شواهد نشان می دهد كه رسیدگی به این موضوع مهم حتی در چند سال اخیر هم در دستور كار كشورهای عراق و سوریه كه درگیر مشكلات امنیتی و جنگ داخلی بوده اند، قرار نداشته بنا بر این با این پدیده چگونه بایستی برخورد كرد و جمهوری اسلامی ایران در این ارتباط چه اقدام هایی را تا كنون صورت داده است؟به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایرنا ؛ در میزگرد ایرنا تحت عنوان 'پدیده ریزگردها و اقدام های صورت گرفته' این موضوع مهم از جنبه های مختلف بررسی شده است.
در این میزگرد 'پرویز گرشاسبی' معاون مناطق خشك و نیمه خشك سازمان جنگل ها، مراتع و 'سید امیر فاتح وحدتی ' رییس مركز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست شركت داشتند و به سوالات پاسخ دادند .از آنجا كه موضوع گرد و غبار به بحث سلامت نیز مربوط می شود از دكتر ' كاظم ندافی ' رییس اداره سلامت و محیط كار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی نیز دعوت بعمل آمد كه متاسفانه ایشان در این میزگرد حضور نیافتند و سوالات مربوط به سلامت بدون پاسخ ماند.
*سووال: آقای وحدتی چند وقت است كه با مشكل گرد و غبار مواجه هستیم ؟
**پاسخ: از حدود پنج سال گذشته این موضوع تشدید شده است. اما در دو تا سه سال گذشته دوره های وقوع گرد و غبار ها به صورت مستمر در فصل بهار بیشتر ایجاد شده است .
* منشا این گرد و غبار ها به ایران از كجا است ؟
** منشاء 85 تا 90 درصد گرد و غبارها به سمت ایران از كشور سوریه ، اردن و عراق است. در زمان حاضر شش خوشه اصلی را در عراق و سوریه شناسایی كرده ایم كه مهم ترین این خوشه ها، تالاب های خشك شده در استان كربلا است.
* آیا تمام این ذرات گرد و غبار تولید شده در این كشور ها وارد خاك ایران می شوند ؟
** خیر . ذرات بزرگتر كه سنگین تر هستند قابل نفوذ به ایران نیستند اما ذرات ریز تر می توانند ارتفاع بیشتری را طی كرده، تا شش هزار متری نیز ارتفاع گرفته و به راحتی از زاگرس عبور می كنند .
البته همیشه هم این ذرات از زاگرس عبور نمی كنند این ذرات با توجه به اندازه ، اختلاف فشار بین منطقه زاگرس و بین النهرین و همچنین سرعت باد و جهت آن امكان عبور از زاگرس را دارند.
* اگر از زاگرس عبور كنند چه مناطقی از كشور را تحت الشعاع قرار می دهند؟
** منطقه مركزی و بخشی از البرز(جنوب البرز) را تحت الشعاع قرار می دهند و حتی گاهی به شهر مشهد هم می رسند. به عبارت دیگر 23 استان كشور تحت تاثیر این گردو غبار ها از كشورهای همسایه هستند .
* از ارتفاعات البرز می توانند عبور كنند ؟
**خیر . این ذرات از ارتفاعات البرز نمی توانند عبور كنند . عمدتا استان های مرزی (منطقه غرب) و بخشی از منطقه مركزی كشور را تحت الشعاع قرار می دهند. اگر نتوانند از زاگرس عبور كنند به تدریج به سمت مناطقی همچون دهلران و اهواز چرخش پیدا می كنند به همین علت است كه در این مناطق، گرد و غبار بیشتری با تعداد روز های بیشتری را شاهد هستیم .
* این ذرات در چه شرایطی زودتر نشست می كنند ؟
** هر كجا كه سبزینگی زیاد تر باشد سریع تر نشست می كند علت اینكه این مسیر را از عراق و دیگر كشورها تا كشورمان طی می كنند ریز بودن و سبك بودن آنها است . حتی گاهی مواقع شاهد روز هایی هستیم كه طوفان گرد و غبار همراه با ابر است . این ابر ها ناشی از رطوبت مدیترانه است كه اگر در این شرایط بارندگی ایجاد شود همراه با گل می شود .
