی را محکوم می‌کند.‏

آیا محصولات زیستی پدیده‌ای جدید است؟

در واقع کشاورزی زیستی، همان نوع کشاورزی است که قرن‌های قرن، توسط نیاکان ما انجام می‌شد. راز سلامتی بیشتر نسل‌های قبلی و نیز پایداری و ماندگاری مزارع و زمین‌ها نیز به دلیل استفاده زیستی از آب و خاک برای کشاورزی بود. همه اتفاقات به طور طبیعی می‌افتاد و انسان صرفا سعی داشت با استفاده از توانایی و ویژگی‌های آب و خاک، بدون دخالت در فرآیند رشد، تولید محصولات کشاورزی را منظم کرده و از داشتن آذوقه برای فردای خود مطمئن باشد.‏

اما رشد جمعیت، پس از جنگ‌های جهانی، تقاضا برای مواد غذایی را بیشتر کرد و انسان بدون اطلاع از نتیجه نهایی، از روش‌هایی برای بالا بردن تولید استفاده کرد. این روش‌ها گرچه موثر بودند و از میزان برداشت محصول از مقدار مشخصی خاک را به شدت بالا بردند، اما تبعاتی داشتند که امروز بعد از 5 دهه گریبان کره زمین را گرفته است.‏

انسان قحطی زده پس از جنگ، حریصانه به جان خاک و آب افتاد و چون نتیجه استفاده از کود و سم‌ها برایش خوشایند بود، آنقدر از آن استفاده کرد که در طی چند دهه، آب‌های زیرزمینی و خاک کشاورزی در بخش‌های مهمی از جهان، مسموم و غیر قابل استفاده شد. این آب‌های مسموم، بعدها در پشت سدها و بعد از آن در دریا و اقیانوس‌ها نیز منجر به از میان رفتن موجودات آبزی شدند، به طوری که در حال حاضر، در برخی نقاط دنیا بخش‌هایی از اقیانوس‌ها که مساحت آنها به چندین کیلومتر مربع می‌رسد، به عنوان فضای مرده شناخته می‌شوند، فضاهایی که هنوز در حال گسترشند.

سم و کود شیمیایی و سلامت انسان

نتیجه آلودگی‌های سم و کودهای شیمیایی صرفا به آب و خاک محدود نمی‌شود. در حال حاضر مشخص شده ریشه بسیاری از بیماری‌ها و سرطان‌هایی که تا پیش از این چندان فراگیر نبودند، استفاده از محصولاتی است که در فرآیند تولید آن از سم‌ها و کودهای شیمیایی استفاده شده.‏

چندی پیش، دبیر پنجمین همایش سالانه انجمن سرطان ایران با هشدار نسبت به شیوع سرطان‌های دستگاه گوارش گفت: بقایای سموم و كودهای شیمیایی در محصولات كشاورزی، سلامت ایرانیان را به خطر انداخته و ضروری است كه از به كارگیری كودهای ازته جلوگیری شود. به گزارش ایسنا، دكتر پیام آزاده با علام این خبر گفت: پژوهش‌های مبتنی بر شواهد، نشان می‌دهد كه «نیترات» باعث سرطان گوارش می‌شود. وی با اشاره به این كه استفاده از كودهای اوره سبب بزرگ و سنگین شدن سیب زمینی می‌شود، تصریح كرد: كود ازت به عنوان یك عامل سرطانزا شناخته شده است و ما در حالی مردم را به خوردن سبزی و صیفی جات به منظور مقابله با سرطان ترغیب می‌كنیم که استفاده از كود ازت این سبزیجات را منشأ سرطان كرده است. دكتر آزاده یادآور شد: مصرف بیش از حد سموم دفع آفات در شمال كشور باعث افزایش روز افزون سرطان‌های دستگاه گوارش در این مناطق شده است.

