احتمالاً گوینده این مثل هم نظری به عفونت‌های بیمارستانی داشته و می‌دانسته که سالانه حداقل 100 هزار نفر به بیمارستان رفته و در آنجا مبتلا به عفونت می‌شوند. این عفونت معمولاً یک تفاوت کوچک اما مهم با سایر عفونت‌ها دارد که آن را متمایز می‌کند: این عفونت‌ها به راحتی درمان نمی‌شود و به عبارتی، باکتری عامل آن از انواع مقاوم به درمان است. متاسفانه کشور ما هم به‌دلیل مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک در معرض هجوم چنین عفونت‌هایی است.

به‌تازگی مطالعه‌ای جامع نشان داده که نوعی میکروب خطرناک مقاوم به درمان از دسته استافیلوکوک‌ها می‌تواند تا 5 درصد بیماران را در بیمارستان‌ها و آسایشگاه‌ها مبتلا کند. بر اساس این تحقیق که انجمن متخصصان اپیدمیولوژی و کنترل بیماری‌های عفونی آمریکا هفته گذشته منتشر کرده است، حداقل 30 هزار بیمار آمریکایی در بیمارستان‌ها در هر زمان از بستری خود ممکن است دچار بیماری‌های عفونی مقاوم به درمان شوند. این میزان تقریباً 01 برابر چیزی است که پیش از این برخی مقامات رسمی بهداشتی این کشور تخمین زده بودند. 

مهم‌ترین انواع این سوپرباگ‌ها (یا همان میکروب‌های مقاوم) یکی از انواع استافیلوکوک طلایی مقاوم به متی سیلین (MRSA) است که با آنتی‌بیوتیک‌های معمول مهار نمی‌شود. این بیماری انواع مختلفی دارد که بسته به محل عفونت- که ممکن است زخم جراحی، سوختگی،  محل کاتر، چشم، پوست و خون باشد- علایم متفاوتی از خود بروز می‌دهد.

گاهی با عفونت‌های پوستی شدید و قرمزی، تورم و درد موضع خود را نشان می‌دهد اما گاهی هم موجب  عفونت خون، پنومونی (ذات‌الریه) و ... می‌شود. این بیماری که بالقوه کشنده است، معمولاً از طریق تماس پوستی منتقل می‌شود.

به همین علت هم در مراکز بیمارستانی که افراد زخم‌های باز دارند (مانند اورژانس، بخش‌های دیالیز و آی سی یو) احتمال ابتلای افراد بیشتر است. البته در سال‌های اخیر در مراکزی که افراد تجمع دارند مانند زندان‌ها، آسایشگاه‌ها، مدرسه و مهد کودک‌ها و ورزشگاه‌ها نیز مشاهده شده که به‌نظر می‌رسد راه انتشار در این موارد از طریق تماس پوستی و استفاده از وسایل مشترک مانند حوله بوده است.

آمار ناامیدکننده

اگرچه متخصصان معتقدند مقایسه شیوع تخمینی بیماری در بررسی‌های مختلف کار دشواری است، اما این مطالعه،  بیماری را 8 تا 11 برابر شایع‌تر از مطالعات قبلی تخمین می‌زند. لازم است بدانید که این بررسی جدید، گسترده‌تر و در مراکز متعددی انجام شده و مواردی را که میکرب در بدن فرد وجود داشته اما منجر به بیماری نشده را نیز به حساب آورده است.

طی بررسی بیشتر مشخص شد که 46 نفر از هر 1000 بیمار این میکرب مقاوم را در بدن خود دارند که حدود 34 نفرشان علایم بالینی داشته و 12 نفر تنها حامل بوده و بیمار نمی‌شوند. جالب اینجاست که 75 درصد بیماران وقتی وارد بیمارستان می‌شوند حامل این باکتری هستند، یعنی در مراجعات قبلی به مراکز بهداشتی این میکرب  وارد بدنشان شده است. خوشبختانه هنوز می‌توان این بیماری را با سایر آنتی‌بیوتیک‌ها درمان کرد.

 اما بهترین راه پیشگیری از انتشار آن، استفاده از تجهیزات ضدعفونی شده، شستن مکرر دست‌ها، پوشیدن دستکش و لباس محافظ و جداسازی بیماران مبتلا از سایر بیماران است.

چرا مقاوم می‌شوند؟

تمام قضیه به‌دلیل یکی از اصول نظریه تکامل- انتخاب طبیعی- است. این یعنی از انواع بی‌شمار باکتری که هرکدام به دلیل جهش‌های ژنتیکی با دیگری متفاوت است، باکتری‌هایی در محیط دوام می‌آورند که قوی‌تر باشند. همان‌طور که می‌دانید باکتری‌ها مدام در حال جهش ژنتیکی هستند که بعضی از این تغییرات مزیت‌های کوچکی برای مقابله با آنتی‌بیوتیک‌ها به آنان می‌دهد. بنابراین گونه‌های ضعیف‌تر به‌وسیله آنتی‌بیوتیک‌ها، از بین رفته و انواع قوی‌تر (که به  درمان با آنتی‌بیوتیک‌های فعلی مقاوم‌تر هستند) زنده می‌مانند. بنابراین نوبت بعدی که با این باکتری روبه‌رو شوید احتمال این‌که از نوع مقاوم آن باشد، بیشتر است.