به عنوان مثال در روزهایی كه گرد و غبار همراه با ابر است و بارش باران را داریم ، شاهد لایه ای از گل روی خودروها در سطح شهرها هستیم. این به دلیل همین رطوبت است. گاهی اوقات در اندازه گیری ها تا 10 هزار میكروگرم در متر مكعب در اهواز گزارش شده است. البته این موضوع را رطوبت تشدید نمی كند بلكه به دلیل نزدیك بودن به منشا گرد و غبار و نزدیك بودن اهواز به مرز عراق است .
* مشكلاتی كه ذرات گرد و غبار ایجاد می كنند چیست؟
** البته دراین ارتباط دكتر ندافی(رییس اداره سلامت محیط و كار وزارت بهداشت) می بایستی توضیح می دادند(حضور نیافتند) اما می توان گفت مشكلاتی برای سلامت انسان ها ایجاد می شود كه بیماری های قلبی عروقی و تنفسی از جمله آنها است .
وحدتی در ادامه گفت : در اثر این گرد و غبار های خارجی بخشی از مراتع و جنگل های كوهستانی غرب كشور دچار مشكلاتی شده اند كه كور شدن سیستم تنفسی درختان از جمله این عوارض است .
هم اكنون دانشگاه شهید چمران این مساله را در دست ارزیابی دارد . افزایش مرگ و میر زنبورهای عسل و عدم تشخیص مسیر توسط این زنبورها از جمله دیگر مشكلات زیست محیطی است .
* در ارزیابی ها در باره این ذرات گرد و غبار، آلودگی شیمیای و میكروبی هم گزارش شده، آیا این موضوع صحیح است؟
** وحدتی: خاك رس قسمت عمده این عناصر را تشكیل می دهند . بخشی از این عناصر سیلیكاتی است كه از اراضی بیابانی مركزی عراق وارد می شود و یك بخش لجن خشك شده ناشی از تالاب خشك شده است .
سازمان انرژی اتمی نیز از نظر آلودگی به رادیو اكتیو این ذرات را مورد ارزیابی قرار داده است كه در این ارتباط آلودگی ندارند. دانشگاه های رازی و جندی شاپور هم در رابطه با اینكه این ذرات از عناصر فلزات سنگین تشكیل شده اند یا خیر ، در حال تحقیق هستند . اما تا آنجا كه من اطلاع دارم عناصر شیمیایی و میكروبی خطرناك در گرد و غبار وجود نداشته است . اینها را دكتر ندافی بیشتر می توانستند توضیح دهند .
* علت تشكیل این گردو غبار ها در كشورهای یاد شده چیست؟
** بیابانی بودن شرق كشور سوریه، شمال عراق و شرق اردن علت اصلی است . به عنوان مثال در عراق، الان حدود 13 میلیون هكتار اراضی بیابانی و تحت فرسایش وجود دارد كه از این مساحت، حدود دو میلیون هكتار جزو كانون های اصلی تولید گرد و غبار به شمار می آیند.
بروز خشكسالی از جمله دیگر علل مهم ایجاد بخشی از بیابان های عراق است به عنوان مثال زمانی سرزمین بین النهرین ( سرزمین بین دجله و فرات ) یكی از پر آب ترین سرزمین ها به شمار می آمد. اتفاقی كه هم اكنون رخ داده این است كه آب رودخانه دجله و فرات به دلیل خشكسالی كمتر شده است.
از سوی دیگر سد های متعددی نیز روی این دو رودخانه ایجاد شده است. تقریبا 90 درصد سرچشمه های فرات از كشور تركیه است كه وارد سوریه و از انجا وارد عراق می شود. در زمان حاضركشور تركیه روی بیشتر سرچشمه های رودخانه فرات سد سازی كرده است و سوریه نیز از باقی مانده آبی كه از این رودخانه به این كشور می آید نیز سد، ایجاد كرده است و عراق هم یك سد دیگر احداث كرده است . نتیجه این می شود كه رودخانه از بستر اصلی خود خارج شده و بستر آن ، كوچك تر می شود .
