سلامت نیوز: اختلال اوتیسم (Autism) را معلولیت رشدی فراگیری كه از بدو تولد همراه كودك است، تعریف كرده‌اند. اختلال اوتیسم جزو اختلال‌های نافذ رشد است كه با اختلال شدید در چند زمینه رشدی از جمله مهارت‌های تعامل اجتماعی و ارتباطی یا رفتار، تمایل‌ها و فعالیت‌های بسیار عجیب و غریب همراه است. این اختلال پیش از 3 سالگی آغاز می‌شود و شیوع آن 4 تا 5 برابر در پسرها بیش از دختران است.

ویژگی‌های تشخیص اوتیسم براساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSH-IV-R) به این شرح است:

اختلال در ارتباطات كلامی و غیركلامی نشانه‌های زیر را دارد:

ـ نداشتن شیوه ارتباطی مشخص و روشن

ـ ارتباط‌های غیركلامی نابهنجار

ـ نداشتن فعالیت‌های مبتنی بر تصویرسازی ذهنی

نابهنجاری‌های در تولید سخن از جمله:

ـ استفاده از واژه‌های تكراری یا شیوه سخن‌گفتن كلیشه‌ای

ـ معكوس‌سازی ضمیر

ـ كاربرد واژه‌ها یا عباراتی كه خاص خود كودك است

ـ تكرار واژه‌های نامربوط

ـ ناتوانی در آغاز كردن صحبت یا دقیق سخن‌گفتن

الگوهای رفتاری، تمایل‌ها و فعالیت‌های تكراری و كلیشه‌ای همانند:

ـ ردیف كردن یا قطار كردن اشیاء

ـ دلمشغولی شدید به قسمت‌هایی از اشیاء

ـ اطوارهای حركتی قالبی و تكراری همانند تكان دادن سر، دست‌ها و پاها

ـ داشتن رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی و الگوی خواب نامنظم و آشفته

بیشتر كودكان مبتلا به اوتیسم به ضعف یادگیری مبتلا هستند. بنابراین برای كودكان مبتلا به اوتیسم، یادگیری موفق به داشتن یك برنامه انفرادی با طراحی خوب بستگی دارد. بررسی‌های متعددی برضرورت وجود ساختار در تعلیم و تربیت كودكان مبتلا به اوتیسم تاكید دارند. وجود ساختار می‌تواند هم بررفتار آنها و هم برقدرت یادگیری آنها تاثیر مثبتی داشته باشد. احتمال دارد كه كودكان مبتلا به اوتیسم نتوانند در برابر تجربیات فراگیری خود واكنش معناداری نشان دهند. به همین خاطر معلمان باید در حین درس زمانی را در نظر بگیرند تا این كودكان در مورد آنچه آموخته می‌شود و چگونگی ارتباط آن را با آموخته‌های قدیمی و جدید تامل و فكر كنند. با توجه به گستره وسیع طیف كودكان مبتلا به اختلالات اوتیسمی بسیار مهم است كه معلمان با علائم اولیه اوتیسم آشنا باشند چرا كه احتمال دارد كودكان بسیاری با اشكال خفیف این اختلال در كلاس‌های درس مدرسه عادی حضور داشته باشند. همچنین معلمان باید بدانند كه برای به حداكثر رساندن توان آموزشی چنین كودكانی چه روش‌هایی را به كار بگیرند.

معلمان؛ نگران از دانش‌آموز اوتیسمی

تصویر ناموزون مشكلات این كودكان بیمار می‌تواند در نظر معلمان كاملا نگران‌كننده باشد و برخی از آنان را به این باور برساند كه این كودكان، تنبل و نافرمان هستند و در نتیجه از این نكته غافل بمانند كه آنها با مشكلات واقعی دست و پنجه نرم می‌كنند. بنابراین تشخیص این نكته كه شاید آنها برای انطباق با روش تدریس به یك انگیزه و روش متفاوت نیازمندند، اولین گام در تعلیم و تربیت آنان است. لازم به ذكر است كه هرگونه تعللی در تشخیص این بیماری می‌تواند به وخیم‌تر شدن مشكلات كودكان منجر شود. این نكته به خصوص در مورد دانش‌آموزانی كه بیماری آنها تشخیص داده نشده و در مدارس معمولی به سطح راهنمایی وارد شده‌اند و در عین حال، كمك انفرادی چندانی دریافت نكرده‌اند، بسیار اهمیت دارد.