چگونه در امان باشیم؟

وقتی برای درمان عفونتی نزد پزشک می‌روید، یکی از انواع آنتی‌بیوتیک را برای‌تان تجویز کرده و توصیه می‌کند که دارو را منظم و تا آخر دوره مصرف کنید حتی اگر قبل از تمام شدن آن علائم بیماری‌تان برطرف شود. عمل نکردن به این توصیه باعث می‌شود که دارو نتواند تمام  باکتری‌ها را بکشد و تعدادی از انواع مقاوم‌تر باقی بمانند.

 با گذشت زمان، تعداد انواعی از باکتری که ژن‌های مقاوم را حمل می‌کنند، بیشتر شده و با جهش‌های بعدی روز به روز به مقاومت و توانایی زنده ماندن آنها اضافه می‌شود. متأسفانه به این صورت باکتری‌هایی با قدرت خارق‌العاده ایجاد می‌شود که با آنتی‌بیوتیک‌های رایج نمی‌توان آنها را از بین برد؛ تنها به این دلیل کوچک که تعدادی از مردم دوره درمان خود را تکمیل نکرده‌اند!

شاید به همین علت است که بیمارستان‌ها سرچشمه آلودگی با باکتری‌های مقاومی مانند  MRSA  هستند.  چون انواع مختلفی از باکتری با انواع و مقادیر گوناگون آنتی‌بیوتیک به این مراکز آورده شده و باعث تسریع این انتخاب طبیعی می‌شوند.

خطرناک‌تر از همیشه

مسلم است که بیماران در بخش‌های بیمارستان بیشتر در معرض خطر ابتلا به عفونت‌ها   قرار می‌گیرند. این امر دو دلیل دارد؛ اول این‌که معمولاً افراد مسن‌تر، بیمارتر و ضعیف‌تر جامعه در آن‌جا حضور دارند و پیری، ضعف سیستم ایمنی و بیماری عوامل مستعد کننده برای ابتلا به عفونت هستند. دوم این‌که در بیمارستان‌ها به‌دلیل افزایش تماس پرسنل و بیماران احتمال انتقال عفونت از راه‌های مختلف فراهم می‌شود.

 اگرچه هنوز این باکتری‌های مقاوم به متی‌سیلین با انواع دیگر آنتی‌بیوتیک قابل درمان هستند اما با ادامه یافتن این روند متأسفانه روزی خواهد رسید که مرگ در اثر ابتلا به باکتری‌های مقاوم به همین اندازه گسترش پیدا کند.

چه باید کرد؟

مسئولان بهداشتی در جوامع مختلف سعی می‌کنند جلوی پیشرفت روزافزون باکتری‌ها و غلبه آنها بر انسان را بگیرند اما این کار مهم بدون همکاری مردم و جامعه پزشکی میسر نخواهد شد. پرسنل بیمارستان‌ها لازم است بین معاینه دو بیمار حتماً دست‌های خود را بشویند و تا حد ممکن بیماران را از هم جدا نگهداری کنند. بخش‌های ایزوله به همین منظور در نظر گرفته شده‌اند. لابد این سؤال برای‌تان پیش آمده که شما چه نقشی در این کار می‌توانید داشته باشید؟

- اولین کار که انجامش خیلی هم سخت نیست رعایت بهداشت است. این کمترین کاری است که از شما برمی‌آید اما ارزش زیادی هم دارد چون می‌تواند جلوی ابتلا به خطرناک‌ترین بیماری‌ها را حتی در افراد مستعد بگیرد. پس شستن مکرر دست‌ها به‌طوری که 15 ثانیه طول بکشد و استفاده از وسایل شخصی جداگانه مانند حوله و لیوان را از یاد نبرید.

- اصلی‌ترین علت مقاوم شدن باکتری‌ها، مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها در انسان و دام است. گاهی بیماران، حتی وقتی به یک عفونت ویروسی مبتلا می‌شوند هم مصرانه از پزشکشان می‌خواهند برایشان آنتی‌بیوتیک تجویز کند؛ غافل از این‌که این دارو هیچ اثری در بهبود بیماری‌شان نداشته و تنها باعث قوی‌تر شدن باکتری‌های بدنشان می‌شود.

پس لطفاً برای سلامت آینده خودتان هم که شده، از اصرار به پزشک برای دریافت آنتی‌بیوتیک خودداری کنید. از در و همسایه هم- حتی با علایم مشابه- دارو قرض نگیرید.

توجه داشته باشید که بیماری‌ها اگرچه علائم یکسانی داشته باشند، درمان یکسانی ندارند. بنابراین تشخیص و درمان را به پزشک خود واگذار کنید و آنتی‌بیوتیک تجویز شده را تا انتهای دوره درمان- حتی اگر علائم بیماری از بین رفت- ادامه دهید.