سلامت نیوز : دیابت (بیماری قند) یك بیماری بسیار جدی است كه می‌تواند به نابینایی، بیماری قلبی، نارسایی كلیوی و قطع عضو منجر شود اما رعایت رژیم غذایی، ورزش و مصرف دارو می‌تواند بیماری را كنترل نماید و از بروز عوارض خطرناك آن جلوگیری كند.

به گزارش سلامت نیوز ، عوارض چشمی دیابت، شامل گروهی از مشكلات چشمی است كه می‌تواند به اختلال بینایی جدی یا وخیم منجر شود كه شامل موارد زیر است:

- آسیب به عروق خونی لایه شبكیه (رتینوپاتی دیابتی) همراه با تورم در مركز بینایی شبكیه و خونریزی در شبكیه و زجاجیه. رتینوپاتی دیابتی شایع‌ترین عارضه بیماری قند و یكی از دلایل عمده نابینایی در بزرگسالان است. شروع رتینوپاتی دیابتی معمولا با اختلال بینایی بیمار همراه نیست. اما پس از گذشت چند سال، رتینوپاتی دیابتی پیشرفت كرده و بینایی را تهدید می‌كند.

درمان به موقع می‌تواند 90 درصد از بیماران مبتلا به رتینوپاتی دیابتی پیشرفته را از خطر نابینایی نجات دهد

- كاتاراكت یا آب مروارید زودرس (كدر شدن عدسی چشم)

- گلوكوم یا آب سیاه (افزایش فشار مایع داخل چشمی كه به آسیب عصب بینایی و اختلال بینایی منجر می‌شود)

همه بیماران دیابتی باید سالانه حداقل یك بار تحت معاینه كامل چشم قرار بگیرند.

شبكیه چیست؟

شبكیه لایه حساس به نور نازكی است كه در قسمت عقبی كره چشم و در سطح داخلی آن قرار دارد. نور وارد شده به چشم پس از تشكیل تصویر روی شبكیه به علائم عصبی تبدیل می‌شود. این علائم به وسیله عصب بینایی به مغز می‌رسد. بدون وجود شبكیه فرایند بینایی امكان‌پذیر نیست.

گونه رتینوپاتی دیابتی به شبكیه آسیب می‌رساند؟

هنگامی كه دیابت (بیماری قند) به عروق خونی كوچك در شبكیه آسیب می‌رساند رتینوپاتی دیابتی شروع می‌شود در این زمان معمولا مبتلایان هیچ تغییری در بینایی خود احساس نمی‌كنند. در رتینوپاتی دیابتی سه حالت ممكن است رخ دهد:

1- رتینوپاتی دیابتی زمینه‌ای: تغییرات عروق خونی، در این مرحله محدود به شبكیه است و به صورت گشاد شدن غیر طبیعی وریدها، خونریزی‌های كوچك در داخل شبكیه، تورم و رسوب چربی و انسداد عروق خونی كوچك در شبكیه است. این حالت را رتینوپاتی دیابتی زمینه‌ای می‌نامند.

2- رتینوپاتی دیابتی پیشرونده: با پیشرفت بیماری،‌ عروق خونی جدید غیرطبیعی و شكننده در سرتاسر شبكیه و همچنین زجاجیه (مایع شفاف و ژل مانندی كه داخل چشم را پر می‌نماید) گسترش می‌یابند. در صورت عدم درمان مناسب، این عروق غیر طبیعی خونریزی نموده و باعث تاری دید و تخریب شبكیه می‌شوند.

3- تورم لكه زرد: این حالت هنگامی اتفاق می‌افتد كه نشت مایع و چربی از عروق خونی آسیب دیده در لكه زرد (قسمتی از شبكیه كه دیدن جزئیات را امكان پذیر می‌سازد) رخ دهد. مایع جمع شده باعث تورم لكه زرد و تاری دید می‌شود.

گاهی اوقات عروق موئینه‌ای كه لكه زرد را تغذیه می‌كنند بسته می‌شوند و این ناحیه دچار كم خونی می‌شود. با كاهش فعالیت این ناحیه دید بیماران نیز كم می‌شود به این عارضه ایسكمی ماكولا می‌گویند.

چه كسانی در معرض ابتلا به این عارضه هستند؟

تمام افراد مبتلا به دیابت – دیابت نوع اول (شروع در نوجوانی و یا جوانی) و دیابت نوع دوم (شروع در بزرگسالی) – در معرض ابتلا به رتینوپاتی دیابتی هستند. هرچه طول مدت ابتلا به بیماری بیشتر باشد خطر ابتلا به رتینوپاتی دیابتی نیز افزایش می‌یابد. تقریبا نیمی از بیماران دیابتی در طول زندگی خود به درجاتی از رتینوپاتی دیابتی مبتلا می‌شوند.

