سلامت نیوز: بیماری های روماتیسمی اطفال جزو بیماری هایی است که در صورت تشخیص ندادن و درمان نکردن به موقع کیفیت زندگی فرد را تا آخر عمر تحت تأثیر قرار می دهد. این دسته از بیماری ها شباهت های زیادی با بیماری های روماتیسمی بزرگسالان دارد و در این میان گروهی از این بیماری ها در کودکان شایع تر است. برای اطلاع رسانی درباره این بیماری ها پای صحبت های دکتر محمدرضا هاتف ، استاد دانشگاه علوم پزشکی مشهد و روماتولوژیست نشستیم.

بیماری های شایع روماتیسمی کودکان

بیش از ۱۰۰ مدل بیماری روماتیسمی وجود دارد که بیشتر آن ها ممکن است در کودکان نیز دیده شود. تب روماتیسمی یا روماتیسم حاد مفصلی یکی از شایع ترین این بیماری هاست که با گلو درد و آنژین چرکی ناشی از میکروب «استرپتوکوک» بروز پیدا می کند. عوارض این بیماری به ویژه مشکلات قلبی در سنین پایین بیشتر گزارش می شود. از این رو درباره این بیماری ها باید اطلاع رسانی بیشتری شود. این فوق تخصص روماتولوژی با بیان این مطلب به خراسان می گوید: بیماری کاواساکی هم یکی دیگر از بیماری های روماتیسمی کودکان است که نسبتا شایع است و ویژگی عمده آن گرفتاری عروق قلب است. روماتیسم و آرتریت روماتوئید هم در کودکان مشاهده می شود اما از نظر علایم و سیر بالینی با مدل بیماری در بزرگسالان تفاوت هایی دارد. همچنین بیماری «واسکولیت» در کودکان گزارش می شود و بعضی از انواع روماتیسم که ستون فقرات را درگیر می کند در کودکان نیز دیده می شود. بیماری های لوپوس، درماتومیوزیت و اسکلرودرما هم ممکن است کودکان را مبتلا کند. اما شایع ترین بیماری روماتیسمی کودکان تب روماتیسمی است.

تب روماتیسمی

تشخیص و درمان به موقع این بیماری به علت درگیر کردن عضله قلب اهمیت ویژه ای دارد. متأسفانه شایع ترین علت بیماری های دریچه ای قلب در کشورهای در حال توسعه از جمله کشور ما همچنان تب روماتیسمی است. این بیماری به دنبال عفونت حلقی ناشی از میکروب «استرپتوکوک» بروز و گاهی لوزه ها را چرکی و عفونی می کند. تشخیص به موقع و درمان مناسب باعث جلوگیری از بروز بیماری و عوارض آن در کودک می شود. سن شیوع بیماری ۵ تا ۱۵ سال است البته ممکن است در مواردی در سنین کمتر یا بیشتر مشاهده شود اما بیشتر مبتلایان در این فاصله سنی به تب روماتیسمی مبتلا می شوند. درمان مناسب تا ۹۰ درصد از بروز مجدد بیماری جلوگیری می کند. درمان آن بسیار ساده است و تجویز پنی سیلین یا پنادر که اثر طولانی مدت دارد به ویژه در زمان مناسب به سرعت بیماری را محدود می کند. اگر بیماری در ۱۰ روز اول تشخیص داده نشود این شیوه درمانی جوابگو نخواهد بود.

