خلیفه دوم دو متعه را حرام كرده، یكی تمتع در حج و دیگری متعه در نكاح. اما روایات معتبره‌ای از ائمه شیعه موجود است كه بر ازدواج موقت تاكید دارد و بعضا آن را ثواب دانسته‌اند، به‌گونه‌ای كه شیعه تردیدی در آن ندارد. ازدواج موقت از نظر فقه شیعه دارای ضوابط و شرایطی است. نفقه كه در ازدواج دائم از واجبات است در ازدواج موقت به عهده مرد قرار نمی‌گیرد؛ حتی اگر مدت آن طولانی باشد و چگونگی و كیفیت پرداخت نفقه مبتنی بر توافق طرفین است. البته در نفقه اولاد، تفاوتی میان ازدواج موقت و دایم نیست، چراكه فرزند، متعلق به پدر است و پدر موظف به تامین اوست.
مورد دیگر در مورد ازدواج موقت این است كه حتی بهره‌مندی جنسی میان طرفین قابل‌شرط است. به این صورت كه زن و مرد می‌توانند شرط كنند كه همبستر نشوند یا دارای فرزند نشوند. در واقع ازدواج موقت مبتنی بر رضایت طرفین است. حتی چنانچه در اوایل ازدواج شرطی قرار داده شده بود، اما در ادامه اراده طرفین بر امر دیگری تعلق گرفت، می‌توانند توافق دیگری كنند. دیگر اینكه در ازدواج موقت برای جدایی نیاز به طلاق نیست یا زمان ازدواج به سر می‌آید یا اینكه طرفین توافق می‌كنند تا از یكدیگر جدا شوند. پس از جدایی در ازدواج دایم، زن تقریبا سه ماه صبر می‌كند تا ازدواج دیگری كند در حالی كه در ازدواج موقت مدت عده نصف ازدواج دایم یعنی 45 روز است.
معمولا این انتقاد وارد می‌شود كه ازدواج موقت باعث به خطر افتادن كیان خانواده می‌شود. این به آن جهت است كه ذهن‌ها به ازدواج‌های صورت گرفته و خانواده‌های تشكیل شده معطوف است. غالبا وجه منفی این قضیه مورد توجه است. جوانانی كه ازدواج نكرده‌اند و شرایط و امكانات برای تاهل آنان فراهم نیست، مدنظر قرار نمی‌گیرند. منافع حكم ازدواج موقت از مضار آن بیشتر است.
چرا منافع 90 درصدی را نادیده انگاریم و حكم را به‌دلیل مضرات 10 درصدی منتفی می‌دانیم. همه قوانین قابل سو‌ءاستفاده‌اند نه‌فقط احكامی از این دست. اگر ازدواج موقت به‌عنوان پروژه‌ای برای ارتباطات مشروع قبل از ازدواج مطرح شود، راهكاری برای زندگی محسوب می‌شود. گفته می‌شود، عرف جامعه ایران ازدواج موقت را برنمی‌تابد. قوانین اسلام صرفا برای جامعه ایران نگاشته نشده. ادعای اسلام این است كه برای همه بشریت وضع شده است و می‌خواهد زندگی ابنای بیشتر را تامین كند.
مسلمانان تقریبا یك‌ششم جمعیت دنیا را تشكیل می‌دهند. در محیط‌های غربی روابط میان زن و مرد به‌گونه‌ای كه عرف جامعه ما تعیین می‌كند، نیست. آنان مدتی پیش از ازدواج رابطه برقرار می‌كنند و سپس تصمیم به ازدواج دایم می‌گیرند و این را قبیح نمی‌دانند. در جامعه ما هنوز فرهنگ‌سازی در این موضوع صورت نگرفته است. بعضا فرهنگ تعریف شده با قواعد اسلامی متباین است. مواردی قابل احصا هستند كه به‌لحاظ نظری در احكام اسلامی طور دیگری هستند، در حالی كه هنوز در جامعه اسلامی پذیرفته نشده. یكی از شاگردان امام‌صادق(ع) به حضرت این نکته را مطرح می‌كند كه آیا حاضرید خواهر یا دخترتان به ازدواج موقت درآید. امام می‌گویند: «بسیاری از چیزها را ممكن است شما نپسندید ولی خدا می‌پسندد.»
