سلامت نیوز: پفك، چیپس، انواع تنقلات و ساندویچ های سرد از میان وعده هایی پرطرفدار میان دانش آموزان است در حالی كه امروزه مصرف این مواد خوراكی مضر بیانگر افزایش آمار بالای بیماری های غیرواگیر مانند دیابت، چاقی، فشارخون بالا و بیماری های قلبی و عروقی است.
در حالی كه یك میان وعده سالم، خوراكی است كه حداقل 300 تا 500 كالری از انرژی مورد نیاز روزانه دانش آموزان را تأمین كند.

بوفه ها محیطی مناسب برای ایجاد ذائقه مناسب در دانش آموزان
اگر بوفه مدرسه میان وعده هایی با ارزش غذایی بالا در اختیار دانش آموزان قرار دهد نه تنها آنان مواد مغذی موردنیاز خود را دریافت خواهندكرد بلكه یاد خواهندگرفت كه در آینده (به عنوان یك فرد بزرگسال) موادغذایی مناسبی را برای خود و خانواده هایشان انتخاب كنند. برهمین اساس فهرست موادغذایی قابل عرضه و غیرقابل عرضه در بوفه های مدارس در دستورعمل پایگاه تغذیه سالم نوشته شده است. هرچند رسیدگی به وضعیت بهداشتی بوفه های مدارس طی سالهای گذشته از اولویت های اصلی وزارتخانه های بهداشت و آموزش و پرورش بوده است. اما هنوز هم گاهی دیده می شود كه وضعیت بهداشتی بوفه ها و موادخوراكی كه در این مراكز به فروش می رسد، از استانداردهای لازم بهداشتی را ندارند. دكتر فروزان صالحی، كارشناس دفترتغذیه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی، بوفه ها را در محل مناسبی برای ایجاد ذائقه سالم و مناسب دانش آموزان می داند و در این باره می گوید: در واقع دانش آموزان علاوه بر این كه بخشی از نیازهای تغذیه ای خود را در قالب میان وعده از این بوفه ها برآورده می كنند. بلكه عادت غذایی خود را نیز تا حد زیادی از همین بوفه ها به یادگار خواهند برد.

آیین نامه اجرایی برای كنترل بهداشت بوفه مدارس
در زمان حاضر، 7 اولویت اساسی برای كنترل بهداشت مدارس براساس آیین نامه قدیم پیگیری می شود مانند دسترسی به آب آشامیدنی سالم و سرویس های بهداشتی در مدارس، بوفه و موادغذایی عرضه شده، وضعیت بهداشت كلاس های درس و وضعیت ایمنی ساختمان مدارس مهمترین آنهاست. با توجه به این كه آموزش تغذیه سالن و ارائه الگوهای تغذیه ای مناسب برای پیشگیری از سوءتغذیه و چاقی در دانش آموزان از برنامه های حوزه معاونت سلامت وزارت آموزش و پرورش به شمار می رود، برنامه نظارت بر پایگاه های تغذیه سالم براساس آیین نامه سالم ابلاغ و برنامه ریزی شده است.
دكتر مسعود كیمیاگر، متخصص تغذیه و استاد دانشگاه با بیان این مطلب می گوید: بوفه مدارس یك كلاس علمی برای دانش آموزان است و ما طریقه تغذیه سالم را به دانش آموزان از طریق این بوفه ها توضیح می دهیم و ما مواردی كه در آن بوفه عرضه می كنیم و به جای اینكه تئوری این موارد را به مردم و بوفه ها گوشزد كنیم می توانیم ازطریق بوفه ها، این مواد غذایی را با اجرای عملی به دانش آموزان عرضه كنیم. متأسفانه در حال حاضر بوفه های مدارس تغذیه ای ناسالم را به فرزندان عرضه می كنند.
گفتنی است؛ این غذاهای ناسالم و تنقلات چون از نظر اقتصادی و تجاری سودآور هستند، مصرف كننده هم با وجود تبلیغات تجاری به خوردن این غذاهای ناسالم گرایش پیدا می كند. لذا می بایست به مصرف كنندگان این غذاها كه عمده آنها كودكان، نوجوانان و جوانان هستند، آموزش داده شود. همچنین انجمن های اولیاء و مربیان می توانند نقش موثر و مفیدی را در سازماندهی یك زندگی سالم و عاری از تغذیه غیربهداشتی به فرزندانشان را ایفا كنند. البته ساندویچ های مرغ، تن ماهی و تخم مرغ به راحتی می تواند جایگزین غذاهای ساندویچی سرد و فست فودها شود. همچنین موادغذایی كه عرضه و فروش آن در پایگاه تغذیه سالم ممنوع است عبارتنداز انواع پفك، نوشابه های گازدار (به جز ماءالشعیر)، سوسیس و كالباس، سالاد الویه، چیپس، لواشك و آلو و آلوچه فاقد علامت استاندارد و پروانه بهره برداری است.
كیمیاگر در ادامه خاطرنشان می كند: همیشه با ممنوعیت و قوه قهریه نمی توان با فروش موادغذایی مضر مقابله كرد. ولی با آموزش های اولیه به خانواده ها تا حدی می توان از مصرف تنقلات در كودكان جلوگیری كرد. بنابراین بوفه مدارس یك كلاس عملی برای دانش آموزان است و ما طریقه تغذیه سالم را به دانش آموزان از طریق این بوفه ها توضیح می دهیم. البته همه مشكلات را نمی توانیم به عرضه موادغذایی در بوفه مدارس نسبت دهیم بلكه جامعه در جهت خلاف استفاده از غذاهای سالم حركت می كند.