از طرف دیگر از آنجا كه كشاورزی در عراق به شیوه قدیمی و سنتی انجام می شود آب موجود در سرزمین بین النهرین كفاف كشاورزی را نمی دهد كه یكی از علل رها شدن زمین های كشاورزی در این كشور به همین علت است .
البته رها شدن زمین های كشاورزی علل دیگری هم دارد و آن وجود سه جنگ در عراق طی سال های اخیر است كه عبارتند از جنگ تحمیلی عراق علیه ایران ،جنگ عراق با كویت و اشغال عراق توسط نیروهای آمریكایی است .وقوع این جنگ ها باعث عدم احساس امنیت كشاورزان عراقی برای كار روی زمین های كشاورزی شده و به همین علت تعدادی از آنها زمین های خود را رها كرده اند . در نتیجه اراضی رها شده كشاورزی به خاك فرسایشی تبدیل شده و از دیگر منشاء های ایجاد گرد و غبار در عراق به شمار می آیند.
همچنین رودخانه ها در مصبی كه قرار است به خلیج فارس بپیوندند تشكیل تالاب می دهند كه این تالاب ها نیز به علت اینكه آب رودخانه ها كم شده در حال نابودی است. بر اثر این فرایند، لجن هایی كه در تالاب های رها شده باقی می مانند حالت ماسه خیلی نرمی را پیدا می كنند كه از دیگر عوامل تولید كننده ریزگرد ها به شمار می آیند.
دریاچه های محلی هم، در ایران و عراق وجود داشتند كه ناشی از اب ماندگی رودخانه ها بودند و اینها نیز متاسفانه خشك شده اند .
همچنین از طرف دیگر وضعیت سیاسی عراق هم مزید بر علت شده است . این كشور با مسایلی از جمله اختلاف بین مجلس و دولت، اختلاف در اجزای دولت عراق، مشكلات كردستان عراق، اشغال مواجه است كه باعث شده است تا برخورد با گردو غبار ها در اولویت اقدامات آن كشور نباشد.
به عنوان مثال در زمان حاضر این كشور با مشكل تامین برق مواجه است و این موضوع را در اولویت قرار داده است و موضوع گردو غبار را در اولویت های دست چندم خود در نظر گرفته است .
كشورهای دیگر از جمله سوریه كه منشا ء گرد و غبار هستند نیز دارای یك حباب سیاسی هستند. مثلا اختلاف بین سوریه و تركیه یا اختلاف بین تركیه و عراق یا عراق و سوریه مشكل ایجاد كرده است . به عنوان نمونه اگر تفاهم نامه بین سوریه و تركیه راجع به آب سد ها منعقد شود برای اجرای آن اراده سیاسی وجود ندارد .
در كنار این عوامل یك عامل دیگر و آنهم وجود بادهای فصلی است كه معروف ترین آنها 'باد شمال ' یا 'باد صبا ' نامیده می شود. این باد شمال یا صبا از منطقه مدیترانه شروع و پس از عبور از عراق وارد بخش زاگرس می شود كه بر اثر این باد شمال ، هوای تازه از منطقه یاد شده با رطوبت كافی به سطح زاگرس می رساند كه این موضوع با موسم بهار همراه است و باعث شكوفایی طبیعت می شود .
* الان وضعیت باد شمال چگونه است ؟
** وحدتی: باد شمال یا صبا در زمان حاضر به علت اختلاف فشاری كه بین خشكی به وجود آمده و خشك تر شدن سرزمین، اختلاف فشار بیشتری یافته و سرعت بیشتری گرفته بنابراین می تواند بخشی از خاكی كه در عراق وجود دارد را حمل كرده و به ایران بیاورد.
* سوال: آقای گرشاسبی عراقی ها تا بحال چه اقداماتی برای مقابله با گرد و غبار انجام داده اند؟
** گرشاسبی : عراقی ها از نظر توجه به منابع طبیعی ،كشاورزی و محیط زیست حدود 50 سال از ما عقب تر هستند. این در حالی است كه ایران در سال 1992 سومین كشوری بود كه عضو كنوانسیون جهانی بیابان زدایی شد اما عراق در سال گذشته آنهم به علت تلاش های زیاد بین المللی، به عنوان یكصدو هفتادو هشتمین كشور، عضو این كنوانسیون شد.
