امروزه به رغم فراوانی داروهای شیمیایی، استفاده از گیاهان دارویی در حال افزایش است و تولید و تجارت این گیاهان رقم قابل ملاحظه ای را به خود اختصاص داده است.

طرح ملی کشت، توسعه و بهره‌برداری از گیاهان دارویی ۴ سال است که خاک می‌خورد

سلامت نیوز : آن روزها «بادیون نبات» صندوقچه بی بی جان کابوس همه بچه های فامیل بود. وقتی یکی از ما به دل درد های آن چنانی مبتلا می شد، بی بی جان بی اعتنا به التماس های ما با خونسردی تمام می رفت سر صندوقچه و یک بطری شیشه ای یکی دو قاشق بادیون نبات راهی حلقمان می کرد در حالی که چند نفر دیگر هم دست و پایمان را می گرفتند که این داروی تلخ را قورت دهیم و بعد بی بی جان می گفت: «حالا می بینی. آبه رو آتیش».

خدا رحمتش کند. سال ها پیش او خیلی بیشتر از بسیاری از مسئولان این دوره و زمانه قدر داروهای سنتی و تأثیر آن ها را می دانست. حالا گاهی دلم برای آن صندوقچه و آن بطری و آن داروی تلخ معجزه گر خیلی تنگ می شود.طی یک قرن اخیر، گیاهان دارویی که قرن ها تنها درمان بیماری های مختلف انسان ها بودند، جایگزینی به نام داروهای شیمیایی پیدا کرده اند و عطاری هایی که بوی خوش گیاهان دارویی آن ها از چندین متر آن طرف تر به مشام افراد سالم و بیمار می رسید، جای خود را به داروخانه های متعددی داده اند که در قفسه های شیک آن ها داروهای شیمیایی با نظم خاصی در کنار هم قرار گرفته اند و در بسیاری از مواقع بوی این داروها که در فضای داروخانه ها پراکنده می شود، نه تنها مشام بیماران را نوازش نمی دهد، بلکه بر التهاب و نگرانی آن ها می افزاید.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از خراسان ؛ با این حال این تغییرات بر اساس نیازهای پزشکی و درمانی انسان ها و پیشرفت علم پزشکی صورت گرفته و هرگز نمی توان داروهای شیمیایی را جایگزین نامناسبی برای گیاهان دارویی دانست.در روزگار قدیم در بازارهای سنتی ایران، شغل عطاری از بااهمیت ترین شغل ها محسوب می شد و عطارها افراد بانفوذ و معتمدی بودند که حجره آن ها همواره شلوغ ترین حجره بازار بود. عطارها که به دلیل شغل خود با انواع آدم ها از قشرهای مختلف سر و کار داشتند یا خود بر اساس تجربه و دانش برای درمان بیماران داروهای گیاهی را توصیه می کردند یا داروهایی که حکیم و طبیب برای بیماران تجویز کرده بود، در اختیار آن ها قرار می دادند.

در این میان عده ای از افراد هم بودند که برای کسب درآمد به کوه ها و دشت ها می رفتند و گیاهان دارویی را می چیدند و آن ها را در کوله ای روی پشت خود می گذاشتند و با مراجعه به در منازل، آن ها را به ساکنان منزل که بیشتر خانم های خانه دار بودند می فروختند.آن روزها در بیشتر خانه ها بقچه ای وجود داشت که در آن انواع و اقسام گیاهان دارویی همانند بومادران، ختمی، کلپوره و... که در درمان امراض مختلف کاربرد داشت، یافت می شد. بقچه های دوا هنوز در برخی از خانه ها در شهرها و روستاهای مختلف وجود دارد و سرمنشاء تولید داروهای شیمیایی کنونی را می توان از آن ها یافت.