ویژگی های بوفه مدارس
مكان فیزیكی بوفه مدارس، باید از سرویس بهداشتی فاصله داشته باشد. البته دارای فضای مناسب و قابل دسترس برای دانش آموزان، نور كافی و مناسب، دیوارش بدون درز و شكاف، جنس كاشی آن قابل شست وشو و به رنگ روشن باشد، كف محیط باید دارای شیب به سمت آبراهه باشد، در و پنجره بدون شكست و ترك باشد و تجهیزات لازم در و پنجره توری، یخچال، سینك ظرفشویی، هواكش و همچنین تجهیزات لازم مكان تهویه، كپسول آتش نشانی، سطل زباله در دار با كیسه زباله را داشته باشد.
دكتر فروزان صالحی در مورد استانداردهای فیزیكی، محیطی و غذایی بوفه مدارس می گوید: براساس تعریفی كه در دستورالعمل بهداشتی پایگاه تغذیه سالم در مدارس برای بوفه مدارس آمده «پایگاه تغذیه سالم مكانی درمدرسه است كه ساختمان آن مطابق با ماده2 تبصره آیین نامه بهداشت محیط مدارس و برابر با قانون اصلاح ماده 13 قانون مواد خوراكی، آشامیدنی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی احداث و تجهیز شده و همچنین مواد خوراكی به عنوان میان وعده از طریق این مراكز به دانش آموزان عرضه می شود. البته در این دستورالعمل شرایط بهداشتی پایگاه تغذیه سالم در سه بعد مواد خوراكی، فضای فیزیكی، فرد متصدی بوفه فروشنده مواد خوراكی مورد توجه قرار گرفته است.
این متخصص تغذیه در ادامه می افزاید: حتماً رعایت كامل اصول بهداشتی انجام شود و عرضه كننده های مواد خوراكی، باید روپوش و دستكش یك بار مصرف را هنگام عرضه مواد خوراكی داشته باشند.

