سلامت نیوز:  از وقتی بیماری ایدز شناسایی شد تاكنون تعداد زیادی از انسان‌ها به آن مبتلا شده‌اند و برخی جان خود را بر اثر ابتلا به آن از دست داده‌اند.

متاسفانه تاكنون درمان قطعی برای این بیماری پیدا نشده است و درمان‌های موجود فقط می‌توانند فعالیت ویروس را كم كرده و مرگ و میر را به تاخیر بیندازند، اما بهترین راه برای مقابله، شناسایی راه‌های انتقال و پیشگیری از انتقال بیماری از افراد بیمار به افراد سالم است.

این میسر نمی‌شود، مگر با آگاهی فردی از نحوه انتقال و روش‌های پیشگیری از انتقال ویروس. بنابراین بهتر است در مورد این بیماری اطلاعات لازم را كسب كنید چرا كه پیشگیری از این بیماری، بسیار ساده است.

ظهور بیماری جدید

سال 1981 یك گزارش كوتاه توسط سازمان سلامت عمومی ایالات متحده آمریكا وابسته به مركز كنترل و پیشگیری بیماری‌ها منتشر شد.

پنج مرد همجنس‌باز در لس‌آنجلس بر اثر یك فرم غیرعادی از ذات‌الریه مردند. البته این بیماری در حالت عادی، بالغین سالم و جوان را درگیر نمی‌كند.

این سازمان گونه‌ای از اختلال سیستم ایمنی را گزارش كرده بود كه از طریق روابط جنسی ایجاد می‌شد. در همین زمان گزارش‌هایی این‌چنینی از نقاط دیگر نظیر سان‌فرانسیسكو نیز منتشر شد.

ابتدا تصور می‌شد بیماری فقط به همین افراد محدود می‌شود، اما كمی بعد متوجه شدند افراد دیگری از جامعه نیز مبتلا هستند. كسانی مثل هموفیلی‌ها، معتادان تزریقی، زنانی كه با مردان بیمار در ارتباط بودند و حتی فرزندان آنها.

بررسی گزارش‌هایی كه سال 1993منتشر شد، نشان داد این بیماری كه بعدها نام آن را سندرم نقص ایمنی اكتسابی (Acquired Immune Deliciency Syndrom) یا همان ایدز (AIDS) گذاشتند از طریق روابط جنسی و خون منتقل می‌شود.

در این‌كه ویروس ایدز اولین بار چگونه و از كجا ایجاد شده، بحث‌های فراوانی وجود دارد، اما با بررسی‌های ژنتیكی در سال‌های اخیر چگونگی پدید آمدن این اتفاق ناگوار و پیشرفت آن در سراسر جهان مشخص شده است.

تاریخچه ایدز

آلودگی با ویروس HIV شایع‌ترین نوع بیماری است كه اولین بار از یك شامپانزه در آفریقای مركزی استخراج شد. اولین نمونه انسانی این ویروس از غده‌های لنفاوی یك مرد در سال 1959 گرفته شد.

در مقایسه این دو نوع نشان داده شده این ویروس از شامپانزه به انسان منتقل شده و در دوره‌های متوالی تكثیر، انواع متفاوتی در انسان پیدا كرده است.

اواسط قرن 20 گسترش ویروس در بلژیكی‌ها و فرانسوی‌های ساكن آفریقای مركزی بسیار زیاد بود. در این زمان به دلیل افزایش صنعت شهرسازی در آفریقا، این افراد در چادرهایی كه برای كارگران برپا شده بود، زندگی می‌كردند.

دوری از خانواده و فشار كار، آنها را به سوی روابط پرخطر جنسی، اعتیاد و استفاده از سوزن‌های مشترك سوق می‌داد.

ارتباط فرانسوی‌های آفریقا و مردم جزیره هائیتی باعث شد این بیماری به نیمكره غربی منتقل شود. امروزه دانشمندان با بررسی‌های ژنتیكی دریافتند تا ابتدای سال 1960 این ویروس از هائیتی به آمریكا وارد شده است.

آزادی روابط جنسی در سال 1960 تا 1970 و همچنین افزایش تعداد همجنس‌بازان و تعداد زیاد شركای جنسی در شهرهای با جمعیت محدود مثل نیویورك و سان‌فرانسیسكو به گسترش سریع این ویروس دامن زد.

از آنجا كه افراد مبتلا به این بیماری، افراد جوان و نیروی كار جامعه بودند، توجه زیادی را به خود جلب كردند. در این زمان بود كه AIDS چهره واقعی خود را آشكار كرد.

سیاست‌هایی برای كنترل بیماری

با توجه به تاریخچه نحوه گسترش و پیشرفت ایدز، می‌توان راه‌های درمانی و روش‌های جلوگیری این بیماری را راحت‌تر پیدا كرد.