بر اساس آماری كه خود عراقی ها ارایه داده اند تنها جنگل كاری و بیابان زدایی آنها ، جنگل كاری 270 هكتاری در حاشیه كمربندی كربلا بوده است. این موضوع نشان می دهد كه آنچه برای ما معضل است برای آنها معضل نیست و هنوز گرد و غبار و مقابله با آن جزء اولویت های نخست آنها به شمار نمی آید .
* آیا تمام اراضی بیابانی عراق مشكل آفرین هستند ؟
** همه اراضی بیایانی برای معضل گرد و غبار مشكل آفرین نیستند . بر اساس تصاویر ماهواره ای كه از اراضی عراق بدست آمده است از بین 13 میلیون هكتار بیابان فقط دو میلیون هكتار آن كانون بحرانی گردو غبار شناسایی شده است .از این دو میلیون هكتار، 760 هزار هكتار بیابان به شمار نمی آید بلكه اراضی كشاورزی رها شده دجله و فرات هستند. به همین علت در این اراضی مالچ پاشی اصلا امكان پذیر نیست. بنابراین باید كشاورزی را احیا و تجهیز كرد .
از سوی دیگر تركیه برای حدود 28 میلیارد متر مكعب آب دجله و فرات به تعداد 25 سد ساخته است و عراق نیز برای باقی مانده آب سد زده است .
*به مالچ پاشی اشاره كردید . این موضوع مالچ پاشی در عراق چیست؟
** گرشاسبی: متاسفانه یك اتفاق نه چندان جالبی كه در رسانه های كشور در رابطه با گرد و غبار ها پیش آمده است این است كه همه از ما می پرسند كه چه وقت برای مالچ پاشی به عراق می روید ؟ جواب این افراد این است كه اصلا برای عراق نباید مالچ پاشی كرد. مالچ پاشی آخرین راه درمان بیابان است .
ایران به دلیل تجربه 50 ساله ای كه برای بیابان زدایی دارد راهكار اصلی را مالچ پاشی در عراق نمی داند . مالچ برای جاهایی مناسب است كه ارتفاع تپه های ماسه بادی در حال حركت از یك تا پنج متر باشد به عبارت دیگر برای تپه های كمتر از یك متر مالچ پاشی ضرورتی ندارد و برای بیشتر از پنج متر نیز مالچ ، جواب نمی دهد .
در زمان حاضر سطح سفره آب زیرزمینی عراق بالا است . از آنجا كه تالاب ها در عراق ، تازه خشك شده اند اگر نیم متر از این تالاب ها كنده شود به آب می رسیم پس می توانیم در این زمین ها گونه های آب دوستی مثل گز را بكاریم تا به مرتع بیابانی با پوشش گیاهی تبدیل شوند.
در ایران نیز در هر بیابانی مالچ پاشی انجام نمی شود از پنج میلیون هكتار بیابان زدایی در كشور 235 هزار هكتار مالچ پاشی شده است . این اراضی ، از مناطقی هستند كه با احیای بیولوژیكی و روش دیگر نمی توان برای زمین كاری انجام داد و در این شرایط است كه مالچ پاشی اعمال می شود .
از سوی دیگر هزینه مالچ خیلی بالا است . برای هر هكتار مالچ پاشی آنهم با مالچ لیتری 700 تومان، حدود 10 میلیون تومان باید هزینه كنیم.
برای بیابان زدایی در عراق ،باید به سراغ طرح هایی مثل ترسیب كربن ( رسوب گذاری كربن ) آنهم با مشاركت مردم عراق برویم .در زمان حاضر در خراسان جنوبی این كاربا مشاركت مردم و استانداران انجام شده و به شش استان كشور هم تسری یافته است . مهم این است كه باید این كار با مشاركت مردم صورت بگیرد یعنی مردم باید از منابع طبیعی نگاهداری كنند .
