سلامت نیوز: مغازه پر است از جعبه‌های رنگارنگ با نوشته‌های درشت انگلیسی و گوشه و كنار بسیاری از جعبه‌ها خطوط ریز چینی به چشم می‌خورد و البته هشدارهایی به زبان فارسی روی بعضی جعبه‌ها؛ دارای قطعات ریز، خطرناك برای كودكان زیر سه سال و... اما انگار مادر بچه هر طرفی كشیده می‌شود كه بچه می‌كشدش، نه هشدارهای روی جعبه‌ها. خانم فروشنده كلاه بچه را بالا می‌زند و به صورتش نگاه می‌كند. سعی می‌كند با لبخند توجه بچه را به اسباب‌بازی‌های كنار پیشخوان جلب كند. جعبه‌های عروسك كنار هم چیده شده‌اند و بچه با چشم‌های كنجكاو یكی یكی نگاه‌شان می‌كند. باربی، ماشین‌های كوچك و بزرگ، انواع عروسك‌ها و شخصیت‌های كارتون‌ها، تلسكوپ، ارگ و بازی‌های فكری. این اسباب‌بازی‌ها راه درازی طی كرده‌اند تا به این مغازه برسند و همین‌طور سال‌هایی دراز برای اینكه به این هشدارها، علایم و استانداردها برسند.

ظاهرا شورای نظارت و سیاست‌گذاری بر اسباب‌بازی كودكان بیش از گذشته به استانداردها توجه نشان می‌دهد و در حال شناسنامه‌دار كردن تمام اسباب‌بازی‌های موجود در بازار است. با این حال هنوز طبق برآورد دبیر این شورا، چیزی معادل 25درصد واردات اسباب‌بازی غیرقانونی و فارغ از نظارت‌های سازمان استاندارد است. سهم ایران از تولید اسباب‌بازی در حالت خوشبینانه به پنج‌درصد كل اسباب‌بازی‌ها می‌رسد و بسیاری از معیارهای كیفی اسباب‌بازی‌ها قربانی قیمت ارزان كالاهای چینی و صرفه مالی آنها برای مصرف‌كنند‌گان شده است. ظاهرا هنوز هم راه‌های درازی است كه طی نشده باقی مانده.

اسباب‌بازی‌های آلوده
خبر ورود اسباب‌بازی‌های آلوده به كشور سال گذشته پررنگ‌تر از قبل مطرح شد و نگرانی‌هایی به وجود آورد. مدیركل استاندارد و تحقیقات صنعتی استان تهران، اسامی 27 برند اسباب‌بازی را به عنوان غیراستاندارد و مخرب اعلام كرد كه با كیفیت پایین و از مواد بازیافتی ساخته شده بودند. اسباب‌بازی‌های وارداتی كه نظارت درستی بر آنها صورت نگرفته بود، كودكان را در معرض خطر آلودگی و اختلال رشد و حتی سرطان قرار داده بود. این موضوع چیز جدیدی نبود. در سال 87 نیز معاون اداره كل نظارت بر اجرای استاندارد موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، در گفت‌وگو با ایسنا نسبت به استفاده از اسباب‌بازی‌های آلوده هشدار داده و از یویوی غیراستاندارد، انواع حیوانات و عروسك‌ها، هواپیما، ماشین اسباب بازی، تفنگ، اسكوتر برقی و غیربرقی، پولیشی و سپر شمشی غیراستاندارد نام برده بود.

شورای نظارت بر اسباب‌بازی‌ها از سال 81 به بعد اسباب‌بازی‌ها و سرگرمی‌های داخلی را به ثبت رسانده و از همان سال هم شروع به صدور مجوز برای ورود اسباب‌بازی به كشور و نظارت دقیق‌تر بر آنها با كنترل فلزات و عناصر سنگین به كار رفته و اندازه مجاز آنها در اسباب‌بازی‌ها كرد اما همچنان خلأهایی در این سال‌ها وجود داشته كه به اسباب‌بازی‌های آلوده اجازه ورود می‌داد. مثل مصوبه‌ای كه بر اساس آن كالاهای با ارزش كمتر از دو هزار دلار از ارجاع نمونه به موسسه استاندارد معاف بود و برخی واردكنندگان كالاها در چند اظهارنامه دو هزار دلاری تنظیم می‌كردند تا از بررسی و نظارت موسسه استاندارد عبور كنند. با لغو این مصوبه ورود اسباب‌بازی‌های آلوده بیشتر محدود به كالاهای قاچاق شد.

