سلامت نیوز: «پزشکان بسیاری در این آموزشگاه هستند که برای ادامه تحصیل و گرفتن تخصص، قصد سفر به آلمان را دارند. حداقل در هر کلاس حدود سه الی چهار نفر پزشک حضور دارند. آموزشگاه ما به نوعی به بیمارستان تبدیل شده و هرکس که مریض می‌شود، ‌پزشکان حاضر او را معاینه می‌کنند.»

سی و نهمین دوره آزمون دستیاری با رقابت حدود 15 هزار پزشک عمومی در حالی دو هفته پیش برگزار شد که تنها دو هزار و پانصد نفر شانس ادامه تحصیل و گرفتن تخصص در دانشگاه‌های داخلی را خواهند داشت. گروهی به ناچار تلاش دوباره برای قبول شدن در آزمون سال بعد را آغاز اما عده‌ای نه چندان کم، به فکر امتحان کردن شانس خود در جایی غیر از دانشگاه‌های داخلی می‌افتند.
سیر نزولی تعداد دواطلبان آزمون دستیاری در چند سال اخیر حکایت از مهاجرت پزشکانی به خارج از کشور دارد که به دلایل مختلف از جمله بی‌اعتمادی به آزمون و شرایط کاری و اجتماعی، ناخواسته مجبور به ترک کشور می‌شوند و به جای بهره‌گیری از این سرمایه‌ها، کشورهای دیگر با فراهم کردن شرایط مناسب تحصیل و شغل، از دانش پزشکان ما بهره می‌گیرند.

 
‌بی‌اعتمادی و پارتی‌بازی دلیل مهاجرت پزشکان
روشنک-ح یکی از آن دسته پزشکانی است که برای اخذ تخصص در یکی از زمینه‌های پزشکی راهی ایالات متحده امریکا شده است. او در بیان علت مهاجرت پزشکان عمومی کشور به سایر کشورها، مهم‌ترین دلیل را وضعیت مالی نامطلوب پزشکان عمومی می‌داند و می‌گوید: «حقوق‌هایی که یک رزیدنت در سال اول دستیاری در بهترین رشته پزشکی هم دریافت می کند، چیزی حدود 500 هزار تومان است که در پایان دوره نهایتاً به حدود 700 هزار تومان خواهد رسید.»

او ادامه می‌دهد: «در صورتی که هشت سال برای پزشکی عمومی، دو سال برای طرح آن و چهار سال هم برای تخصص زمان سپری کنید و در این مدت هم اگر ازدواج کرده باشید و قرار باشد یک روز در میان کشیک بدهید و 24 ساعته نیز در بیمارستان حضور داشته باشید، حقوق 800-700 هزار تومان خیلی زور دارد. در حالیکه در کشوری مانند امریکا به پزشکی که در حال گذراندن دوره تخصص است، سه تا پنج هزار دلار حقوق می‌دهند که با قیمت دلار کنونی، یک پزشک ماهی حدود هفت الی هشت میلیون تومان حقوق می‌گیرد که قابل قیاس با وضعیت داخلی کشور نیست.»

این پزشک یکی دیگر از علت‌های مهاجرت همکاران خود به کشورهای دیگر را بی‌اعتمادی به آزمون دستیاری و رابطه‌بازی در تعیین مکان گذراندن طرح دوره تخصص عنوان می‌کند و می‌گوید: «متاسفانه در آزمون دستیاری داخلی بارها اعتبار آزمون از سوی داوطلبان با اعتراض روبه‌رو شده و حتی در یک مورد سوالات از قبل لو رفته یا اینکه افرادی با سهمیه توانسته‌اند به این دوره‌های عالی راه یابند. اما از نکات خوب آزمون دستیاری در آمریکا و سایر کشورهایی که پزشکان ایرانی به آنجا مهاجرت می‌کنند این است که در آنجا تقلب و سهمیه معنا ندارد و فرد می‌داند که بر اساس دانش و لیاقت خود پذیرفته خواهد شد.»

روشنک، کشور آلمان را مقصد تعداد بسیاری از پزشکانی عنوان می‌کند که به قصد گرفتن تخصص از کشور خارج می‌شوند و در این باره می‌گوید: «مزیت آلمان، تحصیل رایگان در این کشور است اما شخصی که رزیدنت می‌شود در دو سال اول کار خوبی به او نمی‌دهند و به همراه استاد، در بیمارستان‌ها کشیک می‌دهد به همین دلیل کیفیت تخصص در آلمان بالا نیست. هرکس که در ایران مدرک گرفته و کمی هم زبان آلمانی بلد باشد، می‌تواند در این کشور شروع به تحصیل کند.»