*اشاره به این مطلب شد كه 85 تا 90 درصد گردو غبار از كشورهای همسایه است منشاء داخلی گردو غبار در ایران چیست ؟
** گرشاسبی: هر چند از كشورهای همسایه غربی گردو غبار ها وارد ایران می شود اما بیشتر این گردو غبار ها از كشور عراق است و اما در خصوص منشا ء داخلی گرد و غبار در ایران كه بین 10 تا 15 درصد را تشكیل می دهد باید اذعان كرد كه در داخل كشور به جز موارد محدود مثل سیستان و بلوچستان و بخشی از جنوب خراسان منشاء داخلی برای گردو غبار ایران نداریم . البته طوفان شن وجود دارد كه به عنوان نمونه جاده كرمان برای چند ساعت بسته می شود .
یكی از كارهایی كه در ایران انجام داده ایم این است كه طی 20 سال گذشته از 30 میلیون هكتار ، شش میلیون هكتار كانون بحران گرد و غبار را شناسایی كرده ایم و توانسته ایم كانون های درجه یك بحران گرد و غبار را در كشور مهار كنیم .
* كانون بحران به چه جاهایی اطلاق می شود؟
** گرشاسبی : كانون بحران، به جایی اطلاق می شود كه بیابان و طوفان شن وجود داشته و مناطقی همچون مناطق مسكونی، كشاورزی و همچنین خدماتی از جمله راه شوسه و راه آهن در آن قرار داشته باشد و تحت تاثیر طوفان شن و بیابان قرار بگیرند . بنابراین هر بیابانی را بحرانی نمی دانیم . در یك بیابان ممكن است تپه هم جابجا شود اما كانون بحران به شمار نمی آید زیرا انسان ها را تحت تاثیر قرار نمی دهد .
هر چند به دنبال خرید ارزان مالچ از پالایشگاه ها هستیم و به رغم اینكه پالایشگاه مالچ رایگان به ما نداده اند اما وزارت نفت تاكنون 480 میلیارد تومان برای بیابان زدایی استان خوزستان طی پنج سال اختصاص داده است كه تاكنون 80 تا 90 هزار هكتار از استان خوزستان از محل این اعتبار بیابان زدایی انجام شده است .
تعاملات خوبی هم با وزارت راه انجام شده است بدین صورت كه هر جا راهسازی می شود اگر راه از داخل اراضی دارای فرسایش بالا بگذرد با وزارت راه تدابیر لازم اندیشیده می شود .
عراق نیز باید همین كار را انجام دهد و بخشی از بیابان زدایی را با همكاری های بین بخشی با وزارتخانه های خود انجام دهد .
** وحدتی : ایران نیز با فرسایش سرزمین و بیابان زایی مواجه است كه باید دو نوع مدیریت آب و اراضی را اعمال كند .البته این برنامه ریزی باید در كشورهای همسایه منشاء این گردو خاك ها هم انجام شود .
* آیا در كشور خودمان برنامه ریزی هایی در ارتباط با این نوع مدیریت داشته ایم ؟
** وحدتی : بله. اجرای 500 هزار هكتار بیابان زدایی در سال توسط جهاد كشاورزی و سازمان جنگل ها از جمله این برنامه ها است . به عنوان مثال برای خوزستان 150 هزار هكتار بیابان زدایی برنامه ریزی شده است كه در سال گذشته 15 هزار هكتار با همكاری وزارت نفت و قرارگاه خاتم الانبیا در این استان و در قالب ایجاد جنگل و مالچ پاشی ، بیابان زدایی شد . البته برای 22 استان كشور نیز در رابطه با مقابله با گرد و غبار و بیابان زدایی برنامه ریزی داریم و در حال اجرای آن برنامه ها هستیم .
برای مدیریت گرد و غبار در كشور آیین نامه مقابله با گرد و غبار در سال 88 به تصویب هیات دولت رسید و به دنبال آن پیشنهاد تشكیل كار گروه مدیریت گرد و غبار مطرح بود كه جلسات آن كار گروه در حال برگزاری است.