تمام اسباب‌بازی‌ها باید تا پایان سال ثبت شوند
فرجو دبیر شورای نظارت و سیاست‌گذاری بر اسباب‌بازی كودك كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان به تازگی از طرح تهیه شناسنامه‌ برای تمام اسباب‌بازی‌های موجود در بازار خبر داده است. او در این‌باره به شرق می‌گوید: «در ارتباط با كالاهای ثبتی كه تولید داخل هستند، برای جلوگیری از كپی‌برداری بازی‌ها برچسب هولوگرام چاپ شده كه شماره ثبت هر بازی روی آن هست و خریدار می‌تواند شماره آن را برای سامانه پیام كوتاه ارسال كند و شناسنامه بازی را دریافت كند. این كار دو هدف را دنبال می‌كند: اول اینكه حفظ اصالت اسباب‌بازی كه در كشور تولید می‌شود و دوم اینكه مشخصات طرح و سال تولید و تولید‌كننده بازی و سایر اطلاعات بازی می‌تواند در اختیار مصرف‌كننده قرار بگیرد. در داخل، بعضی تولیدكننده‌ها برای ثبت مراجعه نكرده‌اند چون ثبت اختیاری است و برای حفظ حق و حقوق تولید‌كنندگان است. بخشی از اسباب‌بازی‌ها هم به عللی ثبت نشده‌اند. مثلا كپی‌برداری از یك نمونه خارجی بوده در حالی كه برای ثبت باید 30درصد تغییر و دخل و تصرف در نمونه خارجی ایجاد شده باشد. برای ساماندهی اسباب‌بازی‌های ثبت نشده هم هولوگرام توزیع و فروش در نظر گرفته شده است.»

او درباره اجرای این طرح برای كالاهای وارداتی اضافه می‌كند: «مرحله دیگر طرح مربوط به اسباب‌بازی‌های وارداتی است كه از سال 81 به بعد برای آنها مجوز فرهنگی صادر شد. سازمان استاندارد هم آنها را از نظر ایمنی و استاندارد بررسی و مجوز صادر می‌كند. برای اسباب‌بازی‌های وارداتی هم این هولوگرام ساخته می‌شود كه از كالای قاچاق تشخیص داده شود. اما در سطح بازار هنوز دستگاه‌های دیگر با ما همكاری نكرده‌اند. مثل اتحادیه، شورای اصناف، اماكن و نیروی انتظامی. ما در ارتباط با اسباب‌بازی‌های ممنوعه اطلاع‌رسانی كرده‌ایم و جلسات مشتركی برای ایجاد واحدهای بازرسی با این دستگاه‌ها داشته‌ایم. شورای نظارت هم نیروهایی را برای این كار تربیت كرده اما همكاری لازم صورت نگرفته. در حالی كه قاچاق از نظر فرهنگی و ایمنی می‌تواند كودكان را مورد تهاجم قرار دهد. اگر رنگ اسباب‌بازی مسموم‌كننده باشد و اختلال در رشد فیزیكی كودك به وجود آورد، شوخی‌بردار نیست.»
به گفته دبیر شورای سیاست‌گذاری و نظارت بر اسباب‌بازی، در حال حاضر مرحله اول این طرح اجرا شده و اطلاعات نزدیك به 20 عنوان سرگرمی و اسباب‌بازی وارد سامانه شده است. تا آخر سال هر سه مرحله طرح به پایان می‌رسد. به طوری كه در سال‌های آینده هیچ اسباب‌بازی‌ای نباید بدون هولوگرام در بازار باشد.