تشخیص بیماری دشوار است

تشخیص این بیماری به علت شباهت با سرماخوردگی و گلو درد عادی دشوار است. به گفته دکتر هاتف از هر ۶ باری که کودک گلو درد می شود، ممکن است یکی از آن ها عفونی و دیگر موارد ویروسی باشد. نکته این جاست که همان یک مورد باید به درستی تشخیص داده شود. نمونه برداری از حلق و رویت میکروب در نمونه آزمایشگاهی اولین قدم برای تشخیص آنژین چرکی است. اما از آن جا که این کار به شکل معمول در کشورهای در حال توسعه انجام نمی شود متأسفانه در بسیاری از مواقع برای آنژین ویروسی، آنتی بیوتیک تجویز می شود که اشتباه بسیار رایجی است. از طرفی این آنتی بیوتیک ها بیشتر ناقص مصرف می شود و کمکی به سلامت بیمار نمی کند.به این ترتیب تشخیص بیماری اولویت اساسی دارد و پزشک باید آنژین میکروبی را از ویروسی تشخیص دهد. در صورت تشخیص پنی سیلین 1.200 یا پنادر یا پنی سیلین G به مدت ۱۰ روز تجویز می شود.نکته این جاست که گلو درد میکروبی و ویروسی در کودکان بسیار شبیه هم است و گفته می شود که از ۶ بار که کودک سرما می خورد، یک بار آن گلو درد چرکی است زیرا عفونت های ویروسی در دوران ما بسیار شایع تر از عفونت های میکروبی است. بنابراین تجویز مکرر پنی سیلین برای کودکی که چندین بار دچار گلو درد شده است بدون این که از آنژین میکروبی کودک مطمئن شده باشیم، از نظر علمی کار درستی نیست.

شایع ترین علایم تب روماتیسمی

این فوق تخصص روماتیسم با اشاره به این که تب یکی از شایع ترین علایم بیماری محسوب می شود، تصریح کرد: مشکلات مفصلی ناشی از ابتلا به بیماری هم به صورت «آرتریت مهاجر» خود را نشان می دهد. به این معنا که یکی از مفاصل کودک طی چند روز دردناک می شود و خود به خود بهبود پیدا می کند و مفصل دیگری درگیر می شود. بیماری بیشتر مفاصل بزرگ مثل زانو، آرنج، مچ دست و مچ پا را درگیر می کند. گرفتاری انگشتان دست ها یا مفصل ران در تب روماتیسمی شایع نیست. مفصل کودک درد زیادی دارد، ممکن است کودک نتواند به درستی راه برود، بنشیند، بلند شود. همان طور که گفتیم بیماری در سنین ۵ تا ۱۵ سال شیوع بیشتری دارد و هر چه سن ابتلا پایین تر باشد، احتمال گرفتاری دریچه قلب بیشتر می شود. طبق آمارها در دو سوم موارد دریچه های قلب درگیر می شود و در این موارد فرد تا آخر عمر با مشکل روبه روست. به عبارت دیگر پس از مفاصل، قلب از جمله اعضایی است که تحت تأثیر بیماری تب روماتیسمی قرار می گیرد.

درگیری عضله قلب

دکتر هاتف با بیان این که میکروب پس از ورود بدن را به ساخت آنتی بادی علیه استرپتوکوک مجبور می کند، توضیح می دهد: قسمتی از میکروب شباهت ساختاری زیادی با اجزای سلول های عضلانی قلب دارد و پادتنی که بدن ساخته به اشتباه علیه سلول های قلبی وارد عمل می شود و به این ترتیب دریچه های قلب و سپس لایه میانی و خارجی وداخلی قلب ملتهب می شود. در این حالت دریچه های قلب ممکن است نارسا، گشاد یا تنگ شود. در بیشتر موارد دریچه میترال و آئورت درگیر می شود. درگیری مفصل در کودکان معمولا یک تا ۳هفته پس از آنژین میکروبی شروع می شود و عارضه التهاب قلب با تاخیر بیشتری همراه است. بنابراین پس از تشخیص تب روماتیسمی، قلب کودک باید مدام تحت نظر باشد و در صورت لزوم رادیوگرافی و اکوگرافی انجام شود تا پزشک مطمئن شود که عارضه، قلب کودک را درگیر نکرده است. در مواردی کودک تا آخر عمر از عارضه ناشی از بیماری رنج می برد و به تعویض دریچه قلب یا ترمیم دریچه قلب نیاز پیدا می کند، از این رو گفته می شود که این بیماری «مفصل را می  لیسد اما قلب را گاز می گیرد» یعنی عارضه جدی مفصلی برای فرد به همراه ندارد، اما عارضه درازمدتی برای قلب فرد به جا می گذارد.