زمانی که از او می‌پرسم چه تعداد از دوستان و همکلاسی‌های او ایران را برای ادامه تحصیل ترک کرده‌اند، می‌گوید: «از هم دوره‌ای‌هایم حداقل از هر پنج نفر، یک نفر از کشور خارج شده یا در حال رفتن است. اغلب پزشکان تهرانی و افرادی که از تمکن مالی خوبی برخوردار هستند، مهاجرت می‌کنند و مابقی نیز که که اکثرا پزشکان شهرستانی هستند به دلیل مشکلات مالی از رفتن بازمانده اما آنها نیز قصد سفر دارند»

 
رونق آموزشگاه‌های زبان آلمانی/ آموزشگاه‌هایی که بیمارستان شده است
این اظهارات روشنک توسط یکی از مسئولان یک آموزشگاه زبان آلمانی در منطقه میرداماد تهران مورد تایید قرار می‌گیرد. این مدیر آموزشگاه زبان آلمانی به قانون می‌گوید: «پزشکان بسیاری در این آموزشگاه هستند که برای ادامه تحصیل و گرفتن تخصص، قصد سفر به آلمان را دارند. حداقل در هر کلاس حدود سه الی چهار نفر پزشک حضور دارند و به افراد تازه‌وارد در زمینه چگونگی اقدام برای گرفتن ویزا نیز کمک می‌شود.»
زمانی که از این فرد پرسیده می‌شود که در چه مدت زمانی می‌توان زبان آلمانی خواند و برای رفتن اقدام کرد، می‌گوید: «هر ترم، بیست جلسه‌ی چهارساعته است. کلاس‌ها به دو صورت فشرده یعنی یک روز در میان و فوق فشرده یعنی به صورت هرروزه برگزار می‌شود. با توجه به اینکه پزشکان حداقل باید 400 ساعت آموزش زبان آلمانی ببینند،‌ افرادی که کلاس‌های فوق فشرده را انتخاب می‌کنند نهایت بعد از یکسال می‌توانند برای رفتن به آلمان اقدام کنند. هزینه هر ترم فشرده 180 هزار و فوق فشرده نیز 215 هزار تومان است.»
وقتی که از او می پرسم آیا افرادی هم هستند که با وجود تخصص باز هم در کلاس‌های آموزش زبان حضور داشته و قصد رفتن داشته باشند، می‌گوید: «بله اما تعدادشان خیلی کم است. مثلا فردی تخصص اورژانس داشته اما قصد دارد در رشته‌ دیگری هم تخصص بگیرد. آموزشگاه ما به نوعی به بیمارستان تبدیل شده و هرکس که مریض می‌شود، ‌پزشکان حاضر او را معاینه می‌کنند.»

 
روایت از بازگشت پزشکان
دکتر کامران احمدی، مدیر یکی از موسسات آمادگی برای آزمون دستیاری در تحلیل خود از علت مهاجرت پزشکان عمومی به کشورهای دیگر به خبرنگار قانون می‌گوید: «یک سری از کارها در طول این چند سال اخیر موجب کاهش علاقه به آزمون دستیاری در کشور شده است. یکی از دلایل این است که طرح بعد از تخصص در کشور به چهار سال رسید از این‌رو پزشکان، طرح پس از تخصص را مانع بزرگی برای خروج از کشور می‌دانند چراکه تا زمانی که طرح خود را در کشور نگذرانند، نمی‌توانند از کشور خارج شوند. دلیل دیگر تبلیغات بی‌حساب و کتاب در مورد رفتن به کشورهایی نظیر آلمان، دانمارک و مالزی است که پزشکی هیچ یک از این کشورها در دوره تخصص از ارزش چندانی برخورد نیست.»
او از بازگشت این دسته از پزشکان با سرخوردگی به کشور سخن گفت و افزود: «افرادی که به کشورهای دانمارک، مالزی و آلمان می‌روند اغلب پس از یکی- دو سال به کشور باز می‌گردند مگر اینکه به کارهای غیر پزشکی روی بیاورند چراکه در آنجا عملا جایی برای آنها نیست و متاسفانه مجبور هستند به شغل دیگری غیر از پزشکی روی بیاورند.»
احمدی هر مهاجرتی توسط دانشجویان را فرار مغزها نمی‌داند و معتقد است در صورتی می‌توان برای خروج نخبگان و دانشجویان از کشور، اصطلاح فرار مفزها را به کار برد که اگر فرد در داخل ایران مهندس بوده است در کشور مقصد نیز به همین رشته مهندسی مشغول شود نه اینکه به مشاغل دیگری غیر از مهندسی روی بیاورد.
او ادامه می‌دهد: «مطرح کردن فرار مغزها آثار مخربی در جامعه برجای می‌گذارد چرا که این تلقی را به وجود می‌آورد که دانشجویان و نخبگان ما به محض رفتن از ایران در کشور مقصد یا کار مناسبی برای آنها وجود دارد یا اینکه به آسانی می‌توانند ادامه تحصیل کنید درصورتی که اصلا اینگونه نیست.»