ابتدا وقتی تعداد مبتلایان به ایدز همجنس‌باز و معتاد هر روز زیادتر می‌شد، مسوولان حفظ سلامت، مردم و دولت تمایل زیادی برای صرف هزینه‌های مالی برای پیشگیری از بروز بیماری و مراقبت از این افراد نشان ندادند.

اما امروزه بحث پیشگیری بسیار حائز اهمیت است. بسیاری از گروه‌های سلامت برای غربالگری افراد مبتلا و جلوگیری از پیشرفت بیماری، جمعیت‌هایی را با شعار «هر كسی می‌تواند مبتلا به HIV شود» تشكیل دادند.

تاكنون درمان قطعی برای ایدز پیدا نشده است درمان‌های موجود فقط می‌توانند فعالیت ویروس را كم كرده و مرگ و میر را به تاخیر بیندازند

وقتی ویروس این بیماری از آفریقا به دیگر كشورها رفت، كنترل آن بسیار سخت‌تر شد. بیماری در هر مكانی با توجه به گسترش روابط جنسی، اعتیاد و فقر، تفاوت دارد. برنامه‌ریزی برای پیشگیری با صرف هزینه‌های زیادی همراه است.

هزینه‌های پیشگیری و درمان در كشورهای توسعه یافته از 250 میلیون دلار در سال 1990 تا 18 میلیارد دلار در سال‌های اخیر افزایش یافته است. صرف هزینه در برنامه‌های پیشگیری مانند تهیه سوزن بهداشتی برای معتادان و برنامه‌های آموزش صحیح روابط جنسی دشوارتر است، اما جوامعی كه از انجام این برنامه‌ها سر باز زدند، با مشكلاتی از قبیل انتقال بیماری از مادر به جنین، مراقبت از كودكان بی‌سرپرست كه در معرض ابتلا به بیماری هستند و صرف هزینه‌های بیشتر برای درمان این افراد مواجه شدند.

اواسط سال 1990 حدود 2.5 میلیون نفر به ویروس ایدز مبتلا بودند كه احتیاج به پیگیری داشت ولی حدود 15 سال بعد با وجود این‌كه 70 برابر بودجه، بیشتر به این كار اختصاص داده شد فقط كسر كوچكی از آن برای جلوگیری از انتقال بیماری استفاده شد.

بر این اساس باید انتظار داشته باشیم كه امسال نیز حدود 2.5 میلیون نفر دیگر به جمعیت مبتلاشوندگان افزوده شوند.

الگوهای متفاوت همه‌گیری ایدز در جهان

از آنجا كه روش‌های انتقال ویروس ایدز در همه جهان به یك صورت بود، به نظر می‌رسید روش‌های درمانی نیز باید یكسان باشد، اما این‌چنین نیست. امروزه مشخص شده روش انتقال بیماری در حاشیه جنوبی صحرای آفریقا، الگوی متفاوتی در مقایسه با دیگر كشورها دارد.

در غرب و كشورهای دیگر غیر از آفریقا بیماری به گروه خاصی از مردم از جمله معتادان، همجنس‌بازان مرد و زنانی كه با این افراد در ارتباط هستند محدود می‌شود كه به این نوع پراكندگی «اپیدمی متمركز» می‌گویند.

از آنجا كه ویروس در هفته اول بعد از آلودگی فرد، بیشترین میزان را در خون و مایعات بدن دارد، انتقال ویروس بیشتر در همین زمان است.

میزان ابتلا در افرادی كه شركای جنسی متعدد در زمان كوتاه دارند و از روش‌های حفاظتی نیز استفاده نمی‌كنند، بیشتر است.

در الگوی دیگر، در شرق و جنوب و بعضی كشورهای غرب آفریقا و جزایر كارائیب، ویروس ایدز به صورت همه‌گیر است و بسیاری از افراد جامعه به آن مبتلا هستند كه به این نوع پراكندگی «اپیدمی گسترده» می‌گویند.

میزان آلودگی حدود 10 درصد، كل جمعیت و حتی بیشتر است زیرا در این كشورها زن و مرد هر دو می‌توانند علاوه بر یك شریك جنسی ثابت، شركای جنسی متعددی به طور همزمان و طولانی مدت داشته باشند. آلودگی بین این افراد بسیار بیشتر منتقل می‌شود و گسترش آن در كل جمعیت بسیار سریع‌تر است.

داروهای نجات‌بخش

ممكن است از زمانی كه ویروس HIV وارد بدن می‌شود تا زمانی كه بیماری بروز می‌كند، یك فاصله 10 ساله وجود داشته باشد. بنابراین محققان به این فكر افتادند كه از این زمان برای نابودی ویروس استفاده كنند.