در هنگام آموزش كودكان مبتلا به اوتیسم باید به خاطر داشت كه آنان با یكدیگر بسیار متفاوتند و در توان علمی و رفتار خود باهم فرق فاحش دارند. برخی نیاز دارند تا از امكانات تخصصی برای بیماران مبتلا به اوتیسم مثل كلاس‌ها، مراكز و مدارس خاص استفاده كنند و برای برخی دیگر همان موارد آموزشی كه مدارس معمولی ارائه می‌دهند، كافی است. چند سال اول مدرسه می‌تواند برای بسیاری از این كودكان و خانواده‌های آنان یك كابوس باشد. با بزرگتر شدن كودكان، رفتار آنها اغلب مشكل‌تر می‌شود و این می‌تواند در مدارس ابتدایی مشكلاتی را به بار آورد. برخی از آنان به خصوص آنها كه مشكلات رفتاری بارز دارند مجبورند كه ابتدا در مراكز تخصصی آموزش ببینند، اما به محض كنترل كردن رفتارها می‌توان آنها را به مدارس معمولی فرستاد. برای اثربخشی بیشتر یادگیری دانش‌آموزان اوتیسمی لازم است كه والدین و معلمان رابطه نزدیكی با هم داشته باشند. اهمیت بسیار دارد كه والدین در هرگونه برنامه اقدام و بخصوص در مراحل اولیه یادگیری درگیر شوند. ارائه منظم گزارش و اطلاعات درباره پیشرفت كودك به والدین می‌تواند كمك كند. تكالیف مدرسه می‌تواند مشكل عمده باشد كه رابطه بین خانه و مدرسه را واجب می‌كند. اطلاعات والدین نیز می‌تواند برای معلمان بسیار باارزش باشد تا با كمك آنها بتوانند به درستی به نیازهای دانش‌آموزان اوتیسمی بپردازند.

اهمیت ایجاد خودباوری در والدین و توانایی آنها برای كمك به كودكان خود را نباید دست‌كم گرفت. برنامه‌های بسیاری رهنمودهای لازم را درباره نحوه كمك به والدین به كودكشان دربردارند، اما والدین علاوه بر چنین برنامه‌ای به زمان، حمایت و تشویق نیاز دارند. در شرایط آرمانی باید بین خانه و مدرسه ارتباط و مذاكره مستمر وجود داشته باشد.

كمبودهای اجتماعی یا مشكلات ارتباطی​

نكته: اهمیت ایجاد خودباوری در والدین و توانایی آنها برای كمك به كودكان خود را نباید دست‌كم گرفت، آنها علاوه بر یک برنامه ریزی منسجم به زمان ،​ حمایت و تشویق نیاز دارند. در شرایط آرمانی باید بین خانه و مدرسه ارتباط​ مستمر وجود داشته باشد​

یكی از مهم‌ترین مشخصات دانش‌آموزان اوتیسمی كمبودهای اجتماعی است. این كودكان در سال‌های قبل از مدرسه حداقل تعامل با والدین خود را دارند، به دیگر كودكان علاقه‌ای نشان نمی‌دهند، تماس‌های چشمی نامعمول و حالات چهره محدودی را دارا هستند. احتمال دارد آنها فاقد حس همدلی به نظر آیند و مرتكب گفتار و كرداری شوند كه از نظر اجتماعی نامناسب است. آنان افراد را مانند اشیاء تصور می‌كنند، از بازی با همسالان خود طفره می‌روند و به فعالیت‌های انفرادی می‌پردازند. این میل به تنها بودن همچنان كه بزرگ می‌شوند در آنها ادامه می‌یابد.

از دیگر مشخصات بارز آنان این است كه وارد گفت‌وگوی دوسویه نمی‌شوند. گفتارشان بیشتر تكراری و تك‌گویی است تا این كه شكلی از یك ارتباط اجتماعی باشد. احتمال دارد درك آنها بشدت مختل شود و بارها و بارها صداها، كلمات یا عبارات خاصی را تكرار كنند.

توصیه‌هایی برای بهبود كودكان اوتیسمی

برای بهبود رفتارهای اجتماعی دانش‌آموزان اوتیسمی توصیه‌های زیر ارائه می‌شود:

به آنان بیاموزید كه چگونه با دیگران بازی كنند و بجوشند.

به آنها كمك كنید تا هیجانات و عواطف خود را بشناسند و بر زبان آورند.

این كودكان را تشویق به دوستی با همسالان خود بكنید.

برای افزایش آگاهی اجتماعی آنان، از وسایل كمك آموزشی استفاده كنید.

ـ همچنین برای افزایش مهارت‌های گفتاری آنان

عبارات مناسبی را برای شروع گفت‌وگو به كودكان بیاموزید.

برای آسان‌تر شدن گفت‌وگو، فنون نمایش و گفتار را به آنها بیاموزید.

به آنها بیاموزید كه چگونه برای تاكید بر كلمات اصلی از زیر و بم صدا، آهنگ كلام و تكیه بر كلمات استفاده كنند.

آنها را تشویق كنید كه در حضور دیگران بیشتر فكر كنند تا افكار خود را بیان كنند.

از شرایط اضطراب‌زا كه احتمال دارد مانع گفتار آنها شود، بكاهید.