سرعت پیشرفت رتینوپاتی دیابتی در دوران حاملگی بیشتر می‌شود و می‌تواند برای زنان دیابتی باردار مشكل ساز باشد، بنابراین توصیه می‌شود كه این افراد هر سه ماه یك بار حتما تحت معاینه كامل ته چشم قرار گیرند تا بینایی آنها حفظ شود.

علایم بیماری كدامند؟

معمولا رتینوپاتی دیابتی هیچ گونه علامت هشدار دهنده زودرسی ندارد. با این حال در مواردی كه تورم لكه زرد به وجود می‌آید تاری دید ایجاد خواهد شد كه قابل درمان است. همچنین به علت انسداد عروق كوچك شبكیه و عدم خونرسانی به لكه زرد، بینایی كاهش می‌یابد. در برخی موارد نیز بینایی در طول روز تغییر یافته، بهتر یا بدتر می شود.

با تشكیل عروق خونی جدید روی شبكیه در مرحله رتینوپاتی پیشرونده ممكن است خونریزی در نتیجه تاری دید ایجاد شود. معمولا اولین خونریزی چندان شدید نیست و در اغلب موارد تنها چند لكه خون یا نقطه شناور در میدان بینایی دیده می شود كه پس از چند ساعت از بین می‌رود. پس از گذشت چند روز یا چند هفته خون بیشتری از عروق نشت كرده و باعث تاری بیشتر دید می‌شود كه در موارد شدید، چشم مبتلا تنها قادر به تشخیص روشنایی خواهد بود. پاك شدن خون از داخل چشم چند روز، چند هفته و یا حتی سال‌ها می‌تواند به طول بیانجامد و در برخی موارد هیچ وقت پاك نمی‌شود. توجه داشته باشید كه خونریزی‌های شدید معمولا بیش از یك بار و غالبا به هنگام خواب رخ می‌دهند.

معمولا بیماری تا مراحل پیشرفته علائمی ندارد و به همین دلیل معاینات منظم چشمی برای افراد مبتلا به دیابت بسیار حائز اهمیت است.

رتینوپاتی دیابتی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

رتینوپاتی دیابتی با معاینه كامل چشمی قابل تشخیص است، این معاینه باید شامل موارد زیر باشد:

- آزمایش حدت بینایی: در این آزمون حدت بینایی با استفاده از جداول در فواصل گوناگون ارزیابی می‌شود.

- گشاد كردن مردمك و افتالموسكوپی: با ریختن چند قطره از داروی گشاد كننده مردمك داخل چشم، مردمك‌ها گشاد شده و چشم پزشك می‌تواند با استفاده از عدسی بزرگ كننده و وسایل ویژه‌ای قسمت وسیعی از شبكیه را معاینه كند.

چشم پزشك با معاینه شبكیه علائم اولیه بیماری را تشخیص می‌دهد این علائم عبارتند از:

الف- عروق خونی نشت كننده

ب- تورم شبكیه مانند تورم لكه زرد

د- بافت عصبی آسیب دیده

ه- هرگونه تغییری در عروق خونی

پزشك ممكن است از بیمار بخواهد تا عكسبرداری خاصی از شبكیه به نام فورسین آنژیوگرافی انجام دهد،‌ در این آزمایش ماده رنگی ویژه‌ای در عروق بازوی بیمار تزریق می‌شود و سپس حین عبور این ماده از عروق خونی شبكیه تصاویری تهیه می گردد. این تصاویر می‌توانند اختلالات عروق خونی را نشان دهند.

رتینوپاتی دیابت چگونه درمان می‌شود؟

سه روش درمانی برای رتینوپاتی وجود دارد كه در كاهش اختلال بینایی ناشی از این بیماری بسیار موثراند. در حقیقت حتی افرادی كه از رتینوپاتی پیشرفته رنج می‌برند در صورتی كه پیش از بروز آسیب شدید شبكیه اقدام به درمان نمایند، تقریبا 90 درصد شانس نگهداری بینایی را دارند. این سه درمان، لیزر و جراحی ویتركتومی و تزریق داخل چشمی است. باید توجه داشت كه اگرچه این درمان‌ها در كاهش اختلال بینایی بسیار موفقیت آمیز هستند اما معمولا نمی‌توانند بینایی از دست رفته را باز گردانند و موجب درمان قطعی بیماری شوند.