آنچه كه اتفاق می افتد افزایش تعاملات و همكاری ها بین دستگاه های اجرایی برای مقابله با پدیده گرد و غبار است یك بخش مهم آن عملیات بیابان زدایی است كه جهاد كشاورزی در حال پیگیری است و سنجش و پایش آلودگی ها است كه سازمان محیط زیست و هواشناسی در حال پیگیری آن هستند و بخش دیگر نیز هماهنگی بین دستگاه ها است كه زیر مجموعه این آیین نامه است .
همچنین دستگاه هایی را به عنوان فیلتر هوا برای اماكنی از جمله ورزشگاه ها، مدارس و بیمارستان های مرزی كشور در حال آماده سازی برای توزیع در نظر داریم . این دستگاه ها حجم 120 متر مكعب را در ظرف یك ساعت پاكسازی و همه ذرات ریز را جذب می كنند. ماسك های بهداشتی هم برای گروه های آسیب پذیر در استان های مرزی در نظر گرفته شده است .
*سووال: در سطح بین المللی و منطقه ای اقداماتی توسط ایران در رابطه با مقابله با گرد و غبار صورت گرفته است؟
** وحدتی: یادداشت تفاهم با وزارت محیط زیست عراق در سال 87 ، امضای سند همكاری دو جانبه برای گرد و غبار بین عراق و ایران در همان سال ، یادداشت تفاهم با وزیر محیط زیست سوریه در مهر 88 ، ورود هیات كارشناسی از عراق به ایران در همان سال ، برگزاری اجلاس چهارگانه در تركیه بین كشورهای ایران ، عراق ، سوریه و تركیه در سال 89 ، برگزاری جلسه ای بین وزرای محیط زیست تركیه ، عرق ، ایران ، سوریه و قطر در همان سال ، امضای یك سند برنامه عمل با محوریت محیط زیست ، كیفیت هوا ، بیابان زدایی و هواشناسی ، بازدید هیات سوریه از عملیات بیابان زدایی استان اصفهان در سال 89 از جمله این این اقدامات است .
همچنین در سال 90 یك هیات كارشناسی از ایران برای پیگیری تفاهمات قبلی به عراق اعزام شد كه طراحی چند عملیات از جمله عملیات مالچ پاشی 250 هكتار شهر كربلا از جمله اقدامات این هیات بود.
همچنین برای یك میلیون هكتار اراضی بیابانی عراق برای پنج سال آینده توسط برنامه ریزی شد كه جزییات اجرایی این برنامه برای عراقی ها ارایه شده است .
برگزاری یك كارگاه آموزشی برای كارشناسان محیط زیست، هواشناسی و كشاورزی عراقی در اهواز در سال گذشته و امضای یاد داشت تفاهمی با عراق در اهواز برای هفت هزار هكتار اراضی در هفت استان عراق بین سازمان محیط زیست كشور و وزارت محیط زیست عراق از دیگر اقدامات است .
** سوال: با سازمان ملل نیز در این ارتباط همكاری هایی داشته اید؟
** بله . در این راستا نشستی را برای بیابان زدایی و رفع گرد و غبار با هیات یاری رسانی سازمان ملل در عراق كه به یونامی معروف است داشتیم. نشست هایی را نیز با UNEP (برنامه محیط زیست سازمان ملل ) و UNDP برگزار شد كه در این نشست ها اعلام آمادگی ایران برای خدمات فنی و مهندسی در بحث عملیات پایش و بیابان زدایی در كشور عراق اعلام شد. در صورتیكه بستر مالی و امنیتی فراهم شود بقیه كارها از جمله كارشناسی را ایران بر عهده می گیرد .
امسال نیز یك نشست ملی گردو غبار در لرستان و یك نشست بین المللی برای گرد و غبار در كرمانشاه با همكاری دانشگاه بابل، كربلا و بصره از عراق برگزار شد. برای پاییز امسال هم سمینار منطقه ای را با شركت عراق ، سوریه و تركیه پیش بینی می كنیم كه اگر شرایط سیاسی اجازه دهد برگزار خواهد شد .
