سلامت نیوز: در هفته واکسیناسیون قرار داریم، سازمان جهانی بهداشت، واکسیناسیون را جزو مهم ترین برنامه ها در ارتقای سطح سلامت جامعه معرفی و اعلام کرده است که واکسیناسیون سالانه از مرگ میلیون ها کودک جلوگیری می کند. واکسن آبله به عنوان اولین واکسن علمی در دنیا شناخته شده است که در ایران نیز پس از کشف آن به کار گرفته شد. ریشه کن شدن فلج اطفال در بسیاری از کشورهای جهان ازجمله ایران از دستاوردهای مهم واکسیناسیون است و اکنون این بیماری به چند کشور جهان محدود شده است. اجرای موفقیت آمیز برنامه واکسیناسیون در بسیاری از نقاط جهان ادامه دارد و یکی از کلیدهای موفقیت آن مشارکت مردم است زیرا بدون مشارکت مردم هرگونه تلاشی برای مقابله با بیماری های قابل پیشگیری با واکسن به شکست منجر می شود. بنا به اعلام سازمان جهانی بهداشت و یونیسف واکسیناسیون جزو موثرترین مداخلات بهداشتی شناخته شده در جوامع است.

دکتر سید محسن زهرایی رئیس اداره بیماری های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت با بیان این مطلب درباره پیشینه تهیه واکسن به خراسان می گوید: مردم در گذشته دریافته بودند که برخی از میکروب ها و باکتری ها در بروز بیماری ها نقش دارد و افرادی که در معرض این بیماری ها قرار دارند، دیگر به آن مبتلا نمی شوند.این فکر اساس تهیه واکسن را تشکیل داد.به این ترتیب فکر تهیه واکسن گسترش یافت تا قبل از این که فردی به بیماری خاصی مبتلا شود، با تزریق دوز کمی از میکروب از ابتلا به آن پیشگیری شود.

واکسیناسیون در کشور ما سابقه بسیار طولانی دارد. اولین باری که از واکسن آبله در کشور استفاده شد ۲۰ سال پس از تولید آن در اروپا بود. از سوی دیگر ایران در تولید واکسن هم سابقه خوبی دارد و از حدود ۸۰ سال قبل واکسن سیاه سرفه و دیفتری تولید می کردیم و سال هاست که واکسن سرخک ، ب ث ژ، فلج اطفال در کشور تولید و به راحتی از این واکسن ها استفاده می شود.دکتر زهرایی تصریح می کند: بدیهی است که با این سابقه، برنامه های واکسیناسیون هم در کشورمان دیرینه است؛ البته از آن جا که قبل از انقلاب شبکه منظم و ساختار کافی برای ارائه خدمات یکسان به تمام کودکان سراسر کشور وجود نداشت، پوشش واکسیناسیون پایین بود اما از سال ۱۳۶۳ و ۱۳۶۴که شبکه های ارائه خدمات بهداشتی و درمانی در سراسر کشور و در مناطق روستایی ایجاد شد و گسترش پیدا کرد، برنامه های واکسیناسیون در تمام بخش ها و شهرها اجرا شد. تربیت نیروی انسانی بومی در مناطق روستایی و استخدام و به کارگیری آن ها و ارائه تجهیزات مناسب و گسترش برنامه های اطلاع رسانی و آموزش باعث شد پوشش واکسیناسیون تا حد زیادی گسترش یابد به طوری که طبق آمارها در سال ۱۳۶۳ پوشش واکسیناسیون در کشور حدود ۳۵ درصد بود اما سال هاست که این میزان به ۹۵ درصد و در برخی موارد ۹۹ درصد رسیده است. به این معنا که از هر ۱۰۰ کودک ۹۹ کودک خدمات مربوط به واکسیناسیون را دریافت می کنند.به گفته دکتر زهرایی اطلاع رسانی و آگاه سازی خانواده ها درباره اهمیت واکسیناسیون و لزوم انجام آن باعث شده است که برنامه های واکسیناسیون با موفقیت در کشور انجام شود.پوشش بسیار خوب به عنوان یک ابزار مهم در مقابله با بیماری های قابل پیشگیری ، نکته بسیار مهمی است اما همواره اقلیتی هستند که در یک جمعیت بزرگ از دریافت خدمات به دلایل متعدد باز می مانند.به عنوان مثال در روستاهای صعب العبور و دورافتاده با جمعیت های ۲۰ تا ۳۰ خانوار ممکن است کودکانی باشند که خدمات واکسیناسیون را دریافت نکرده باشند.مهاجران غیر قانونی و روستاییانی که در حاشیه شهرها سکونت دارند نیز گاهی از دسترس خارج می شوند و به مراکز درمانی مراجعه نمی کنند. بنابراین تلاش ما بر این است که بتوانیم این جمعیت های کوچک را شناسایی کنیم و تحت پوشش قرار دهیم.