درمان تب روماتیسمی

وی درباره درمان بیماری پس از تشخیص عارضه و پیشگیری به موقع از عارضه التهاب دریچه های قلبی می گوید: اگر پس از تشخیص عارضه با اکوگرافی مطمئن شدیم که عضله قلب درگیر نشده است، درمان را با آسپرین آغاز می کنیم. تجویز ۱۰۰میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن برای درمان اصل است و به سرعت درد مفاصل را بهبود می بخشد با این درمان ۸۰ تا ۹۰درصد مشکل بیمار حل می شود. درمان ها پس از ۲ یا ۳هفته قطع می  شود اما معاینه قلب باید ادامه داشته باشد تا مطمئن شویم که مشکل حل شده است. همزمان باید پنی سیلین بنزاتین برای افرادی که بالای ۲۷کیلوگرم وزن دارند، تجویز شود. اگر فرد زیر ۲۷کیلوگرم باشد ۶۰۰هزار واحد پنی سیلین یک نوبت تزریق می شود تا دچار عوارض بیماری نشود.

اگر عضله قلب درگیر شده باشد اما شدید نباشد، در مراحل اولیه تجویز آسپرین کافی است اما اگر عارضه قلبی جدی و شدید باشد به تجویز کورتیکو استروئیدها اقدام می کنیم تا التهاب دریچه های قلب کم شود. نکته این جاست که فردی که سابقه حمله تب روماتیسمی دارد اگر دوباره آنژین میکروبی بگیرد بیش از دیگران در معرض بیماری قرار دارد زیرا زمینه های ژنتیکی در بروز بیماری به اثبات رسیده است. اگر عضله قلب به طورجدی درگیر بیماری شده باشد برای جلوگیری از عود از آنتی بیوتیک استفاده می شود.کسی که تب روماتیسمی گرفته است طبق تجویز پزشک ماهیانه باید یک پنی سیلین بنزاتین تزریق کند و تا ۲۱سالگی این کار را ادامه دهد تا از درگیر شدن قلب پیشگیری شود. اگر عضله قلب به طور جدی درگیر شده باشد تا ۴۰سالگی تزریق پنی سیلین ادامه پیدا می کند. برای مبتلایانی که حساسیت واقعی به پنی سیلین دارند آنتی بیوتیک های خوراکی تجویز می شود تا از عود بیماری جلوگیری شود.

تست تشخیصی ASO

برای تشخیص تب روماتیسمی، تست تشخیصی وجود دارد که از طریق آن آنتی بادی ASO که بدن به هنگام ابتلا به بیماری تولید کرده است شناسایی می شود. دکتر هاتف ادامه می دهد: اگر تیتر ASO در یک دوره از کم به زیاد تغییر کرد، به ابتلای فرد به تب روماتیسمی مشکوک می شویم.البته فقط در ۸۰درصد مبتلایان ASO بالا می رود و در ۲۰درصد دیگر پزشک باید با ASO طبیعی با توجه به علایم دیگر، بیماری را تشخیص دهد. در این موارد با کنار هم گذاشتن علایم و ردکردن دیگر بیماری های روماتیسمی، تشخیص تب روماتیسمی قطعی می شود. از طرفی سیر مشکلات مفصلی در تب روماتیسمی فقط چند هفته است و بیش از ۶هفته حتی بدون درمان طول نمی کشد. گاهی تیتر ASO بیمار بالاست و درد مفصلی دارد و حتی بدون درمان به تب روماتیسمی مبتلا نشده است.
فقط ۳درصد گلودردهای چرکی به تب روماتیسمی منجر می شود

طبق آمارها فقط ۳درصد گلودردهای چرکی به تب روماتیسمی منجر می شود. دکتر محمدرضا هاتف فوق تخصص روماتولوژی با بیان این مطلب به خراسان می گوید: آمار بیماری در حد ۳درصد است و نمی توان گفت شیوع زیادی دارد اما نکته این جاست که اگر به موقع تشخیص داده نشود، کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می دهد و هزینه زیادی به سیستم بهداشتی تحمیل می کند، تشخیص به موقع تب روماتیسمی باعث می شود تا ۹۰درصد از عوارض قلبی بیماری پیشگیری کنیم و فرد زندگی عادی داشته باشد.

منبع: روزنامه خراسان