سلامت نیوز : تخریبی كه البته ما ایرانی‌ها نیز در آن نقش داریم؛ آمارها در مورد میزان تخریب خاك، آلودگی منابع آب، از میان‌رفتن گونه‌های گیاهی و جانوری و وضع محیط‌های زیست دریایی در كشور نیز به هیچ وجه امیدواركننده نیست.

طبق آمار سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، فرسایش خاك در ایران سه‌برابر شاخص جهانی است و در حال حاضر سالانه 2 میلیارد تن از خاك كشور به علت فرسایش نابود می‌شود. این در حالی است كه اعداد و ارقام می‌گویند در 40 سال گذشته وسعت جنگل‌های ایران حدود یك میلیون هكتار كاهش یافته است. همین وضعیت درخصوص آب‌های كشورمان بویژه تالاب‌ها نیز صادق است. امروزه ورود فاضلاب‌های شهری و صنعتی از ساحل به دریا یكی از معضلات عمده دریای خزر است كه حفاری و اكتشاف در عمق دریا، تخلیه مواد زاید و سمی در آن و آلودگی ناشی از كشتی‌ها به آن دامن می‌زند. همین تهدیدات زیست‌محیطی در خزر است كه سبب شده نسل ماهیان خاویاری این دریا كه از عصر ژوراسیك در آن ساكن بوده‌اند، با تهدید مواجه شود. به گفته برخی منابع، اكنون بیش از 90 درصد ذخایر ماهیان خاویاری دریای خزر نابود شده است.

دریاهایی با رنگ و طعم نفت و فاضلاب

مدیر گروه دریای، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات درخصوص عوامل مخرب محیط‌زیست دریا می‌گوید: عوامل طبیعی در تخریب مناطق ساحلی ایران نقش چندانی ندارد و در واقع علت اصلی تخریب منابع و سلامت آب دریا در كشور ما عامل انسانی است.محمدرضا فاطمی در گفت‌وگو با جام‌جم می‌افزاید: از بین‌بردن سواحل به منظور احداث سازه‌های دریایی مثل بندر، سكوهای پهلوگیری، ایجاد بلوارهای ساحلی، احداث صنایع دریایی مثل صنایع پتروشیمی، ایجاد صنایع و فعالیت‌هایی به منظور توسعه گردشگری در كنار سواحل و غیره ازجمله موارد تخریب فیزیكی سواحل و دریاهاست كه لطمه‌های جبران‌ناپذیری به دریا و سواحل آن وارد كرده است.

وی ورود نفت،‌ فاضلاب‌های شهری و صنعتی، انواع كودهای شیمیایی و سموم دفع آفات را نیز ازجمله آلاینده‌های شیمیایی دریاهای شمال و جنوب كشور عنوان می‌كند و می‌گوید: استخراج نفت از خشكی و دریا به دلیل تراوش دائمی در اطراف سكوهای نفتی، سالانه هزاران تن نفت را وارد دریا می‌كند. كودهای شیمیایی و آفت‌كش‌هایی مانند سم د.د.ت نیز كه استفاده از آن سال‌هاست در دنیا منسوخ شده، به‌وفور در مزارع استفاده و از طریق رودخانه‌ها وارد دریای خزر می‌شود. به گفته فاطمی، براساس تحقیقات سازمان محیط‌ زیست، آلودگی میكروبی در دریای خزر به خاطر ورود انواع آلاینده‌ها بسیار بالا و بیش از صدها برابر میزان استاندارد جهانی است. آلودگی‌هایی كه نه‌تنها زندگی و سلامت آبزیان را تهدید و پدیده‌های خطرناك طبیعی مانند كشند سرخ را تشدید می‌كند، بلكه به طور مستقیم بر سلامت خود ما نیز تاثیر می‌گذارد. عمق این فاجعه شاید زمانی برای ما محسوس باشد كه كارشناسان از خطرناك‌بودن شنا در این دریای زیبا خبر می‌دهند و درباره ابتلا به انواع بیماری‌های پوستی، قارچی و عفونی هشدار می‌دهند؛ زنگ خطری كه چند سالی است به صدا درآمده است.