احمدی در بیان راهکار برای جلوگیری از مهاجرت پزشکان عمومی به سایر کشورها می‌گوید: « با یک اطلاع رسانی درست به پزشکان می‌توان به آنها اعلام کرد که خارج فقط یک سراب است و امکان ادامه تحصیل برای پزشکان ایرانی یا وجود ندارد یا در کشورهایی که مبادرت به جذب پزشکان برای گذراندن دوره تخصص می‌کنند، ‌مدارک آنها از ارزش علمی برخوردار نیست. باید برای پزشکان، آینده‌ روشنی را ترسیم و به آنها گفت که طرح چیز زیاد بدی هم نیست و درحال برگشتن به صورت سابق است. از سوی دیگر باید شرایط شرکت در آزمون دستیاری را تسهیل کرد و این اجازه را به پزشکان عمومی داد که حداقل یکسال آزمون دستیاری را شرکت و در صورت پذیرفته نشدن، دوره طرح عمومی خود را بگذرانند. از سوی دیگر نیز باید تبیین کنیم که ادامه تحصیل در خارج از کشور، در نقاطی به درد می‌خورد که مدارک آنها مورد تایید وزارت بهداشت باشد اما مالزی و آلمان جاهایی نیست که مورد تایید ایران و بسیاری از کشور ها باشد»

او اعتقاد دارد که اعتبار تخصص پزشکی در ایران از بسیاری از کشورهای اروپایی بیشتر است. «سوءتفاهمی که ایجاد شده است این است که دواطلبانی که در آزمون دستیاری قبول نمی‌شوند به فکر خارج رفتن می‌افتند. سوال اصلی این است که چگونه ممکن است فردی در آزمونی که به زبان مادری خودش برگزار می‌شود، نمی‌تواند در رشته‌ای قبول شود اما اگر به آمریکا برود، می‌تواند متخصص شود.»

شاید باید دلیل را نه در یک سوءتفاهم که در اعتبار و نحوه برگزاری آزمون داخلی جستجو کرد.

اما به راستی علت تمایل پزشکان عمومی برای ادامه تحصیل در مقطع دستیاری در خارج از کشور چیست؟ آیا علت را باید در علاقه وافر به تحصیل و فراگیری علوم پرشکی دانست یا اینکه علت در جای دیگری نهفته است؟

 مهاجرت 90 درصد پزشکان با انگیزه مالی
دکتر مسعود مسلمی فرد، نائب رییس انجمن پزشکان عمومی کشور که بارها نسبت به مهاجرت پزشکان از کشور هشدار داده است، علت را وجود قوانین ناعادلانه در نظام سلامت می‌داند. او می‌گوید: «در تمام دنیا پزشکی حرفه‌ای که ما از آن در داخل کشور به عنوان پزشک عمومی یاد می‌کنیم به همه وجود انسان مسلط است. ولی زمانی که پزشکی تخصص می‌گیرد به صورت جزئی‌تر بیمار را معاینه می‌کند و به طور مثال چشم پزشک یا ارتوپد می‌شود. متاسفانه به دلیل قوانین غلطی که در کشور و نظام سلامت وجود دارد، ‌رشد مالی افرادی که در جامعه تخصص دارند، سیر صعودی ناعادلانه‌ای دارد و در مقابل افرادی که به عنوان پزشک حرفه‌ای مشغول به فعالیت هستند، برای اینکه از اقتصاد سلامت بهره مناسبی ببرند، هیچ گونه تمهیداتی برای آنها اتخاذ نشده است. همین موضوع موجب شده که پزشکان عمومی نیز به این سمت روی بیاورند و تجمع بالایی در پشت آزمون دستیاری بوجود بیاید.»
نائب رییس انجمن پزشکان عمومی ادامه می‌دهد: «در کشورهایی که ما بررسی کرده‌ایم، کشوری را مشاهده نکردیم که اختلاف درآمد پزشک عمومی با پزشک متخصص، بیش از بیست درصد باشد اما در کشور ما این اختلاف چندصدبرابر است. همین امر باعث می‌شود که من به عنوان پزشک عمومی حتما این انگیزه را پیدا کنم که اگر به دلیل محدویت نتوانم در کشور خودم آزمون دستیاری پذیرفته شوم، برای دریافت تخصص به خارج از کشور مهاجرت کنم.»
او اصلی‌ترین دلیل برای ادامه تحصیل در میان پزشکان عمومی را انگیزه مالی می‌داند و می‌گوید: «شاید در حدود 10 درصد از پزشکانی که در آزمون دستیاری شرکت می‌کنند، انگیزه علمی داشته باشند. پزشک به خاطر فشارهای اقتصادی که به وی وارد می‌شود، حاضر به مهاجرت و دریافت مدرک تخصص از سایر کشورها می‌شود.»