واردات 45میلیون دلاری اسباب‌بازی در سال 90
سه میلیون و 600 هزار دلار در هر ماه میانگین واردات اسباب‌بازی از 21 گمرك تخصصی كشور است كه اگر ضرب در 12 شود نشان می‌دهد، رقمی حدود 45 میلیون دلار در سال 90 ارزش واردات اسباب‌بازی به كشور بوده است. در حالی كه در سال 81 كه شروع نظارت بر ورود اسباب‌بازی‌ها به كشور بود، ماهانه نزدیك به 57هزار دلار واردات داشتیم.
فرجو ضمن ارایه این آمار از ورود بیش از 90‌درصد این اسباب‌بازی‌ها از كشور چین می‌گوید: «اسباب‌بازی كه چین تولید می‌كند به لحاظ اینكه مواد اولیه ارزان استفاده كرده و دستمزد كارگر در آنجا پایین است، قیمت پایینی دارد. البته چین كالاهای درجه بالا هم تولید می‌كند كه استانداردهای جهانی مثل en71 و sts را رعایت كرده كه در كشورهای مختلف قابل قبول باشد، اما بعضی تولیدكننده‌های چینی برای پایین آوردن قیمت، استانداردها را رعایت نمی‌كنند. خریدار ایرانی هم برای اینكه ارزان‌ترین كالا را تهیه كند، به این سمت می‌رود. این اتفاق در كشورهای آمریكایی و اروپایی هم رخ داده و در نمونه‌هایی سرب و رنگ اسباب‌بازی‌های چینی بیش از اندازه بوده است.»

به گزارش گروه تحقیقات بازار (NPD) بازار اسباب‌بازی در دنیا 3/83 میلیارد دلار را در سال 2010 به خود اختصاص داده است كه در مقایسه با سال 2009 حدود پنج درصد افزایش داشته است. سهم بازار در منطقه آسیا دو برابر میانگین كل، افزایش داشته است اما همچنان آمریكا با 22میلیارد دلار در صدر بازار اسباب‌بازی قرار گرفته. این كشور به همراه ژاپن، چین، انگلستان و فرانسه 50درصد بازار اسباب‌بازی جهان را در اختیار دارند.

رعایت استانداردها
فرجو می‌گوید: «در ایران بیشترین مشكل در اسباب‌بازی‌های وارداتی چینی در مورد عدم رعایت نشانه‌گذاری استاندارد دیده شده است. مثلا اگر اسباب‌بازی قطعات ریز دارد هشدار باید روی بسته اسباب‌بازی ثبت شود. واردكننده باید برچسب فارسی روی كالای وارداتی بزند. بخش دیگری از مشكل در مواد اولیه بوده. یعنی مواد اولیه بازیافتی كه بیش از حد مصرف شده‌اند را باز آسیاب می‌كنند و یك‌بار دیگر با آن، محصول می‌زنند. این ضایعات كم‌كم خاصیت‌شان را از دست می‌دهند اما با زدن رنگ مشكی به آن باز كالای ارزان تولید می‌كنند كه دچار مشكلاتی است. مثلا شكننده و تیز است و به كودك آسیب می‌رساند. بخش دیگری از مشكلات، مربوط به رنگ است. رنگ‌هایی كه به اسباب‌بازی اضافه می‌شود باید طبق جدولی باشد كه تناسب اجزای رنگ را مشخص كرده كه مثلا میزان سرب آن باید چقدر باشد. اگر بالاتر باشد می‌تواند بچه را مسموم كند. سازمان استاندارد اخیرا تفاهم‌نامه‌ای با چین امضا كرده كه كالاها موقع خروج كنترل شوند و هر كالایی كه گواهی‌های مربوطه را داشت، ارسال می‌شود.»

