سلامت نیوز : جدیدترین گزارش صندوق توسعه سازمان ملل متحد نشان می دهد هر دقیقه، مرگ 9 نفر درجهان به كمبود یا ناسالم بودن آب مربوط می شود. این صندوق كه بررسی و مقایسه شرایط توسعه انسانی دركشورهای مختلف برای دادن گزارش به سازمان ملل و باقی نهادها و مراجع تصمیم گیرنده را برعهده دارد، درگزارش سالانه جدید خود، آمارهایی تكان دهنده درباره وضعیت كمبود آب درجهان را منتشر كرد.
به گزارش کیهان براساس این آمارها 23 درصد جمعیت جهان به آب كافی و سالم دسترسی ندارند. یعنی یك میلیارد و 800 میلیون نفر. این گزارش پیش بینی كرده است تا سال 2025 به 33 درصد یعنی یك سوم جمعیت جهان برسد.
حجم 3 درصدی آب شیرین دنیا را، سازمان ملل 4/23 میلیارد لیتر تخمین زده است كه البته حدود 68 درصد این آب ها در عمق زمین هستند و همان حجم 3 درصدی هم قرار است تا سال 2050 به 2 درصد برسد.
تا سال 2025، آب به بحرانی جدی تبدیل می شود. با كمبود آب، زمین گرم تر خواهد شد، تغییرات جوی شدید پدید خواهد آمد و بیماری ها گسترس پیدا می كنند. بیشترین كمبود آب در آفریقا و خاورمیانه خواهد بود. هم اكنون آسیا 60 درصد جمعیت دنیا را دارد و فقط 36 درصد منابع آب شیرین دنیا را. این آمارها واقعا نگران كننده تر است.
قصه از كجا شروع شد؟
در دهه 1970 میزان مصرف آب درجهان، دقیقا نصف چیزی بود كه حالا هست. همان موقع اعلام شد كه 80 درصد كل بیماری ها دركشورهای درحال توسعه به خاطر عدم دسترسی به آب سالم یا كافی است. هشدارهای مربوط به رشد بی رویه جمعیت هم در همین سال منتشر شد.
درسال 2001، كارشناسان سازمان بهداشت جهانی متوجه شدند كه بیش از یك میلیارد نفر از جمعیت دنیا به آب سالم دسترسی ندارند و دسترسی كلیه شهروندان به آب بهداشتی، جزو اهداف توسعه هزاره قرارگرفت.
تا اینجا مشكل فقط آن2/2 میلیون نفری بودند كه هرسال به خاطر بیماری های مرتبط با آب غیربهداشتی می مردند. اما گزارشی كه محققان دانشگاه نیوكاسل از تصویر آب جهان درسال 2025 ارائه دادند، همه را تكان داد.
طبق محاسبات محققان دانشگاه نیوكاسل تا سال 2025، یك سوم جمعیت جهان مشكل كم آبی خواهند داشت. بیشترین میزان بی آبی در آفریقا و خاورمیانه خواهد بود؛ جایی كه رشد جمعیت بیشتر از هرجای دیگری است.
بحران آب با عواملی چون رشد جمعیت و اتخاذ سیاست ها مرتبط است. از سوی دیگر 20 درصد از افزایش میزان كمبود آب به گونه ای تخمینی از تغییرات آب و هوا نشأت گرفته است. گرچه مناطق مرطوب احتمالا باران بیشتری خواهند داشت اما انتظار می رود میزان باران درمناطق خشك و حتی در برخی مناطق حاره ای و نیمه حاره ای كاهش یافته و بیشتر به گونه ای نامنظم ببارد. با این روند كیفیت آب نیز با افزایش سطوح آلودگی و دمای آب بدتر خواهد شد.
وضعیت بحرانی است
كمبود رو به افزایش سرانه آب، در بسیاری از قسمت های جهان درحال توسعه، روی می دهد چرا كه به دلیل رشد جمعیت، آلودگی و تغییرات آب و هوایی منابع آب به گونه ای مستمر درحال كاهش است.
الكساندر رایكف پژوهشگر و استاد دانشگاه اونتاریو كانادا در زمینه بحران آب درجهان می گوید: بحران آب چیزی است كه در راس تمامی بحران های اجتماعی و طبیعی قرار گرفته كه ابنای بشر برای بقای خود و كره زمین با آن مواجه هستند. بر خلاف مذاكرات پیوسته انجام شده درباره بحران آب، اوضاع رو به وخامت گذاشته و هر روزه حدود 2 میلیون تن مواد زاید در رودخانه ها، دریاچه ها و نهرها تخلیه می شود.