ما و دیگران

امروزه به رغم فراوانی داروهای شیمیایی، استفاده از گیاهان دارویی در حال افزایش است و تولید و تجارت این گیاهان رقم قابل ملاحظه ای را به خود اختصاص داده است؛ مصرف طولانی و در برخی موارد مقطعی داروهای شیمیایی می تواند عوارض جانبی بر جا گذارد که گاه از خود بیماری نیز خطرناک تر است. شاید به همین دلیل گرایش عمومی به استفاده از داروهای گیاهی و به طور کلی فرآورده های آن ها رو به افزایش است. به گونه ای که بر اساس آمار بیش از ۶۰ درصد از مردم آلمان و بلژیک و ۷۴ درصد انگلیسی ها تمایل به استفاده از درمان های طبیعی و گیاهی دارند. ضمن این که طبق آمار سازمان بهداشت جهانی بیش از ۸۰ درصد مردم جهان به ویژه در کشورهای در حال توسعه و نواحی فقیر و دورافتاده، عمده ترین نیازهای درمانی خود را از گیاهان دارویی تأمین می کنند.

به همین دلیل بسیاری از صاحب نظران از قرن کنونی به نام قرن بازگشت به استفاده از داروهای گیاهی نام می برند. اما متأسفانه باید گفت در کشور ما که منشاء بسیاری از گیاهان دارویی است به دلیل استفاده ناصحیح و نبود فرهنگ مصرف داروهای گیاهی، هنوز ۹۷ درصد از مردم از داروهای شیمیایی استفاده می کنند به گونه ای که به گفته «محمد صالحی» عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران فقط ۳درصد مردم از داروهای گیاهی استفاده می کنند.

وی می گوید: طبق آمار وزارت بهداشت حدود ۳ درصد مردم از داروهای گیاهی و ۹۷ درصد داروهای شیمیایی مصرف می کنند.صالحی با اشاره به این که طبق آمار حدود ۱۵۰ قلم داروی گیاهی و ۴۲۰۰ قلم داروی شیمیایی در بازار ایران موجود است، می افزاید: آمار مصرف گیاهان دارویی در دنیا نشان می دهد که ۸۰ درصد از ۶ میلیارد نفر جمعیت دنیا از داروهای منشاء گیاهی استفاده می کنند.

بد نیست بدانید کشور چین اقدام جالبی در این عرصه انجام داده است. به تازگی یک شبکه اطلاعاتی طب سنتی و گیاهی در چین ایجاد شده است که این شبکه اطلاعات لازم را به بیماران و هم چنین متخصصان به منظور کمک به درمان و جایگزین کردن داروهای شیمیایی ارائه می دهد. معرفی انواع بیماری ها و داروهای مربوط به درمان به صورت طبقه بندی شده، امکان یافتن پزشکان متخصص در زمینه درمان سنتی، معرفی انواع گیاهان دارویی و خواص موجود در آن ها، معرفی فروشگاه های معتبر دارویی، آموزش استفاده از داروهای گیاهی، ارائه اطلاعات لازم در زمینه طب سنتی در چین، گزارش از مقالات و نشریه های مربوط به این موضوع، ارائه آخرین خبرهای مربوط به طب سنتی خدماتی است که این شبکه به عموم مردم ارائه می دهد.

«داراب شهنازی» کارشناس سازمان جنگل ها و مراتع نیز در این باره می گوید: بخشی از اقتصاد جهان بر پایه تجارت گیاهان دارویی می چرخد. ارزش تجارت جهانی این گیاهان بیشتر از ۴۳ میلیارد دلار است و فقط در سال ۹۶ میلادی ۲۵ درصد بازار دارویی جهان با ۲۵۰ میلیارد دلار ارزش، به داروهای ساخته شده از گیاهان دارویی اختصاص داشت. وی متذکر می شود: در تجارت گیاهان دارویی مثل همیشه چین پیش قراول است. این کشور 38.5 درصد کل صادرات این محصولات را در دست خودش گرفته، آلمان هم جایگاه مهمی بعد از چین دارد و البته کانادا که از سال ۱۹۹۸ تا ۱۹۹۹ توانست فقط از راه صادرات گیاه جین سینگ ۶۰ میلیون دلار درآمد کسب کند.گفته می شود در داروخانه های چین ۴۰ درصد داروها، داروی گیاهی هستند و هر سال ۴۶۰ هزار تن مواد گیاهی مورد نیاز کارخانجات سازنده داروهای گیاهی در این کشور تولید می شود.