سال 1995 دانشمندان موفق به كشف دارویی شدند كه می‌توانست از تكثیر ویروس در سلول‌ها جلوگیری كند و باعث كاهش میزان آنها در سطح خون و مایعات بدن شود.

اولین داروی كشف شده عوارض جانبی شدیدی نظیر تخریب سلول‌های اعصاب و اسهال شدید داشت. همچنین استفاده این دارو در میزان بالا یعنی 20 قرص در روز برای بیماران دشوار بود.

امروز درمان بیماران با یك یا 2 قرص در روز شروع می‌شود و همچنین این قرص‌ها عوارض جانبی كمتری نیز دارند. اگر این بیماران داروهای خود را به طور منظم و با دقت مصرف كنند، ‌می‌توانند تا چند دهه بعد از ابتلا به بیماری سالم بمانند.

همچنین این بیماران به میزان بالایی به پوكی استخوان و از كارافتادن سلول‌های كبدی دچار می‌شوند. اما داروها در این زمینه‌ها نیز بسیار كمك‌كننده است و می‌تواند بیماران ایدز را از یك بیماری عفونی كشنده به یك بیماری قابل كنترل و با وضعیت پایدار درآورد البته كنترل این بیماری یك مشكل اساسی دیگر نیز ایجاد می‌كند.

این‌كه وقتی با دریافت دارو فعالیت بیماری كاهش می‌یابد، بیماران دیگر از روش‌های پیشگیری از انتقال بیماری استفاده نمی‌كنند و به این ترتیب دوباره شیوع بیماری افزایش می‌یابد.

آیا ایدز واكسن دارد؟

سال‌هاست دانشمندان برای ساخت واكسن تلاش می‌كنند اما به نظر می‌رسد هیچ پیشرفتی حاصل نشده است.

واكسن‌هایی كه به طور معمول ساخته می‌شود حاوی ویروس ضعیف یاكشته شده است كه سیستم ایمنی را تحریك می‌كند تا حساس شده و پاسخ ایمنی ایجاد شود، بدون این كه بیماری ایجاد كند. اما این كار با ویروس كشنده‌ای مثل ویروس ایدز بسیار خطرناك است.

اولین واكسن را براساس پروتئین سطحی ویروس ایدز به نام جی پی 120 (gp120) ساختند. اما روی این پروتئین قسمتی وجود دارد كه میزان جهش بالایی دارد. بنابراین واكنش در بدن پادتن‌هایی را تولید می‌كند كه موثر نیستند.

پادتن‌های تولید شده ویروس‌های آزاد موجود در خون و مایعات بدن را می‌كشد. در حالی كه سلول‌های ایمنی حساس شده یعنی سلول‌های T، سلول‌های بدن را كه آلوده به ویروس هستند، از بین می‌برند.

در سال‌های اخیر بیش از یك دوجین واكسن برای جلوگیری از این بیماری طراحی شده است ولی هیچ‌كدام موفقیت قطعی نداشت. همچنین نتایج به دست آمده محققان را راضی نمی‌كرد.

عفونت در كسانی كه واكسن زده بودند در مقایسه با كسانی كه دارو مصرف می‌كردند فقط 30 درصد كاهش داشت.

ویروس ایدز طبق قانون خود كار می‌كند و به جای این‌كه سیستم ایمنی را كنار بزند از روی آن عبور می‌كند. امروزه نیز واكسنی ساخته شده است كه مشابه این ویروس قوانین را زیر پا می‌گذارد.

واكسنی كه برای ایجاد ایمنی به سیستم ایمنی احتیاجی ندارد. این واكسن جدید از دو قسمت واكسن و ژن‌درمانی ساخته شده است.

به جای این‌كه سیستم ایمنی را تجهیز كنیم، از آن صرف‌نظر می‌كنیم. این واكسن ماهیچه‌ها را به عواملی تبدیل می‌كند كه علیه ویروس ایدز پادتن می‌سازد زیرا این ویروس نمی‌تواند سلول‌های عضلانی را مورد تهاجم قرار دهد بنابراین مقابله سلول‌های عضلانی حتی بعد از آلوده شدن فرد به ویروس نیز می‌توانند پادتن تولید كنند. این روش بسیار بهتر از تحریك كردن سیستم ایمنی است.

در این روش آزمایشی، یك ویروس بی‌ضرر را دستكاری ژنی می‌كنند تا بتوانند علیه ویروس ایدز آنتی‌بادی بسازند. سپس آن را به ماهیچه‌های ساق پای موش تزریق می‌كنند.

حالا سلول‌های ماهیچه می‌توانند به تنهایی آنتی‌بادی تولید كنند. بدین وسیله بدن می‌تواند از خود دفاع كند و علیه ویروس، آنتی بادی بسازد.