این درحالی است كه یك لیتر فاضلاب، حدود 8 لیتر آب شیرین را آلوده می كند. همچنین براساس محاسباتی كه در دانشگاه اونتاریو انجام شده، حدود 12هزار كیلومتر مكعب آب آلوده درسراسر جهان وجود دارد كه از همه آب موجود دربستر 10 رودخانه بزرگ دنیا بیشتر است.
بنابر این چنانچه روند آلودگی با رشد جمعیت هماهنگ باشد، دنیا تا سال 2050 حدود 18 هزار كیلومتر مكعب از آب شیرین خود را از دست می دهد كه این میزان تقریبا 9 بار بیش از رقمی است كه اكنون دركشورهای جهان، هرساله صرف آبیاری شده و بیشترین میزان مصرف منابع آب محسوب می شود.
كارشناسان معتقدند برای حل مشكلات ناشی از كمبود آب و جلوگیری از افزایش این بحران باید راهكارهای تجاری را تغییر داد.
حدود یك چهارم از جمعیت جهان به علت عوامل فیزیكی با كمبود آب مواجه هستند كه از این عوامل می توان به بلاهای طبیعی، استفاده بیش از حد از منابع آب و مدیریت ضعیف دركشاورزی اشاره كرد كه منجربه خشكی زودرس آب رودخانه ها و منابع آبهای زیرزمینی شده است.
همچنین حدود 1 میلیارد نفر نیز به علت عوامل اقتصادی با مشكل روبه رو هستند كه می توان به ضعف مدیریتی درساخت زیر بناهای ضروری برای ذخیره و استفاده از آب رودخانه ها و سفره های آب خیز اشاره كرد.
كه میزان آب مصرفی دركشاورزی 70 مرتبه بیشتر از آبی است كه درامور خانگی از قبیل پخت و پز مصرف می شود.
به عنوان مثال میزان آب مصرفی برای تهیه غذا در تایلند 2800 لیتر و در ایتالیا 3300 لیتر در روز می باشد.
كمبود آب در برخی از كشورها از جمله مصر باعث شده است تا بیشتر از نصف مواد غذایی مورد نیاز این كشور از طریق واردات تامین شود. چرا كه میزان آب موجود در مصر برای تولید مواد غذایی كافی نیست.
طبق اصول بین الملل، از عوامل مهم در تشدید كمبود آب می توان به فسادهای مالی موجود در بین افراد اشاره كرد. درواقع بین 20 تا 40 درصد از سرمایه گذاریهای عظیم در بخش آب باعث می شود تا بقیه افراد به آب تمیز و بهداشت دسترسی نداشته باشند.
پروژه های بزرگ آب از قبیل ساخت شبكه های آبی باعث ایجاد فساد مالی در ابعاد مختلف می شود. نتیجه این موارد نیز در نهایت به ضرر افراد عادی تمام می شود.
چه كاری باید انجام داد؟
توزیع نامتقارن بارندگی در مناطق مختلف منجر به ظهور اقلیم های خشك و نیمه خشك در مناطق مختلف گردیده است. این مناطق علی رغم برخورداری از توانمندی های بالقوه، در توسعه و پیشرفت خود با عوامل محدودكننده بی شكاری مواجه هستند.
برای رشد و پیشرفت در این مناطق راه ها را نباید بسته دید بلكه با برنامه ریزی دقیق و اعمال مدیریت همه جانبه در این مناطق می توان شاهد شكوفایی اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بود. امروزه آب به عنوان یك نعمت لایتناهی و فراوان تلقی نمی شود بلكه دولت ها و دانشمندان پی به این نكته برده اند كه از ذخایر آبی باید حداكثر بهره برداری را با كمترین اتلاف و ضایعات به عمل آورد.
مدیریت منابع آب بخشی از برنامه ریزی توسعه كشورها تلقی می شود و هر كشوری بر مبنای میزان منابع آب در دسترس، استراتژی و برنامه خاصی را برای بهره برداری بهینه از منابع آب موجود اجرا می نماید. كشاورزی به علت ارتباط مستقیم با آب و طبیعت به شدت از تنش های آبی تاثیر می پذیرد.