** سوال :كجا برگزار می شود؟
** وحدتی : فرقی نمی كند .
برگزاری كارگاه برای كارشناسان محیط زیست در سالجاری نیز از دیگر برنامه های سازمان حفاظت محیط زیست است. همچنین امیدواریم بتوانیم در حاشیه نشست ژنو در اسفند امسال بتوانیم نشست وزرای محیط زیست كشورهای منطقه را در خصوص گرد و غبار برگزار كنیم.
یك اقدام دیگر كار روی مالچ های غیر نفتی است كه در زمان حاضر سه نمونه از این مالچ ها را نهایی كرده و به صورت آزمایشی در برخی عرصه های بیابانی در حال اجرا هستیم كه اگر به نتیجه بر سد آن را به عراق نیز پیشنهاد می دهیم . طرح جامع مقابله با بیابان زدایی توسط جهاد كشاورزی نیز به عراق پیشنهاد داده شده است كه در این راستا بررسی میدانی و ماهواره ای از اراضی و منابع عراق توسط ایرانی ها انجام شده است.
** سوال : آنچه كه از اظهارات شما معلوم است این است كه از نظر شناسایی منابع و اراضی با عراقی ها مشكلی ندارید و اطلاعات خوبی هم كسب كرده اید؟
** وحدتی: البته همینطور است آنچه كه مهم است كار اجرایی باید انجام شود .
** گرشاسبی : در زمان حاضر از نظر تكنیكی ، مطالعه و اجرا در عراق و ایران مشكلی نداریم تمام جواب ها بدست آمده است مشكل ما در عراق این است كه اصلا آنها بدانند كه مقابله با گردو غبار در اولویت های نخست این كشور باید قرار بگیرد. تمام تلاش ما در وزارت خارجه، محیط زیست و دستگاه های بین المللی و سایر سازمان ها این است كه مجلس و دولت كشورهای منشاء گرد و غبار مثل عراق و سوریه را متوجه ضرورت این امر كنیم تا آنها این پدیده را جز اولویت های نخست خود قرار دهند .اتفاقا از آنجا كه این كشورها منشاء گرد و غبار هستند ، بیشتر از ایران متحمل صدمه می شوند.
** وحدتی : به عنوان مثال عراقی ها چند برابر ما با این گرد و غبار ها درگیر هستند اما شیوه زندگی آنها با ما كمی متفاوت است . اكثر آنها خوی صحرا نشینی دارند و به همین علت این مساله را خیلی جدی ، نگرفته اند .چون معتقدند كه از قدیم گرد و خاك داشته اند .
** سوال :فرض كنید همه چیز مهیا شد الان برای كشوری مثل عراق باید چه كار كرد ؟
** گرشاسبی : بین وزارت محیط زیست عراق و سازمان محیط زیست ایران تفاهم نامه ای برای گرد و غبار امضا شد اما این تفاهم نامه تا الان اجرایی نشده است . بر اساس بند یك این تفاهم نامه ، ایران موظف است كه برای دو میلیون هكتار از اراضی عراق طرح اجرایی تهیه و برای عراقی ها ارسال كند كه این كار را انجام داده است.
وزارت كشاورزی و محیط زیست عراق نیز برای گرفتن اعتبار لازم جهت اجرای طرح یاد شده ، از روی طرح ما یك خلاصه طرح تهیه كرده و به مجلس عراق ارسال كرده اند .
** سوال : هزینه این طرح چه میزان است ؟
** گرشاسبی: اگر سالی 200 هزار هكتار بیابان زدایی در عراق را انجام دهیم برای هر هكتار زمین حدود 700 هزار تومان هزینه می شود كه حدود 140 تا 150 میلیارد تومان می شود .
** برخی معتقدند كه ایران خودش برای مقابله با گردو غبار اعتباری برای عراق در نظر بگیرد.
** گرشاسبی : دولت ایران در اعتبارات خودش اعتباری برای عراق در نظر نگرفته است زیرا بر اساس تفاهم نامه، دادن خدمات كارشناسی و اعزام كارشناس با ایران است اما اجرا و تامین منابع مالی با عراق است .