نظارت بازرسان بهداشت محیط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی بر بوفه مدارس
بازرسان بهداشت محیط وزارت بهداشت، همان گونه كه سایر مكان های عرضه مواد غذایی را مورد بازدید قرار می دهند، به صورت دوره ای از بوفه های مدارس هم بازدید می كنند.
دكتر فروزان صالحی در این باره بیان می كند: همچنین در صورت مشاهده موارد تخلف در بوفه مدارس بازرسان تذكرات لازم را می دهند. در همین راستا با هماهنگی هایی كه با آموزش و پورش انجام شده است در نظر است سازوكاری طراحی شود تا با متصدیان متخلف بوفه ها برخورد شود و حتی در مواردی چنانچه به تذكرات توجه نشد با توجه به ضوابط بوفه تعطیل شود. پس وزارت بهداشت در تهیه دستورالعمل و نظارت بر حسن اجرای آن با وزارت آموزش و پرورش همكاری دارد.
دكتر مسعود كیمیاگر می افزاید: چون عرضه و تقاضای تنقلات مضر به مشتریان كه همان خانواده ها و كودكان هستند، به سهولت انجام می گیرد و قیمت این محصولات نسبت به میان وعده ها و خشكبار ارزان تر است پس میزان تقاضا برای این محصولات مضر بیشتر است. همچنین می بایست غذاهای گرم مثل آش، انواع سوپ، لوبیا، عدس پخته، حلیم، شله زرد، سمنو و فرنی به شرط اینكه آشپزخانه مطابق آیین نامه بهداشتی محیط مدارس باشد، عرضه شود.
دكتر فروزان صالحی در این باره اضافه می كند: در حال حاضر وزارت بهداشت در خصوص بوفه های مدرسه دو فعالیت عمده را انجام می دهد. البته با همكاری وزارت آموزش و پرورش دستورالعمل بهداشتی پایگاه تغذیه سالم در مدارس آماده شده است و هر سال پس از بازبینی به سازمان های آموزش و پرورش استان ها و دانشگاه های علوم پزشكی ارسال می شود. این دستورالعمل به مدارس هم ابلاغ می شود و كلیه مدیران و مسئولین بوفه ها ملزم به رعایت مفاد آن هستند.
كیمیاگر با بیان اینكه پایگاه تغذیه سالم باید شرایط بهداشتی را داشته باشد، بیان می كند: موادی كه ارزش غذایی پایین، افزودنی اش غیرمجاز و غیربهداشتی تهیه شده، فاقد استانداردهای بهداشتی لازم باشد، مواد غذایی ناسالم نامیده می شود كه آنها را منع كرده و می گوییم فروخته نشود. مواد خوراكی سالم باید تاریخ تولید و انقضا، پروانه ساخت، نام و نشانی كارخانه و علامت استاندارد داشته باشد.
صالحی، كارشناس دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی خاطرنشان می كند: میان وعده هایی كه برای سلامتی دانش آموزان مضر هستند مانند غذاهای چرب، شور و شیرین نباید مصرف شود و دانش آموزان از خوردن تنقلابی مانند چیپس، پفك، ساندویچ سوسیس و كالباس و نوشابه های گازدار به عنوان میان وعده می بایست بپرهیزند.
دكتر سیدعلی كشاورزی، متخصص تغذیه در ادامه بیان می كند، بهتر است لقمه های سالم نیز در بوفه مدارس عرضه شود كه این لقمه سالم شامل نان و پنیر و گردو، نان و تخم مرغ، نام و پنیر و خیار، نان و پنیر و گوجه فرنگی، نان و كره و عسل است.

برنامه های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی برای كنترل چاقی در مدارس
همه دانش آموزان شناسنامه سلامت دارند كه در بدو ورود به كلاس اول در پایگاه های سنجش برای اولین بار این شناسنامه برای آنان تكمیل می شود و بعد هم در دوره های مشخص در داخل مدرسه و یا مراكز بهداشتی درمانی معاینات برای آن ها انجام می شود در شناسنامه سلامت ثبت می شود. یكی از مواردی كه در این معاینات چك و ثبت می شود نمایه توده بدنی (BMI) است. در این شاخص وزن و قد دانش آموز اندازه گیری می شود و در فرمول گذاشته می شود. با مقایسه عدد BMI فرد با استانداردهای جهانی مشخص می شود كه دانش آموز مبتلا به اضافه وزن و یا چاقی هست یا نه.