اما تاثیر کودها و سم‌های شیمیایی بر سلامت، همیشه به صورت بیماری‌هایی مشخص و محرز مثل سرطان بروز نمی‌کند. گاهی تاثیر ورود این مواد به بدن، به شکلی غیر مستقیم و در عوارض و بیمارهایی کوچکتر بروز می‌کنند که گمان می‌رود درصد بالایی از آنها هنوز دقیقا شناسایی نشده اند. به عنوان نمونه، در گزارشی دیگر در مورد استفاده مادران از محصولات ارگانیک در دانشگاه کشاورزی اسکاتلند آمده: «مادرانی که از شیر ارگانیک برای تغذیه خود استفاده کرده اند، علاوه بر این که سطح ایمنی بدن آن‌ها افزایش یافته، بروز آلرژی در نوزادانشان نیز کاهش پیدا کرده است». یا نمونه دیگر آن پارکینسون است. عارضه‌ای که تحقیقات، گسترش آن را به استفاده بیش از حد از کودهای شیمیایی نسبت داده است.

اوضاع در ایران چگونه است؟

مهرماه امسال بود که آمار و ارقام استفاده از کود و سم شیمیایی در کشاورزی، فریاد رئیس سازمان محیط زیست کشور را نیز در آورد. بر اساس گزارشی که خبرگزاری مهر منتشر کرد، محمد جواد محمدی گفته: «استفاده از کود شیمیایی در بین کشاورزان ما به صورت لجام گسیخته‌ای صورت می‌گیرد و حتی در مواردی به 120 برابر حد مجاز می‌رسد!» وی با اشاره به زیان‌های فراوانی که این مواد برای محیط زیست و آب رودخانه‌ها به همراه دارد، افزوده: «باید در این خصوص آموزش‌های لازم را به کشاورزان داد تا به صورت بی رویه از سموم کشاورزی استفاده نکنند. متاسفانه عرضه این سموم در بازار کاملا آزاد است و کشاورزی که هیچ آموزشی برای استفاده از سموم ندیده به راحتی آنها را از بازار خریداری می‌کند و در زمین خود استفاده می‌کند.» اما مسئله تنها به آموزش کشاورزان بر نمی‌گردد. شاید باور این مسئله برایمان سخت باشد که دولت برای تهیه سم و کود شیمیایی هر سال 800 میلیارد تومان یارانه می‌دهد. در واقع آنچه عامل اصلی استفاده از کود و سم‌های شیمیایی است، تهیه آسان و بی ضابطه آن از بازار است. واقعیت این است که این رقم باورنکردنی یارانه، عامل سرطان و مرگ بسیاری از ایرانیان بوده و هست. دکتر محمد جعفرملکوتی، متخصص کود، عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس و دارنده مقام نخست کشاورزی آکادمی علوم جهان سوم در این مورد هشدار داده: «یارانه 800 میلیاردتومانی دولت به کود و سموم دفع آفــات درحــقیقت دادن یارانه به یک سم مهلک و مخاطره انگیز برای سلامت جامعه است».

به گفته وی با اطمینان می‌توان اذعان داشت که بسیاری از میوه جات وسبزیجات آلوده به نیترات وکادمیوم به عنوان 2 عامل بیماری زا و سرطان زاست. این در حالی است که قانون مصوب سال 78 برای دادن یارانه به کودهای آلی که ضرری برای انسان ومحیط زیست ندارد هنوز اجرایی نشده است.‏

بازگشت دوباره به کشاورزی زیستی

گسترش بیماری‌ها، از میان رفتن خواص محصولات کشاورزی و از بین رفتن طعم و مزه آنها، کم کم مخالفت‌های بهداشتی را در استفاده از سم و کود شیمیایی به همراه داشت. پس از دهه 60 میلادی، زمزمه‌هایی مبنی بر مسموم بودن محصولات کشاورزی در رسانه‌های به گوش همگان رسید و این سرآغازی بود برای رویکرد دوباره به کشاورزی سنتی که مبتنی بر استفاده از توان طبیعی آب و خاک بود. از سال 1985 مزرعه‌های زیستی شکل گرفت و تاکنون این روند، سیر صعودی داشته. سیری که نشاندهنده اقبال عمومی از این محصولات و آگاهی اجتماعی از مضرات سم‌ها و کودهای کشاورزی است.‏