مهم‌ترین برنامه آموزشی را انتخاب كنید

می‌توان گفت هیچ برنامه آموزشی وجود ندارد كه برای همه كودكان اوتیستیك مفید باشد. برای كودك شما نیز برنامه‌ای مفید است كه با علایق و توانایی‌های او مطابقت داشته باشد. به هر حال باید در نظر داشت كه همیشه شرایط كاملا ایده‌آل نیست و یافتن بهترین درمان نیز با محدودیت‌هایی چون عدم دسترسی به مدارسی كه در این زمینه برنامه‌ریزی داشته باشد یا دارای درمانگر باشد، عدم تطابق برنامه مورد استفاده در مدرسه با نیازهای فرزند شما و دور بودن مدرسه و هزینه‌های آن مواجه است. خانواده‌ها می‌توانند با انجام یكسری بررسی‌ها بهترین برنامه ممكن را انتخاب نمایند. قبل از گرفتن تصمیم نهایی باید خانواده نیازهای كودك، توانایی‌ها و علایق وی را ارزیابی نماید. همچنین باید در مورد مكان مدرسه و برنامه‌های آن تحقیقات لازم را به عمل‌ آورند.

افراد اوتیستیك نیز مانند سایر انسان‌ها هستند. آنها نیز نقاط ضعف و قوت، احساس و نیازهایی دارند، تنها تفاوت افراد اوتیستیك با سایرین این است كه این افراد ناتوانی‌هایی را در مجموع دارند كه شاید هر كدام از این ناتوانی‌ها را جدا جدا در سایر افراد بتوانید ببینید. بعضی از كودكان اوتیستیك حتی از نظر درجه هوشی از افراد معمولی دارند، بعضی از كودكان اوتیسمی حتی از نظر درجه هوشی از افراد معمولی بالاترند و بعضی‌ها نیز پایین‌تر. برای كمك به این افراد نیاز است كه مربیان و درمانگران مطالعات كافی و مناسب را داشته باشند تا بتوانند هر چه موثرتر و مناسب‌تر با این بیماران كار كنند. بعضی از كودكان اوتیستیك نیاز دارند تا بیشتر در زمینه رفتارهای اجتماعی با آنها كار شود. بعضی نیازمند تصحیح رفتارهای تهاجمی و خودآزاری هستند.

در حقیقت تقریبا هیچ برنامه‌ای به تنهایی وجود ندارد كه بتوان گفت در برگیرنده همه این نیازها در كودكان اوتیستیك باشد. پس لازم است​ از برنامه‌هایی استفاده شود كه در برگیرنده بیشترین نیازهای كودك شماست. توجه به این نكته نیز لازم است كه تمامی متخصصان در امر اوتیسم معتقدند كه تشخیص زودهنگام و شروع درمان در سنین كم بهترین نتایج را در برخواهد داشت.

اگر كودك هر چه زودتر در برنامه درمانی قرار گیرد زودتر هم به سطح رفتارهای عادی خواهد رسید. همچنین افراد متخصصی كه سال‌ها روی كودكان اوتیستیك كار كرده‌اند معتقدند كه هر چه برنامه درمانی منظم‌تر و دارای ساختار دقیق‌تری باشد، می‌توان نتایج بهتری را به دست آورد. گاهی یك برنامه از متعلقات زیاد برای كمك به فرد اوتیستیك برخوردار است.

برای مثال برنامه درمانی یك كودك می‌تواند شامل گفتاردرمانی، رشد و بهبود رفتارهای اجتماعی و دارودرمانی باشد و برنامه درمانی كودك دیگر از رشد و بهبود رفتارهای اجتماعی، بهبود مجموعه حواس پنجگانه و تغییرات رژیم غذایی تشكیل شده باشد.

كودكان اوتیسمی را چگونه آموزش بدهیم؟

به گفته متخصصان روان‌درمانی كودك، یك برنامه تحصیلی موثر برای دانش‌آموزان اوتیسمی باید مشخصات زیر را دارا باشد:

ـ‌ مداخله زودهنگام در رفتار كودك را تشویق كند.

ـ‌ سازمان‌یافته و برنامه‌ریزی‌شده باشد.

ـ‌ برنامه آن قابلیت پیش‌بینی داشته و معلمان و درمانگران آن ثابت باشند.

ـ‌ برنامه‌های درمانی تخصصی و درمانگران كارآمد داشته باشد (گفتاردرمانی، فیزیوتراپی، كاردرمانی و ...)

ـ هر معلم مسوولیت تعداد كمی دانش‌آموز را به عهده بگیرد.

ـ‌ آموزش هر وظیفه به چند مرحله ساده تقسیم شود.

ـ معلمان و درمانگران برای جلب توجه، بسته به علایق كودك از پاداش‌های مختلفی استفاده كنند.

ـ برای تكرار رفتارهای مناسب از تقویت‌كننده‌های مثبت و پاداش استفاده شود.

ـ خانواده‌ها تشویق شوند كه درمان را در خانه ادامه دهند.

هر چه كودكان اوتیسمی زودتر تحت آموزش خاص قرار گیرند، سریع‌تر به سطح رفتار عادی می‌رسند و هر چه ساختار برنامه درمانی منظم‌تر باشد، بهبودی زودتر حاصل می‌شود.

منبع: جام جم آنلاین