معمولا مناطق خشك كه از خصیصه كم آبی و بارندگی كم، رنج می برند در مقایسه با مناطق پرباران از شرایط كشاورزی متفاوتی برخوردار هستند. كشاورزی در مناطق خشك به علت بروز خشكسالی، سیل و بیابان زایی در سال های مختلف نیازمند استراتژی و برنامه های سازگار با این نوع اقلیم ها می باشد. اما كشورهای در حال توسعه به علت فقدان مدیریت هوشمند بر منابع آب و عدم به كارگیری راهكارها و عملیات فوق به مراتب بیشتر از تنش های آبی و خشكسالی ها آسیب می بینند.
امروزه یكی از مباحث مهم در امر مدیریت منابع آب، حفظ پایداری این منابع می باشد. سیستم های منابع آبی پایدار، برای دستیابی كامل به اهداف جامعه در حال و آینده طراحی و اداره می شوند. این در حالی است كه به ملاحظات اكولوژیكی این سیستم ها توجه گردد. سیستم های منابع آبی پایدار به نحوی طراحی و اجرا می شوند كه در مقابل تغییرات مختلف سازگار، قدرتمند و دارای توانایی واكنش باشند.
كشاورزی به علت ماهیت بیولوژیكی آن و وابستگی شدید آن به طبیعت بزرگ ترین مصرف كننده منابع آبی بیشترین كشورها می باشد. در كشور ایران 5/93 درصد منابع آبی در كشاورزی مورد بهره برداری قرار می گیرد آبیاری امروزه نقش مهمی را در اقتصاد كشورها بازی می كند. امنیت غذایی و فقرزدایی از این دسته هستند.
در كشورهای خشك و كم آب حفظ پایداری سیستم های آبی نیازمند به كارگیری اصول و برنامه ریزی دقیق تری می باشد. خشكی و كم آبی بر روی كشاورزی مناطق خشك تاثیر قابل توجهی دارند.
امروزه مدیریت منابع آب كشاورزی در دو بخش اعمال می گردد. بخش اول شامل مدیریت عرضه آب و بخش دوم شامل مدیریت تقاضای آب می باشد. محدودیت منابع آب و فشار زیاد بر ذخایر آبی موجب شده است تا توجه زیادی به مدیریت كارآمد و بهینه منابع آبی در بخش تقاضا شود.
مدیریت عرضه شامل عملیاتی همچون انتقال آب را از طریق كانال، استفاده از آب زیرزمینی در آبیاری، استفاده تلفیقی از آب كانال ها و زیرزمینی می شود.
بهره وری آب مفهومی است مربوط به مقدار درآمدی كه از هر واحد آب مصرفی در كشاورزی عاید می شود. نزدیك ترین واژه به بهره وری آب، كارایی مصرف آب می باشد.
كارایی مصرف به مقدار محصولی گفته می شود كه از هر واحد حجم آب به دست می آید. ارتقای بازده آبیاری، بهره وری آب و كارایی مصرف آب در بخش تقاضای منابع آب از جمله اهداف مهم و قابل توجه دولت هاست و بهره وری آب نقش هر واحد آب را در تولید ناخالص ملی تحت پوشش قرار می دهد.
امروزه در مدیریت منابع آب خصوصا در كشاورزی به ابعاد محیطی، اقتصادی، اجتماعی و... توجه ویژه ای باید داشت. مدیریت یكپارچه و سیستمی (نظام مند) برای تامین پایداری این منابع جایگاه رفیعی را در برنامه ریزی سران كشورها به دست آورده است.
افزایش سطح آگاهی و مشاركت فعال كاربران در سیاست گذاری های آب، به كارگیری تكنولوژی های نوین و كارآمد، كاربرد روش های كاهش دهنده تنش كم آبی و خشكی از اركان مدیریت بخش تقاضا است.
دیدگاه ها و تفكرات بخش كشاورزی باید از نوع نگرش های سنتی نسبت به منابع آب آزاد گردد. آب دیگر نباید یك منبع لایتناهی و فراوان تلقی شود.
در واقع روش ها و فنونی كه به كمترین میزان آب برای دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده نیازمند هستند باید در برنامه ریزی های كشاورزی و حتی غیركشاورزی جایگزین روش های سنتی در مصرف منابع آب شوند.