مونتاژ در داخل به جای تولید
حداكثر پنج درصد اسباب‌بازی‌ها در ایران تولید داخل است. دبیر شورای سیاست‌گذاری و نظارت بر اسباب‌بازی علت این موضوع را مشكلات فراوان برای تولیدكننده داخلی می‌داند كه یكی از آنها ناتوانی در رقابت با كالای چینی است: «یكی از اقداماتی كه سال گذشته برای حل این مشكل انجام شد، این بود كه تعرفه واردات قطعات اسباب‌بازی از 55درصد به 20درصد رسید. این كار به كارآفرینی در داخل كمك می‌كند چون تولیدكننده داخلی كه توان تولید یك اسباب‌بازی كامل را ندارد، می‌تواند قطعات را از خارج وارد كند. امیدواریم این اقدام به افزایش تولید داخل هم كمك كند. البته ما تولیدكننده صادركننده هم داریم. مثلا كسی را داریم كه تفنگ ترقه‌ای تولید می‌كند و به دوبی می‌فرستد. ایرانی به عنوان خارجی آن را می‌خرد و می‌آورد.»

خلاقیت و آموزش قربانی قیمت پایین
كشورهای ایتالیا، تایوان، تایلند، اسپانیا و آلمان هم بخشی از واردات اسباب‌بازی ما را تامین می‌كنند كه به گفته فرجو در حالت بسیار خوشبینانه كمتر از 10درصد واردات ما مربوط به آنهاست. او می‌گوید: «كالاهای این كشورها نسبت به چینی‌ها گران‌تر است اما بیشتر به سمت بازی‌های فكری و پازل‌های تصویری می‌رود. از تركیه هم دو كالای عمده‌ای كه در این زمینه وارد می‌شود بادكنك و وسایل پلاستیکی فضای باز مثل تونل و سرسره و آلاچیق است كه شهرداری‌ها از آنها در فضاهای كودكان استفاده كرده‌اند.
اسباب‌بازی‌های فكری، خلاقانه و آموزشی كه در سال 81 زیر یك درصد وارد می‌شد، الان به 12درصد رسیده. هم خانواده‌ها به اهمیت آن پی برده‌اند و هم مربیان و معلمان مهد‌كودك‌ها. واردكننده‌های زیادی هم وارد این حوزه شده‌اند. مثلا مكعب روبیك مال 40-50 سال پیش بوده و الان در ایران گل كرده و دست همه هست.»

آمار تحلیلی شورای نظارت و سیاست‌گذاری بر اسباب‌بازی از مصرف اسباب‌بازی نشان می‌دهد از عروسك‌ها و ماشین‌ها بیشترین استقبال شده و بیشترین حجم واردات هم به این دو اختصاص دارد. دكتر الهام شیرازی فوق تخصص روان‌پزشكی كودكان و نوجوانان و عضو هیات علمی دانشگاه تهران، اسباب‌بازی‌ها را به چند دسته تقسیم می‌كند و معتقد است نكته مهم در استفاده از آنها حفظ تعادل است و هیچ‌كدام را نباید جایگزین دیگری كرد.»بعضی اسباب‌بازی‌ها حركتی هستند. مثل توپ و طناب‌بازی كه برای سلامت بچه بسیار مفید است. و بعضی اسباب‌بازی‌ها دستی هستند و مهارت‌های ظریف را در بچه تقویت می‌كنند. مثل خمیربازی، پازل، خاك‌بازی و شن‌بازی. اینها هم بچه را سرگرم می‌كند و هم مهارت‌هایی یاد او می‌دهد. بچه تخیلاتش را به كار می‌گیرد و چیزهایی می‌سازد. مثلا خانه شنی درست می‌كند یا با خمیربازی شكل می‌سازد. بعضی بازی‌ها مثل عروسك بازی، تقلیدی و تخیلی و بر اساس تقلید از دنیای واقعی هستند. اعمال كودك در این بازی‌ها می‌تواند نشان‌دهنده تكامل او باشند. مثلا اینكه تل به سرش بزند و تصور كند كه تاج روی سرش است، نشان از قدرت تخیل او دارد.
بعضی بازی‌ها مثل نقاشی و كاردستی هم بازی‌های خلاق هستند. بعضی بازی‌ها فردی و بعضی جمعی هستند. در مجموع هر بازی‌ای كه فكر بچه را بیشتر به كار بیندازد، بهتر است. اما این به آن معنا نیست كه بازی‌های دیگر خوب نیستند. باید تعادل برقرار كرد و همه بازی‌ها به رشد كودكان به نوعی كمك می‌كنند.»
او معتقد است تفاوت‌هایی بین بازی‌های دختران و پسران وجود دارد: «پسربچه‌ها در مقابل دختران بیشتر به بازی‌های خشن و پرتحرك گرایش دارند. دختران بازی‌های كم‌تحرك‌تر و كم خشونت را دوست دارند. بازی‌ها باید به نوعی اخلاق انسانی را پرورش دهد، مثلا حمایت كردن و مهربانی را تقویت‌ كنند. اما نمی‌توان گفت بازی‌های خشن و شكست دادن طرف مقابل بد است. بازی‌های رقابتی هم در جای خودش مفید است.»