آموزه‌های شرعی نباید موانع زیادی ایجاد كنند بلكه نیازهای انسانی باید برآورده شود. وجود موانع بسیار میان مردم و شرع فاصله می‌اندازد. امیرالمومنین نیز بیان كر‌ده‌اند كه نباید موانع متعدد ایجاد كرد. برخی می‌گویند اكثریت بر عدم پذیرش ازدواج موقت اتفاق دارند، اما آیا واقعا این‌گونه است؟ احتمالا این اكثریت، تنها والدین هستند. طبق نظرسنجی‌ها غالب جوانان موافق ازدواج موقت‌اند، ولی از موانع اجتماعی آن پروا می‌كنند. باید در بحث ازدواج موقت حساب‌شده پیش رفت و با سامان‌دادن آن، پدر و مادرها را توجیه كرد و جنبه‌های مثبت آن را نمایاند. در واقع ما به لحاظ عرفی به این موضوع اشكال وارد می‌كنیم نه شرعی. گرچه عقلا الزام است عرف رعایت شود و باید هم رعایت كرد، اما نه آنكه هیچ به فكر تغییر آن هم نباشیم.
آمار رسمی طلاق در ازدواج‌های دایم، اخبار ناگواری است. شرایط اقتصادی به‌گونه‌ای است كه فرد از تامین خود نیز عاجز می‌ماند. ازدواج دایم سرگردانی‌هایی را برای دوطرف فراهم می‌كند، ولی اگر موقت باشد. به‌طور مثال، چشم‌انداز یك‌سال ازدواج موقت برای یك زن تیره نیست و گمان نمی‌كند باید همیشه با معضلات بسازد. بعضا اشكال می‌شود ازدواج موقت زمینه ازدواج دایم را به‌خصوص برای زنان از بین می‌برد، اما موانع عرفی را باید برداشت و از طرفی زمینه سوءاستفاده را محدود كرد. از طرفی، دوطرف باید بتوانند رابطه خود را محدود تعریف كنند. اكنون هم در جامعه گاهی میان عقد تا جشن ازدواج فاصله وجود دارد و طرفین حدود را در این مدت رعایت می‌كنند، چون عرف از آنان می‌خواهد.
در ازدواج موقت هم می‌توان آن حدود را در نظر گرفت. ما همیشه از ترس مرگ خودكشی كرده‌ایم. این‌گونه اتفاقات در جامعه ما در حال رخ‌دادن است و ما از آن به‌عنوان آسیب‌های اجتماعی یاد می‌كنیم، اما حاضر نیستیم لفظ آسیب را از روی آن برداریم. چنانچه گفته شود با وجود ازدواج موقت چه تضمینی وجود دارد كه آمار طلاق در ازدواج‌های دایم كاهش یابد، باید گفت بسیاری از ازدواج‌های موقت به دایم ختم می‌شود. زمانی كه دو طرف به یكدیگر نزدیك می‌شوند و طرف مقابل را تست می‌كنند همدیگر را پذیرفته و سپس وارد ازدواج دایم می‌شوند. در واقع، دورانی كه ما از آن به نامزدی یاد می‌كنیم، می‌تواند ازدواج موقت باشد.
اگر پرسیده شود وضع فرزندان مولود از ازدواج موقت در جامعه چگونه خواهد بود، باید گفت پدر موظف به تامین و اداره فرزند است و از طرفی این فرض نادرست است، زیرا كمتر این‌گونه ازدواج‌ها به تولد فرزند منتهی می‌شود. غالبا افرادی كه مبادرت به ازدواج موقت می‌كنند، مردان دارای همسر یا زنان بیوه‌ای هستند كه روابط را كنترل می‌كنند. علاوه بر این، اكنون هم فرزندان طلاق وجود دارد. به‌دلیل اینكه ممكن است فرزند متولد شود یا آن فرزند با آسیب‌هایی روبه‌رو شود، نمی‌توان حكمی را كه واجد منفعت است برداشت. برای جلوگیری از سوءاستفاده باید قانون وضع كرد و اوضاع را مدیریت كرد. باید برای این بحث طرح و برنامه‌ریزی كرد نه آنكه اصل حكم را منتفی تلقی كنند.
این یادداشت برگرفته از گفت‌وگویی تلفنی با نویسنده است .
نظر شما