سرخک در آستانه حذف

به گفته رئیس اداره بیماری های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت پس از ریشه کن شدن فلج اطفال در ایران به مدت ۱۱ سال، سرخک هم در کشور ما در آستانه حذف قرار دارد.

حدود ۱۰ سال قبل، سرخک یکی از مهم ترین علل مرگ و میر کودکان در دنیا بود و برآورد سازمان بهداشت جهانی نشان می داد که هر سال حدود ۷۰۰ هزار کودک زیر ۵ سال به علت سرخک جان خود را از دست می دهند و اقدامات جدی و سازمان یافته مبارزه با سرخک در بسیاری از کشورهای جهان به ویژه کشورهای در حال توسعه باعث شد که این میزان به ۱۵۰ هزار مورد در سال برسد.در کشور ما سرخک به مرحله حذف نزدیک شده است و به زودی به شرایطی می رسیم که هیچ موردی از سرخک در کشور گزارش نشود. با این حال برای نابودی سرخک باید به جمعیت های کوچکی که در روستاهای صعب العبور، قبیله های چادرنشین و حاشیه شهرها حضور دارند، دسترسی پیدا کنیم تا بتوانیم سرخک را در کشور ریشه کن کنیم.

ایده تشکیل هفته واکسیناسیون به ۱۰ سال قبل بر می گردد؛ در سال ۲۰۰۲ در قاره آمریکا برنامه های آموزشی و اطلاع رسانی برای تشویق مردم به برنامه های واکسیناسیون و اقدام در این راستا اجرایی شد.

آموزش خانواده ها

دکتر زهرایی با بیان این که اجرای موفقیت آمیز برنامه های واکسیناسیون بدون مشارکت مردم امکان پذیر نیست، تاکید می کند: آگاه سازی و اطلاع رسانی به خانواده ها درباره اجرای برنامه های واکسیناسیون یک اصل اساسی است، ضمن این که خانواده ها می توانند مشوق یکدیگر برای انجام این کار باشند و خانواده ای که واکسیناسیون فرزندان را به طور کامل انجام داده است، می تواند دیگران را تشویق به انجام این کار کند.از سوی دیگر طبق تحقیقات مشخص شده است دلیل عمده ای که برخی خانواده ها واکسیناسیون را به طور کامل انجام نداده اند، نبود آگاهی از اهمیت آن بوده است. به عنوان مثال خانواده با یک یا دو بار مراجعه از انجام مراحل بعدی واکسیناسیون غفلت کرده است. در صورتی که کودک باید طبق برنامه زمان بندی شده واکسن های مختلف را دریافت کند.

بنابراین گسترش برنامه اطلاع رسانی و آموزش برای تشویق مردم به انجام واکسیناسیون طبق برنامه زمان بندی شده اصل بسیار اساسی در ریشه کن شدن بیماری ها در کشور است که باید استمرار داشته باشد.طبق برنامه  زمان بندی شده،کودک در بدو تولد واکسن هپاتیت ب، سل و فلج اطفال دریافت می کند، کودک در ۲ ماهگی، ۴ ماهگی، ۶ ماهگی، ۱۲ ماهگی و ۱۸ ماهگی و قبل از ورود به مدرسه برای تکمیل برنامه واکسیناسیون خود باید واکسن ها را دریافت کند. حفظ و نگهداری کارت واکسن که در آن تاریخ تزریق واکسن درج شود، بسیار مهم است تا پزشک و درمانگر بدانند کودک چه واکسن هایی دریافت کرده و کدام واکسن ها را احتمالا نگرفته است.

رئیس اداره بیماری های قابل پیشگیری با واکسن درباره حفظ ایمن سازی کشور از بیماری های قابل پیشگیری با واکسن می گوید: در کشورهای همسایه ما وضعیت ایمن سازی پایین تر از ایران است و افغانستان و پاکستان ازجمله کشورهایی است که هنوز فلج اطفال را ریشه کن نکرده اند.

به این ترتیب لازم است پوشش واکسیناسیون به طور کامل حفظ شود زیرا ممکن است پایین آمدن پوشش در بخش کوچکی از کشور ، آن منطقه را به کانونی برای بیماری تبدیل کند. وی درباره افزودن واکسن های جدید به برنامه ایمن سازی کشور هم توضیح می دهد: برای این کار ابتدا باید نیاز واقعی کشور به آن واکسن مشخص شود چرا که ممکن است یک نوع واکسن در کشوری کارایی داشته باشد و در کشور دیگری کارایی چندانی نداشته باشد.بنابراین اگر مستندات برای اضافه شدن واکسن جدید به تصویب برسد، وزارت بهداشت منابع مالی واکسن را تامین خواهد کرد.