- لیزر: لیزر در مطب پزشك یا كلینیك چشم پزشكی انجام می‌شود. قبل از لیزر، پزشك مردمك را گشاد می‌كند و برای بی حس كردن چشم از قطره‌های چشمی استفاده می‌كند. در اتاق تاریك بیمار مقابل دستگاه لیزر می‌نشیند و پزشك عدسی ویژه‌ای را روی چشم قرار می‌دهد و پرتوهایی با قدرت بالای انرژی روی شبكیه متمركز می‌شود. طی لیزر بیمار ممكن است جرقه‌هایی از نور را ببیند. این جرقه‌ها گاهی باعث سوزش و ناراحتی می‌شوند.

پس از پایان لیزر، بیمار می‌تواند مطب را ترك نماید اما به یك نفر همراه نیاز دارد كه او را به منزل برساند. از آنجایی كه مردمك برای چند ساعت گشاد می‌ماند بیمار باید از عینك آفتابی استفاده نماید. احتمالا دید بیمار تا پایان روز تا حدودی تار خواهد بود و چنانچه احساس سوزش و درد چشم نماید برای درمان‌ آن می‌تواند با پزشك خود مشورت كند. پزشكان برای درمان تورم شدید لكه زرد و رتینوپاتی پیشرونده از لیزر استفاده می‌كنند.

لیزر درمانی معمولا بینایی از دست رفته را بر نمی‌گرداند ولی مانع از افزایش اختلال بینایی می‌شود

الف- تورم لكه زرد: انجام به موقع لیزر می‌تواند میزان بروز اختلال بینایی ناشی از تورم لكه زرد را به نصف برساند اما برای كنترل نشت مایع گاهی بیماران به بیش از یك بار لیزر نیاز دارند. در این روش درمانی، پرتوهای پر انرژی لیزر باعث بسته شدن عروق خونی نشت كننده در مركز شبكیه می‌شوند. به طور كلی لیزر درمانی مانع از افزایش اختلال بینایی می‌شود، اما معمولا بینایی از دست رفته را بر نمی‌گرداند.

ب- رتینوپاتی پیشرونده: در این نوع از بیماری نیز جهت از بین بردن عروق خونی جدید غیر طبیعی از لیزر درمانی استفاده می‌ شود. اما روش آن با نوع قبلی متفاوت است و به جای لیزر موضعی روی نقاط خاص در مركز شبكیه، صدمات سوختگی لیزری در منطقه‌ای دور از مركز شبكیه ایجاد می شود. فاكتورهای رشد عروقی كاهش یافته و باعث می‌شود كه عروق اضافی پسرفت كنند.

در این روش مختصری از دید محیطی، دید شب و تمایز رنگ‌ها كاسته می شود. بیمار مبتلا به رتینوپاتی دیابتی پیش رونده همواره در معرض خطر خونریزی‌های جدید است. این بدان معنی است كه برای حفظ بینایی گاهی به بیش از یك بار لیزر نیاز است.

- تزریق داخل چشمی داروها: الف: در مواردی كه ورم لكه زرد شدید باشد و یا به درمان‌های قبلی با لیزر جواب نداده باشد می‌توان از تزریق داخل چشمی استفاده كرد.

ب: همچنین در مواردی كه علی رغم لیزر درمانی عروق اضافی پسرفت نكنند و یا خونریزی زجاجیه تكرار شود می‌توان از تزریق داخل چشمی داروهایی كه به این منظور ساخته شده‌اند استفاده كرد. تزریق داخل چشمی در اطاق عمل و شرایط استریل انجام می شود.

- ویتركتومی (جراحی زجاجیه): گاهی به جای لیزر به عمل جراحی خاصی به نام ویتركتومی برای حفظ بینایی نیاز است. چنانچه در زجاجیه خون زیادی برای مدت طولانی وجود داشته باشد و یا جدا شدگی شبكیه ناشی از رشد بافت‌های فیبروز بر روی شبكیه وجود داشته باشد، ویتركتومی انجام می‌گیرد. در این عمل زجاجیه كدر برداشته می‌شود.

آمار نشان می‌دهد كه بیماران مبتلا به دیابت نوع اول (بیماران دیابتی وابسته به انسولین) كه بلافاصله پس از خونریزی شدید ویتركتومی وابسته به انسولین كه بلافاصله پس از خونریزی شدید ویتركتومی می‌شوند در مقایسه با افرادی كه با تاخیر این عمل را انجام می‌دهند دچار اختلال بینایی كمتری می‌شوند. ویتركتومی می‌تواند تحت بیهوشی عمومی یا موضعی انجام شود.