هزینه آموزش هر پزشک عمومی:  160 میلیون

مسلمی فرد توجه ویژه کشورهای توسعه‌یافته به افراد متخصص و ارائه امکانات مناسب برای تحصیل و شغل را نیز در مهاجرت پزشکان بی‌تاثیر نمی‌داند و می‌گوید: «اقتصاد درمان در ایران، اقتصاد بیماری است. افرادی که به دنبال کسب درآمد بالاتری هستند و در این مسیر هم ممکن است گوشه چشمی به کارهای خلاف و غیرقانونی داشته باشند، به دلیل عدم نظارت‌های کافی کمتر با مشکل مواجه می‌شوند. اما در کشورهای اروپایی انقدر نظارت‌ها دقیق است که کسی نمی‌تواند در مسیری جز مسیری تعیین‌شده، حرکت کند. همین امر باعث می‌شود بسیاری از پزشکانی که برای دریافت تخصص از کشور مهاجرت کرده‌اند، پس از اخذ مدرک به کشور بازگردند.»

نائب رییس انجمن پزشکان عمومی کشور با ابراز تاسف از اینکه مسیری درستی برای حفظ و بهرگیری از دانش پزشکان تعیین نشده از این رو پزشکان به خاطر چراغ سبزی که از خارج به آن‌ها نشان داده می‌شود، از کشور خارج و مشخص نیست که چند درصد از آنها مجدد به کشور باز می‌گردند، گفت: «زمانی که به نخبگان و متخصصان داخلی توجه نکنیم، بی‌شک افرادی پیدا می‌شوند که مترصد استفاده از استعدادها و قابلیت‌های نخبگان ما هستند و با پیشنهاد و فراهم کردن بهترین شرایط و امکانات آنها را جذب خود می‌کنند. طبق بررسی‌های به عمل آمده در حال حاضر، هر پزشک هر ترم حداقل ده میلیون تومان هزینه دارد که در پایان دوره تحصیل چیزی در حدود 160 میلیون برای وی هزینه شده است. حالا نوبت بهره بردن از این سرمایه ملی است که به دلیل بی توجهی، این سرمایه از کشور خارج و مشخص نیست که دوباره به کشور بازمی گردد یا خیر.»

با همه این تفاسیر به نظر می‌رسد تا زمانی که بحث آزمون دستیاری و اقتصاد سلامت در کشور اصلاح نشود و همچنان شاهد ازدحام بالای پزشکان عمومی در پشت آزمون دستیاری باشیم، ثمره سرمایه های ملی که از بیت‌المال استفاده کرده‌اند را سایر کشورها خواهند برد و سیر مهاجرت پزشکان همچنان ادامه خواهد داشت. 160 میلیون تومان هزینه آموزش یک پزشک عمومی است، اگر گفته‌های روشنک و مدیر آموزشگاه آلمانی را مدنظر قرار دهیم به راحتی می‌توان ادعا کرد سالانه چندده میلیارد تومان از هرینه‌هایی که در دانشگاه‌های پزشکی خرج می‌شود به راحتی به جیب کشورهایی چون آلمان و آمریکا می‌رود؛ البته این پول در مقابل ارزش مغزهایی که می‌توانند در خدمت نظام سلامت کشور باشند هیچ ارزشی ندارد.