صالحی با بیان اینكه امسال وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی برنامه ویژه برای بوفه مدارس دارد، می افزاید: امسال هم مانند سال های گذشته دستورالعمل بازبینی خواهد شد و در اختیار سازمان های آموزش و پرروش در استان ها و دانشگاه های علوم پزشكی قرار خواهد گرفت. ولی اجرای درست این دستورالعمل و تعهد به پیاده سازی مفاد آن نیز همكاری مدیران و مسئولان بوفه ها را می طلبد و همچنین نظارت های بیشتر و دقیق تر وزارت بهداشت و آموزش پزشكی وزارت آموزش و پرورش بسیار تأثیرگذار است. بنابراین باید امسال بر روی نظارت ها بیشتر تاكید كنیم و بتوانیم بوفه های نمونه در مدارس احداث كنیم تا بقیه بتوانند از آن الگوبرداری كنند.

كارشناس دفتر بهبود تغذیه جامعه- وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی ادامه می دهد: در صورتی كه دانش آموز مبتلا به اضافه وزن و یا چاقی باشد به مراكز بهداشتی درمانی ارجاع داده می شود تا سایر اقدامات لازم از جمله مشاوره تغذیه انجام شود. امسال پروتكل پیشگیری از اضافه وزن و چاقی در كودكان و نوجوانان تهیه شد و امید است در برخی از دانشگاه ها این طرح پایلوت به اجرا درآید و همچنین سال های آینده هم در سایر استان ها اجرا شود.

توصیه های بهداشتی كارشناسان تغذیه در خصوص بوفه مداس
كارشناسان بهداشتی بر این باورند كه مواد غذایی نظیر خشكبار به ویژه خرما، انواع میوه های خشك شده، آجیل با بسته بندی بهداشتی به ویژه انجیر، توت، كشمش، سویا و انواع شیر و فرآورده های آن برای میان وعده های دانش آموزان مناسب است. همچنین دانش آموز با خوردن صبحانه وارد مدرسه شود چرا كه اگر دانش آموزی گرسنه باشد مجبور است خارج از مغازه مدرسه نیز تغذیه مضر را خریداری كند. البته، اگر این مواد غذایی بهداشتی و از مواد مرغوب تهیه شده باشد، در بحث فروش سوسیس و كالباس در بوفه های مدارس فروش آن مشكلی نخواهد داشت.

دكتر فروزان صالحی، كارشناس دفتر بهبود تغذیه جامعه- وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی توصیه می كند: با توجه به افزایش شیوع اضافه وزن وچاقی در دانش آموزان و شیوع سایر بیماری های غیرواگیر از جمله بیماری های قلب و عروق، دیابت در دوران بزرگسالی بهترین میان وعده ها انواع میوه ها و سبزی ها مثل سیب، پرتقال، هویج، خیار، شیرهای پاستوریزه به خصوص اگر از نوع كم چرب باشند، انواع مغزها، میوه های خشك و دانه ها مثل گردو، پسته، بادام، كشمش، كنجد، لقمه های سالم و مغذی كه در خانه تهیه می شود مثل لقمه نان و پنیر و گردو، ساندویچ كوكو یا كتلت كه در خانه تهیه شده، لقمه نان و پنیر و خیار است.

مسعود كیمیاگر بدترین نوع تنقلات را چیپس، نوشابه، پفك، كالباس می داند و می گوید: بنابراین در همه جای دنیا تغذیه در مدارس مهم ترین الگو برای آموزش دانش آموزان است. چون در بزرگسالی همان رفتارهای تغذیه ای در ذهنمان درونی می شود. همچنین نوشیدنی های مجاز كه بهتر است در بوفه مدارس عرضه شود شامل انواع شیر، دوغ بدون گاز، ماءالشعیر، انواع آب میوه های طبیعی و آب معدنی است كه همه این نوشیدنی ها باید پاستوریزه و استرلیزه باشد.

منبع: روزنامه کیهان