دكتر شهرام خرازی‌ها مدیرگروه سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد دانشگاه علوم پزشكی تهران یك گروه به این اسباب‌بازی‌ها اضافه می‌كند و آن اسباب‌بازی‌های بزرگسالان است: «امروزه مخاطب اسباب‌بازی از كودك و نوجوان به سمت بزرگسال هم می‌رود. ما شاهدیم كه بزرگسالان هم اسباب‌بازی‌هایی كه برای كودكان ساخته شده، می‌خرند. مثلا یك خرس غول‌آسا را برای خودشان می‌خرند. تولید‌كننده‌ها هم به سمت تولید اسباب‌بازی مخصوص بزرگسالان روی آورده‌اند.»

اسباب‌بازی‌های ممنوع
اگر چیزی كه نیروی انتظامی رسما به عنوان كالای قاچاق كشف كرده ضربدر چهار یا پنج كنیم تقریبا به رقم قاچاق می‌رسیم كه به گفته دبیر شورای نظارت و سیاست‌گذاری بر اسباب‌بازی این محاسبه در مورد اسباب‌بازی، رقمی نزدیك به 25درصد از واردات را تشكیل می‌دهد.
او با اشاره به بخشی از قاچاق مربوط به اسباب‌بازی‌هایی كه ورودشان ممنوع شده است، می‌گوید: «بخشی از قاچاق مربوط به اسباب‌بازی‌هایی است كه ما ممنوع كرده‌ایم. چه از نظر استاندارد و چه از نظر فرهنگی، از نظر فرهنگی اسباب‌بازی‌هایی كه ممنوع شده‌اند، موارد متعددی دارند. مثل كلیه عروسك‌هایی كه اندام بزرگسال دارند به لحاظ نوع پوشش و اقلامی كه با آنها هست معمولا فرهنگ غرب را دارند. باربی، سندی و عروسك‌هایی از این دست چنین موردی دارند و در مغایرت فرهنگی با آداب و پوشش ما هستند. یا در بعضی بازی‌ها فرهنگ مصرف مشروبات الكلی هست مثل ست آشپزخانه‌ای كه شش دست گیلاس دارد. ممكن است تصاویر روی بسته‌بندی مغایرت فرهنگی داشته باشد. ممكن است عروسك‌های فانی پا را فراتر از اخلاق بگذارند. مثل اسباب‌بازی‌های شوك‌دهنده كه مثلا جریان برق وارد بدن می‌كند و برای خنده و تمسخر استفاده می‌شود. بخشی از مغایرت فرهنگی هم مربوط به صدای عروسك‌هاست كه ممكن است آهنگ‌های تند غربی با صدای زن یا مرد باشد. البته سرودهای كودكانه یا ملودی‌های ساده مشكلی ندارد.»