گیاهان دارویی و پنجه مشکلات

از شهنازی درباره نگاه دیگران به ایران از منظر خاستگاه طب سنتی می پرسم که می گوید: کارنامه کشور ما در بخش گیاهان دارویی کارنامه درخشانی نیست، هر چند که تحقیقات نیز نشان داده که کشت گیاهانی چون مریم گلی، اسطوخودوس، نعناع، بادرنجبویه، گل راعی، گل همیشه بهار، گشنیز، سیاهدانه و رازیانه منافع اقتصادی اش نسبت به کشت گندم و جو تا ۳ برابر بیشتر است؛ ما با کشت ۴۰ گونه گیاه دارویی از چین که بیشتر از ۲۰۰ گونه می کارد خیلی عقب افتاده ایم.

وی اضافه می کند: گیاهان دارویی گرفتار زنجیره ای از مشکلاتند، چون جنگل، مرتع و رویشگاه های طبیعی آن ها با مشکلات پنجه در پنجه هستند. سال هاست چندین میلیون رأس دام مازاد، مراتع را می جوند و از بین می برند، چون روستاییان و عشایری که زندگی شان وابسته به چریدن دام ها در جنگل ها و مراتع است اگر جلوی راهشان گرفته شود شدت فقر زمین گیرشان می کند. آن ها هیچ شغل جایگزینی ندارند برای همین یا گیاهان دارویی را دانسته و ندانسته به خورد دام هایشان می دهند یا این گیاهان را می چینند و روانه بازار فروش می کنند. بیشتر اوقات هم فشار بهره برداری آن ها به اندازه ای زیاد است که رویشگاه کم کم تنک می شود و بعد از چند سال ردپایی از گیاه دارویی در آن نمی ماند؛ امروز از آنغوزه شیراز و نرگس فارس فقط خاطره هایش مانده است.

وی تاکید می کند: در ایران کاشت گیاهان دارویی هم جدی گرفته نمی شود و هیچ طرح یکپارچه و سراسری که به علاقه مندان به فعالیت در این حوزه نقشه راه نشان دهد وجود ندارد. نیروی متخصص در این بخش نیز بسیار اندک است در حالی که نبود برنامه ای مدون سبب شده تا داروهای گیاهی ایران به صورت خام آن هم در بسته بندی های نامناسب با قیمت های ارزان به کشورهای دیگر صادر شود و در فقدان فناوری فرآوری گیاهان دارویی در کشور، محصولات خام صادر شده خودمان را این بار با چند برابر قیمت از کشورهای صاحب دانش فرآوری بخریم.صادرات هم لجام گسیخته است و صادرکنندگان با ترفندهای خاص خودشان حتی گیاهان دارویی ممنوعه رابه خارج از کشور می فرستند؛ همین موضوع برای برداشت بیشتراز محصولات جنگلی و مرتعی انگیزه ایجاد می کند.

شهنازی به مشکل دیگری نیز اشاره می کند: گیاهان دارویی در ایران متولی مشخصی ندارد؛ از یک سو وزارت بهداشت بخش فرآوری گیاهان برای تولید دارو را در دست گرفته و از سوی دیگر وزارت جهاد کشاورزی تولی گری گیاهان دارویی چون زیره و زعفران را که در زمین های زراعی مردم کشت می شود در اختیار گرفته است. در این میان گیاهان خودرو و طبیعی نیز در اختیار سازمان جنگل هاست، صرف نظر از این که موسسات تحقیقاتی هم روی گیاهان دارویی مانور می دهند. این بی سروسامانی و چند صدایی البته محصول امروز و دیروز نیست چون از ۲۰ سال قبل که ستاد گیاهان دارویی تشکیل شد تا زمانی که به سرانجام نرسیده منحل شد و تا امروز که ستادی جدید جای آن را گرفته اوضاع به همین شکل بوده است.