موش در طول حیات خود به ساختن پادتن ادامه می‌دهد و با وجود این‌كه دانشمندان بارها سعی كردند این سد دفاعی را با حمله ویروس از بین ببرند، سالم می‌مانند.

یكی از محققان در این زمینه می‌گوید: «ما تصور می‌كردیم كه این نوع پادتن در میزان بالای مواجهه با ویروس، در حفاظت از موش شكست می‌خورد اما وقتی ویروس ایدز با مقدار 100 برابر بیشتر از میزانی كه هفت یا هشت موش را از پای درمی‌آورد به موش دارای پادتن تزریق كردیم هیچ اتفاقی برای او نیفتاد. پادتن با ویروس ایدز می‌جنگد قبل از این‌كه ویروس سیستم ایمنی از طریق سلول‌های T را ضعیف كند.»

دانشمندان امیدوارند این روش در انسان نیز همین تاثیر را داشته باشد. این پادتن بشدت ضدویروس عمل می‌كند و یك «پادتن خنثی‌كننده» قوی است این نوع پادتن اولین بار از افراد HIV مثبت استخراج شد.

پادتن تولید شده توسط موش علیه 90 درصد انواع HIV كه تا به حال ساخته شده است اثر دارد. تا به حال حدود 20 نوع پادتن خنثی‌كننده كشف شده است.

اگر چه واكسنی كه به موش تزریق شد، دارای یك نوع ژن بود كه فقط یك نوع پادتن را می‌ساخت، ولی بر همین اساس می‌توان انواع مختلف واكسن را به انسان تزریق كرد تا بدن همه نوع پادتن را تولید كند.

البته با همه اینها محققان از تلاش برای تولید واكسن برای تحریك سلول‌های T و ایجاد پاسخ ایمنی دست نكشیده‌اند. اما همه این كارها تا استفاده بالینی فاصله زیادی دارد.

ویروسی كه سیستم ایمنی بدن را هدف می‌گیرد

گسترش ویروس ایدز بسیار سریع است، زیرا این ویروس بسیار هوشمندانه و برنامه‌ریزی شده عمل می‌كند. مانند یك ویروس كامپیوتری كه ابتدا برنامه‌های ضدویروسی را تخریب می‌كند.

هدف اولیه این ویروس نیز از بین بردن سلول‌های ایمنی یعنی اولین خط دفاعی بدن است.

ویروس به سلول‌های ایمنی CD4 كه مسوول محافظت بدن از ویروس‌ها و میكروب‌ها هستند، منتقل می‌شود و DNA خود را به DNA سلول متصل می‌كند.

وقتی ویروس برای اولین بار وارد بدن می‌شود، بسرعت تكثیر می‌یابد و یك پیك ویروسی را در خون و مایعات جنسی ایجاد می‌كند.

سلول‌های دفاعی بدن، ویروس را یك عامل خارجی می‌دانند و علیه آن پادتن می‌سازند. این عمل باعث كاهش «پیك ویروسی» می‌شود، اما این عمل هیچگاه نمی‌تواند ویروس را به طور كامل از بین ببرد.

بعضی سلول‌های CD4 سالم به نظر می‌رسند، ولی همان طور كه گفته شد، DNA ویروس به آهستگی خود را درون سلول جای داده است؛ بنابراین ویروس از گزند سیستم ایمنی در امان می‌ماند.

بار دیگر كه بدن در معرض عفونت قرار بگیرد، این سلول‌های به ظاهر سالم برای دفاع از بدن فعال می‌شوند. این عمل باعث تحریك ویروس درون سلول می‌شود، ویروس شروع به تكثیر می‌كند، سلول از ویروس پر می‌شود، دیواره سلول پاره می‌شود و می‌میرد.

هر چه میزان ویروس بیشتر شود، تعداد سلول‌های CD4 كاهش می‌یابد و سیستم ایمنی ضعیف‌تر می‌شود. در این زمان است كه عفونت‌ها می‌توانند براحتی بر سیستم ایمنی پیروز شوند.

باكتری‌های فرصت‌طلب مانند پنوموسینیك كارینی در این زمان به بدن حمله می‌كنند و همه اینها باعث به وجود آمدن سندرمی به نام ایدز می‌شود كه می‌تواند براحتی فرد را از پای دربیاورد.

در ابتدا فرد علائمی شبیه به سرماخوردگی شدید نشان می‌دهد، ولی بعد از آن ممكن است تا 10 سال هم هیچ علائمی از خود نشان ندهد ولی در همین مدت ویروس به آرامی در سیستم ایمنی جای می‌گیرد.

این به آن معنی است كه ممكن است فرد سال‌ها ویروس را در بدن داشته و منتقل كند ولی هیچ اطلاعی از موضوع نداشته باشد.


منبع: جام جم آنلاین