در کشت زیستی چه چیزی جایگزین سم و کود شیمیایی می‌شود؟

در کشاورزی زیستی، همه تلاش بر این است که که از خاک و آب حفاظت شود. خاک به عنوان یک موجود زنده و اصلی‌ترین منبع برای کشت مد نظر قرار می‌گیرد و سایر عوامل و نهادها باید به گونه‌ای باشد که برای در درازمدت، خاک نه تنها از بین نرود، بلکه حاصلخیزتر شده و اکوسیستم آن زنده شود. در این نوع کشاورزی برای حفاظت از خاک اقداماتی همچون کشت مخلوط، استفاده از کــود سبز، مالچ‌هــای زیستی، تـناوب زراعی، شخم کم عمق، استفاده از عناصر غذایی مکمل‌های مجاز، استفاده از بقایای گیاهی و دامی، تغذیه موجودات مفید خاکزی مانند کرم خاکی، گیاهان پوششی و پودر سنگ‌های سیلیکات برای قلیایی سازی خاک انجام می‌شود. ‏

کودهای زیستی (بیولوژیک) به مواد حاصل‌خیزکننده‌ای گفته می‌شود که دارای تعداد کافی از یک یا چند گونه از میکرو ارگانیسم‌های سودمند خاکزی هستند. کودهای زیستی، ریزاندامگان‌هایی (میکرو ارگانیسم‌هایی) هستند که قادرند عناصر غذایی خاک را در یک فرآیند زیستی تبدیل به مواد مغذی همچون ویتامین‌ها و دیگر مواد معدنی کرده و به ریشه گیاه برساند. مصرف کودهای زیستی کم هزینه‌تر هستند و در اکوسیستم، آلودگی به وجود نمی‌آورد. کودهای زیستی مواد نگه‌دارنده میکرو ارگانیزم‌های سودمند خاک هستند.‏

همچنین در این نوع کشاورزی به جای استفاده از آفت زده‌های شیمیایی از انواع آفت زداهای طبیعی مثل پینه دوز استفاده می‌شود.‏

چه چیزی ما را به خرید محصولات غیر زیستی (غیر ارگانیک) ترغیب می‌کند؟‏

محصولاتی که در آن از کودهای شیمیایی استفاده شده، به مراتب بزرگ‌تر و سنگین‌تر از انواع طبیعی هستند. در واقع کود شیمیایی عاملی است برای رشد بیش از حد معمول محصولات کشاورزی. این کودها در انواع میوه‌ها عامل درشت و اصطلاحاً «پُرگوشت» شدن محصولات می‌شود. در محصولات صیفی نیز این اندازه بزرگتر، یا داشتن پوست قطور به دلیل استفاده از کودهای شیمیایی است. از دیگر سو، استفاده از سم‌های شیمیایی نیز عامل از میان رفتن آفت‌های کوچک و بزرگ می‌شود و به این دلیل، محصولاتی که در فرآیند تولید آنها، از سم‌های شیمیایی استفاده می‌شود، بدون لکه و اصطلاحا بدون کرم خوردگی است.

محصولات غیر زیستی، عموما از انواع زیستی دیگر، بزرگتر و زیباتر و مرتب ترند. در حالی که واقعیت این است که این نوع محصولات، نه تنها خواص بسیار کمتری دارند، بلکه در بیشتر موارد عامل بیماری‌های کوچک و بزرگ هستند. آنچه ناخواسته ما را به خرید محصولات غیر زیستی ترغیب می‌کند، در واقع شکل و شمایل بی عیب و نقص، هم اندازه بودن آنها و نداشتن کرم در درون آنهاست. اما حالا با گسترش بیماری‌های عجیب و غریب، وقت آن رسیده که برای انتخاب میوه و سبزی، شکل و ظاهر خوشایند آن را مد نظر قرار ندهیم.

‏‏***‏

اگر همه ما از تاثیر دهشتناک سم و کودهای شیمیایی بر زندگی خود آگاه شویم، شاید هیچ وقت حاضر نباشیم محصولی غیر زیستی را تهیه و از آن استفاده کنیم. در کشور ما بنا به گفته‌های رسمی تا 120 برابر حد مجاز از سم و کودهای غیر زیستی استفاده می‌شود. این نکته از یک سو به ناآگاهی کشاورزان در استفاده مجاز از این کودها بر می‌گردد و از دیگر سو، نا آگاهی مصرف کنندگان نیز عاملی در تولید بیشتر این محصولات می‌شود.‏
منبع: روزنامه اطلاعات