اما پرونده گیاهان دارویی در کشور یک گره دیگر هم دارد؛ طرح ملی کشت، توسعه و بهره برداری از گیاهان دارویی. وضعیتی که همچنان در گذر زمان بلاتکلیف مانده است. این طرح در سال ۷۸ در سازمان جنگل ها مطرح شد و در سال ۸۰ پیش نویس اش آماده شد و در نهایت در سال ۸۷ به صورت طرح نهایی درآمد، اما حالا با گذشت ۴ سال آن هم در شرایطی که دولت در سفرهای استانی اش به خراسان شمالی و کردستان به این طرح استناد کرد و مصوباتی داشت ولی طرح ملی همچنان در پیچ و خم های اداری گرد فراموشی می گیرد.

در حالی که اگر این طرح تصویب شود صادرات خام گیاهان دارویی محدود می شود چون قرار است واحدهای فرآوری ایجاد و ارزآوری گیاهان دارویی تقویت شود. این در حالی است که اگر سرمایه گذاران وارد بخش فرآوری شوند به آن ها وام های کم بهره هم تعلق می گیرد، اما این همه دستاوردهایی نیست که تهیه کنندگان طرح ملی گیاهان دارویی چشم انتظارش نشسته اند. اگر این طرح در عرض ۱۰ سال به ثمر بنشیند و بودجه سالانه ۶۸ میلیارد تومان به آن تخصیص داده شود تولید سالانه گیاهان دارویی به ۳۹۰ هزار تن، توسعه سطح ۷۲۰ هزار هکتار، اشتغال زایی ۴۸۰ هزار نفر و میزان صادرات به ۲۹۴ هزار تن خواهد رسید که در نوع خود یک نوع ثبت رکورد به شمار می رود.

احیای طب سنتی

با رویکرد تدریجی جهان به استفاده دوباره از داروهای گیاهی و در کشوری که زادگاه طبیبان و پزشکان توانمندی همچون رازی، ابوریحان بیرونی، ابوعلی سینا و... است، نباید دانش  و مهارت استفاده از طب سنتی و گیاهان دارویی تحت سیطره ظهور طب نوین قرار گیرد.

بر همین اساس جایگاه داروهای گیاهی طی چند سال گذشته در کشور دچار تحولات علمی و تخصصی نظام مندتری شده است و تشکیل ستاد گیاهان دارویی و طب ایرانی، تاسیس دانشکده طب سنتی، ایجاد درمانگاه و مراکز تحقیقاتی و آموزش تخصصی گروهی از پزشکان و داروسازان، نمادی از تحول در طب سنتی و درمان با داروهای گیاهی است؛ تغییراتی که دکتر «میترا مهربانی» متخصص داروهای گیاهی معتقد است باعث ایجاد یک دیدگاه مثبت نسبت به طب سنتی در بین مردم می شود.

وی می گوید: با توجه به گرایش عده ای از مردم به استفاده از داروهای گیاهی، آشنا نبودن پزشکان عمومی با خواص گیاهان دارویی و عدم تجویز داروهای گیاهی از سوی آن ها و سوءاستفاده عده ای در قالب عطاری های مجاز و غیرمجاز برای فروش این گیاهان، مسئولان بهداشتی و درمانی کشور تصمیم گرفتند برای جلوگیری از این مشکلات، در ایران همانند کشورهایی همچون کره، چین و هند طب سنتی بر اساس قوانین و پایه های علمی که قبلاً وجود داشته دوباره احیا شود. به همین دلیل سعی شد دانشگاه هایی به نام طب سنتی راه اندازی شود و در آن ها داروسازانی تربیت شوند که روی داروهای سنتی کار کنند.

مهربانی می افزاید: بنابراین از ۴ سال پیش در این دانشکده ها پزشکانی تربیت می شوند که در مقطع PHD داروهای طب سنتی آموزش دیده اند و امسال اولین گروه از این متخصصان طب سنتی ایران از دانشگاه تهران فارغ التحصیل می شوند.دکتر میترا مهربانی همچنین با اشاره به این که با ورود این متخصصان به جامعه نیازهای دارویی مردم برای استفاده از داروهای گیاهی برطرف شده و جلوی برخی سودجویی ها گرفته می شود، از برنامه ریزی برای قرار دادن یک واحد درسی به نام مبانی طب سنتی و آشنایی با گیاهان دارویی برای فارغ التحصیلان دیگر رشته های پزشکی خبر می دهد تا بر اساس آن داروهای گیاهی با توجه به خواص آ ن ها به بیماران تجویز شود.