پزشك شكاف بسیار كوچكی در صلبیه یا سفیدی چشم ایجاد می‌كند و سپس وسیله كوچكی در چشم قرار می دهد كه زجاجیه را خارج و محلول سرم مخصوص را جایگزین آن می‌نماید. در مواردی كه جداشدگی شبكیه وجود داشته باشد زجاجیه و بافت‌های اضافی از روی شبكیه برداشته شده و سپس با استفاده از تزریق گاز و یا روغن سیلیكون به جای زجاجیه برداشته شده شبكیه به محل اصلی خود چسبانده می‌شود. بیمار ممكن است پس از عمل به خانه برگردد یا این كه شب را در بیمارستان به سر برد. پس از عمل، چشم بیمار قرمز و حساس می‌شودو جهت محافظت از آن باید از محافظ چشمی برای چند روز یا چند هفته استفاده نمود. همچنین قطره‌های چشمی برای جلوگیری از عفونت و كاهش التهاب تجویز می‌شود.

آیا لیزر درمانی عوارضی هم دارد؟

لیزر درمانی شبكیه، در بیماری دیابت ممكن است تا حدودی موجب كاهش دید محیطی، كاهش قدرت تطابق، كاهش دید شب، عدم تحمل به نور خورشید و كاهش تمایز رنگ‌ها شود. در طول درمان با لیزر معمولا درد مختصری در چشم ایجاد می‌شود كه قابل تحمل است و می‌توان با داروهای خاصی آن را كنترل كرد. در مجموع با انجام مطالعات گسترده‌ای كه در دنیا در این زمینه انجام شده است چنین به اثبات رسیده است كه كسانی كه تحت درمان با لیزر قرار گرفته‌اند نسبت به كسانی كه لیزر نشده‌اند از این روش سود فراوان برده‌اند و دید آنها حفظ شده است.

آیا می‌توان از رتینوپاتی دیابتی جلوگیری نمود؟

خطر ابتلا به رتینوپاتی را می‌توان تا حدودی كاهش داد. كنترل مناسب قند خون، خطر بروز و پیشرفت رتینوپاتی دیابتی را كاهش می‌دهد.

بررسی‌ها نشان می‌دهند كه بیمارانی كه قند خون خود را تا حد ممكن نزدیك به میزان طبیعی نگه می‌دارند كمتر به عوارض عصبی، كلیوی و چشمی دیابت مبتلا می‌شوند. در نتیجه بیمار باید با پزشك خود درباره میزان قند خون مناسب، مشورت نماید.

شیوع سایر عوارض چشمی دیابت چه میزان است؟

بیماران دیابتی در خطر ابتلا به عوارض چشمی دیگری نیز هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد كه خطر ابتلا به آب مروارید در افراد دیابتی دو برابر افرا غیر دیابتی است. همچنین این بیماری در افراد دیابتی در سنین پایین تری اتفاق می‌افتد. معمولا آب مروارید با جراحی درمان می‌شود. میزان ابتلا به گلوكوم (آب سیاه) نیز در افراد دیابتی دو برابر افراد غیر دیابتی است و مانند رتینوپاتی دیابتی هرچه مدت زمان ابتلا به دیابت طولانی تر باشد، خطر ابتلا به آب سیاه بیشتر خواهد بود. درمان گلوكوم شامل دارو، لیزر درمانی و جراحی است.

برای حفظ بینایی خود چه اقداماتی می‌توانید انجام دهید؟

تشخیص و درمان زود هنگام بیماری قبل از ایجاد اختلال بینایی یا نابینایی بهترین راه كنترل عوارض چشمی دیابت است به همین دلیل اگر مبتلا به دیابت هستید باید حتما سالانه یك بار توسط چشم پزشك معاینه شوید و چنانچه به رتینوپاتی دیابتی مبتلا شده‌اید باید با فواصل كوتاه تری به پزشك مراجعه نمایید. همچنین اگر دچار علائمی چون تاری دید، مشاهده جرقه‌هایی در میدان دید و حملات ناگهانی از دست دادن بینایی شدید، باید بلافاصله به پزشك متخصص چشم مراجعه كنید.

تشخیص و درمان زود هنگام عوارض چشمی دیابت قبل از ایجاد اختلال بینایی بهترین راه كنترل آن است.

منبع : ایسنا