از سوی دیگر نمی توان دست روی دست گذاشت و كاری نكرد . طی جلسه آخر كار گروه ملی گرد و غبار كه در سازمان محیط زیست برگزار شد پیشنهادی ارایه شد مبنی بر اینكه از دولت و مجلس ایران منابعی برای اجرای این كار در عراق تامین شود.
** سوال: اگر این اعتبار را ایران تصویب كند، چقدر است؟
** گرشاسبی : نمی دانم . اما بر اساس طرحی كه به عراق داده ایم هر سال 150 میلیارد تومان برای بیابان زدایی 200 هزار هكتار در عراق لازم داریم .
** سوال: می توان از صندوق های بین المللی كمك گرفت ؟
** گرشاسبی: صندوق های بین المللی مثل GEF (سند پروژه تسهیلات جهانی زیست محیطی ) پول های بزرگ نمی دهند و تسهیلاتی كه قایل هستند برای پول های كم و با مشاركت مردمی است. به عنوان مثال 30 تا 40 درصد هزینه ها را GEF و 70 درصد را دولت می دهد.
پیش بینی ها نشان می دهد كه عراق اگر به فكر بیابان زدایی نباشد ، فرسایش خاك در این كشور صورت خواهد گرفت و صحرای بین النهرین خاك رس خود را از دست می دهد و شهر های عراق مورد هجوم شن و ماسه قرار می گیرند . این در حالی است كه خسارت شن های روان كمتر از گرد و غبار نیست . متاسفان عراقی ها مقابله با گرد و غبار را جزء اولویت های نخست خود قرار نمی دهند.
**سوال : از بین بردن گرد و غبار چقدر زمان می برد ؟
** وحدتی : بستگی به سرعت عمل دارد .
گرشاسبی : مشكل ما مدیریت سرزمین است اگر مدیریت حوزه آبخیز اتفاق نیافتد الان دو میلیون هكتار كانون بحران در عراق وجود دارد و ما این همه مشكل داریم. اگر به جای دو میلیون هكتار ، 10 میلیون هكتار اضافه شود چگونه می توان جلوی گرد و غبار را گرفت ؟ این موضوع شامل حوزه كارون ، كرخه و حتی دریاچه ارومیه هم می شود . به عبارت دیگر اگر مثلا بخشی از دریاچه ارومیه بیابان شده است همان قدر را نگاه داریم و جلوی گسترش آن را بگیریم و وقتی جلوی گسترش بیشتر بیابان را گرفتیم آن وقت می توانیم برنامه ریزی دقیق داشته باشیم زیرا واقعا روند تخریب نه تنها در ایران و عراق بلكه در جهان ، پیش می رود.
** وحدتی : اولویت های تعیین حق آب برای مواردی همچون آب شرب ،كشاورزی و زیستی باید مشخص شود و پس از آن با توجه به سطح نزولاتی كه وجود دارد برنامه ریزی شود كه در زمان حاضر در داخل كشور رویكردها درحال پایش است .سطح تعامل بین وزارتخانه كشاورزی، نیرو ، محیط زیست و نفت باید طوری باشد كه روی مدیریت آب كاری اساسی صورت گیرد تا بیابان ها كاهش یابد. عراق نیز باید این كار را عینا انجام دهد .
** سوال : سوال آخر اینكه به مردم چه توصیه ای دارید؟
** وحدتی: با توجه به كاهش متوسط بارش در كشور و بروز خشكسالی طی 10 سال گذشته ما از مردم می خواهیم بیشترین كنترل را در مصرف آب داشته باشند زیرا این آب ها هم آب شرب و هم آب كشاورزی را تشكیل می دهند . كنترل آلودگی ، كنترل اراضی جنگلی ، استفاده بهینه از اراضی كه مراتع نیز از جمله آنها است از دیگر مواردی است كه مردم می توانند مشاركت داشته و كمك كنند زیرا مراتع بلافاصله به بیابان تبدیل می شوند.
سخن آخر اینكه اگر پشتیبانی مردم در خصوص كنترل گردو غبار و بیابان زدایی نباشد دولت راه به جایی نمی برد .
نظر شما