وعده های مسئولان

در این بین و با توجه به توصیه های کارشناسان و پیشرفت های کشورهای دیگر در تولید، مصرف و صادرات گیاهان دارویی، مسئولان خودمان مجبور به نشان دادن واکنش هایی شدند. هفتم شهریور ماه سال گذشته بود که وزیر بهداشت گفت: «با توجه به این که تولید داروهای سنتی ۴۲۰ درصد افزایش داشته است داروهای سنتی هم جزو سیستم بیمه ای قرار می گیرند تا استفاده بیشتر از این بخش را داشته باشیم.»

همین مقام مسئول همچنین وعده داده بود که «در حال تدوین دارونامه طب سنتی هستیم و رئیس جمهور دستور داده اند با توجه به این که ۴۲۰ درصد افزایش داروهای سنتی را داشته ایم داروهای سنتی هم جزو سیستم بیمه ای قرار گیرند تا استفاده بیشتری از این بخش داشته باشیم».وعده دیگر وی نیز جالب است: «شبکه داروهای سنتی نیز در شرف تاسیس است».و از همه مهم تر وزیر بهداشت از تهیه و تدوین سند ملی طب سنتی ایران خبر داد و گفت: «به زودی این سند ملی ابلاغ خواهد شد».

۲۴ خرداد ماه سال جاری نیز رئیس سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران در گفت وگو با ایرنا خاطرنشان کرد: «داروهای گیاهی در آینده به تدریج جایگزین داروهای شیمیایی می شود از این رو باید بیش از پیش به گیاهان دارویی و داروهایی با منشاء گیاهی توجه کنیم. «وی البته مشخص نکرد منظورش از «به تدریج» تا چه زمانی است.

آن چه مسلم است گیاهان دارویی یکی از سرمایه های مردم پیشرفته دنیاست، ولی ما باز هم از آ ن ها عقب افتاده ایم. ما قادریم به طور متوسط هر سال حدود ۴ هزار تن از محصولات جنگلی و مرتعی مان به ارزش فقط ۲ میلیون دلار را به خارج از کشور صادر کنیم که این مقدار در مقایسه با توان اکولوژیکی و ظرفیت های تولیدی مان رقم چشمگیری نیست. فراموش نکنیم امروز سهم ایران از بازار گیاهان دارویی دنیا ۶۰ میلیون دلار است که اگر زعفران را از این فهرست حذف کنیم رقمی حدود ۲۴ میلیون دلار باقی می ماند.

چکیده گزارش

بسیاری از صاحب نظران از قرن کنونی به نام قرن بازگشت به استفاده از داروهای گیاهی نام می برند. اما باید گفت در کشور ما که منشاء بسیاری از گیاهان دارویی است به دلیل استفاده ناصحیح و نبود فرهنگ مصرف داروهای گیاهی، هنوز ۹۷ درصد از مردم از داروهای شیمیایی استفاده می کنند به گونه ای که طبق آمار وزارت بهداشت حدود ۳ درصد مردم از داروهای گیاهی و ۹۷ درصد از داروهای شیمیایی استفاده می کنند. این در حالی است که بیش از ۶۰ درصد از مردم آلمان و بلژیک و ۷۴ درصد انگلیسی ها تمایل به استفاده از درمان های طبیعی و گیاهی دارند. ضمن این که طبق آمار سازمان بهداشت جهانی بیش از ۸۰ درصد مردم جهان به ویژه در کشورهای در حال توسعه و نواحی فقیر و دورافتاده، عمده ترین نیازهای درمانی خود را از گیاهان دارویی تأمین می کنند. فراموش نکنیم امروز سهم ایران از بازار گیاهان دارویی دنیا ۶۰ میلیون دلار است که اگر زعفران را از این فهرست حذف کنیم رقمی حدود ۲۴ میلیون دلار باقی می ماند.

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
captcha