دكتر شهرام خرازی‌ها مدیرگروه سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد دانشگاه علوم پزشكی تهران می‌گوید: «بازی قبل از اینكه ابزاری برای سرگرمی باشد در درجه اول یك رسانه و حاوی پیام است. یعنی هر اسباب‌بازی ساخت هر كشوری برای هر مقطع سنی كه ساخته شده باشد، وقتی مورد مشاهده قرار بگیرد، پیامی از آن درك می‌شود كه به فراخور دانش و شخصیت و آگاهی مخاطب اسباب‌بازی آن پیام ممكن است به انحای مختلف تفسیر شود و روی ذهن و سلامت روان ما بی‌تاثیر نیست. اینكه بگوییم اسباب‌بازی یك جسم بی‌جان است كه هیچ تاثیری روی فرهنگ استفاده‌كننده نمی‌گذارد، غلط است. چون مخاطب اسباب‌بازی معمولا كودكان هستند كه شخصیت‌شان از نظر روانی به‌طور كامل شكل نگرفته و هنوز سن بلوغ را رد نكرده‌اند، طبعا تاثیر بیشتر می‌توانند بگیرند. از جمله اینكه برخی اسباب‌بازی‌ها خشونت‌زا هستند. مثلا یك تانك كه موشك در می‌كند یا یك آدم آهنی كه از داخل شكمش مسلسل بیرون می‌آید و شروع می‌كند به شلیك كردن و نور از خودش ساطع می‌كند، می‌تواند خشونت‌زا باشد. اما تاثیر اسباب‌بازی به اندازه تاثیر سایر رسانه‌های گروهی مثل تلویزیون، سینما، اینترنت و ماهواره نیست. حجم اسباب‌بازی كوچك‌تر از محصولات رسانه‌ای دیگر است و تاثیری تخت و یكنواخت دارد. آنها تاثیرات بیشتری دارند چون كاركرد و تنوع بیشتری دارند.»

هر تولید خارجی به معنای تهاجم فرهنگی نیست
خرازی‌ها درباره استفاده كودكان ایرانی از اسباب‌بازی‌ها می‌گوید: «متاسفانه تا جایی كه من برخورد داشته‌ام اسباب‌بازی‌های مورد استفاده كودكان و نوجوانان ایرانی اسباب‌بازی‌های وارداتی است؛ اسباب‌بازی‌هایی كه سنخیت خاصی با فرهنگ ما ندارند. اما آیا بچه اینقدر درك دارد كه متوجه شود این عروسك با فرهنگ خودش بیگانه است؟ پاسخ این است كه بچه‌ها در سنین خیلی پایین دانش و آگاهی این را ندارند كه از این موضوع تاثیر بپذیرند و نباید حساسیت زیاد به خرج دهیم. باید میزان درك بچه را در نظر داشته باشیم. در مقاطع سنی پنج سال به بالا ممكن است كه بشود روی این قضیه بیشتر بحث كرد. اما هر چیزی را نباید تهاجم فرهنگی به حساب آورد. ما عروسك‌های دارا و سارا را داشتیم كه پروژه آن به نظر من تا الان موفق نبوده. شاید علتش این است كه این عروسك‌ها جذاب نبودند. وقتی كشورهای تولیدكننده اسباب‌بازی از تكنولوژی بالاتری برخوردار هستند، ما هر چقدر تلاش كنیم اسباب‌بازی‌های ملی و بومی خودمان را تولید كنیم، كشورهایی كه عروسك‌های خودشان را به كشور ما می‌فرستند به واسطه بهره‌مندی از تكنولوژی پیشرفته، اسباب‌بازی‌های جذاب‌تری را ارایه می‌كنند. هر بچه‌ای متعلق به هر كشوری وقتی در برابر یك اسباب‌بازی قرار می‌گیرد هر چقدر جذاب‌تر باشد، از تنوع رنگ بیشتری برخوردار باشند، چراغ بیشتر داشته باشد و نور ساطع كند و كاركردهای متنوع‌تری داشته باشد، بچه خود به خود جلب آن می‌شود.
ما نمی‌توانیم به بچه بگوییم سراغ اسباب‌بازی جذاب نرو چون مبلغ فرهنگ كشور تو نیست. خیلی از اسباب‌بازی‌های وارداتی اگر به افزایش توانمندی‌های ذهنی و مهارت‌های حركتی بچه‌ها كمك كند، هیچ اشكالی ندارد كه استفاده شود ولو اینكه ربطی به فرهنگ خودی نداشته باشد. به نظر می‌آید صنعت اسباب‌بازی‌ سازی ما درست تعریف نشده و كم به آن پرداخته‌ایم. اسباب‌بازی مقوله‌ای است كه از طرف روان‌شناسان و روانپزشكان و كسانی كه متولی سلامت روان هستند بسیار مغفول واقع شده است.»
منبع: روزنامه شرق