خشكی‌هایی كه خشك‌تر می‌شود

مناطق غیرساحلی و دریایی یعنی محیط خشكی كه شامل زمین، هوا و محیط آبی درون خشكی مانند رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و تالاب‌هاست نیز در سال‌های اخیر زخم‌ها و تخریبات گسترده‌ای را بر پیكره خود دیده‌اند. عمده تخریبات این بخش نیز شامل نابودی جنگل‌ها، كاهش و نابودی منابع آبی، آلودگی زمین به دلیل انباشت زباله‌ها و شیرابه آنها و آلودگی هوا از بین رفتن هوای پاك و سالم است كه تمام آنها روند افزایشی دارد.

مدیر گروه دریای دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات، اگرچه نقش عوامل طبیعی مانند كاهش بارندگی و خشكسالی را در تهدید این منابع بی‌تاثیر نمی‌داند، اما سهم كمی برای آن قائل است.به گفته فاطمی، میزان بارندگی در كشور از 50 سال گذشته تاكنون در حال كم‌شدن است و احتمالا تا 30 سال آینده نیز به نصف میزان كنونی خواهد رسید. با این حال، تاثیر این عامل نسبت به عامل انسانی در تخریب منابع آبی تنها 10 درصد است و 90 درصد علت تخریبات محیط خشكی دخالت غیراصولی انسان است.

وی احداث سد روی منابع آبی را عامل اصلی نابودی تالاب‌ها، دریاچه‌ها و همچنین مزارع و كشاورزی برخی مناطق عنوان می‌كند و می‌گوید: آسیب و لطمه‌ای كه احداث یك سد به یك حوضه آبی وارد می‌كند، نسبت به كاهش بارندگی در آن حوضه بسیار بیشتر و سریع‌تر است، چنانچه احداث چهار سد روی كارون ـ رودخانه‌ای را كه روزی در آن كشتیرانی صورت می‌گرفت ـ‌ امروز تبدیل به یك رودخانه نسبتا خشك كرده كه حاوی فاضلاب شهر اهواز است. به عقیده این استاد دانشگاه، تخریب مناطق جنگلی نیز كه عمده آن در شمال كشور (جنگل‌های هیركانی) و غرب (جنگل‌های بلوط زاگرس) است در دهه‌های اخیر شتاب بیشتری گرفته است، به طوری كه در 50 سال گذشته یك‌سوم جنگل‌های ایران از بین رفته است.

مقصر كیست؟

فاطمی اگرچه سهل‌انگاری و دخالت غیراصولی ساكنان مناطق ساحلی و جنگلی را در تخریب این مناطق بی‌تاثیر نمی‌داند،‌ اما تهدید اصلی را رعایت نكردن ضوابط زیست‌محیطی توسط مدیران و برنامه‌ریزان عنوان می‌كند و می‌گوید: متاسفانه این اتفاقات آگاهانه و با وجود سواد زیست‌محیطی مدیران رخ می‌دهد و هیچ اراده‌ای نیز برای مقابله با این تخلفات زیست‌محیطی وجود ندارد.

او با بیان این كه طرح بسیاری از پروژه‌هایی كه به تخریب محیط‌زیست می‌انجامد، تحت عنوان پروژه ملی در سطوح بالای مدیریت كشور به تصویب می‌رسد، می‌افزاید: سازمان محیط‌زیست نیز چون بخشی از این نظام مدیریتی و جزئی از اجزای دولت است، عملا توان مقابله با این تصمیمات را ندارد و باید به نوعی با آنها كنار بیاید و سازش كند.این كارشناس و استاد دانشگاه معتقد است تنها راه مقابله با این شیوه غلط و پایان این تخریب‌ها، تغییر جایگاه قانونی محیط‌زیست از قوه مقننه به قوه قضاییه و نظارت، بازخواست و برخورد قهریه با عوامل مرتبط با پروژه‌های مخرب محیط‌‌زیست است.

اگرچه اوضاع محیط‌زیست در سراسر دنیا نگران‌كننده است، اما كشورهایی هم وجود دارد كه با برنامه‌های جامع پیشگیری و درمان به احیای مناطق از دست‌رفته خود شتافته‌اند و در حالی كه در كشور ما جنگل‌هایی پرقدمت برای ساخت خانه و ویلا و جاده هر روز بیش از گذشته تخریب و نابود می‌شود تا گستره بیابان‌هایمان را وسعت ببخشد، این كشورها مناطق بیابانی خود را تبدیل به جنگل كرده‌اند.به گفته كارشناسان، كشورهای اروپایی و توسعه‌یافته، تجربه كنونی ما را سال‌ها پیش پشت‌سر گذاشته و به اشتباهات خود پی برده‌اند. این كشورها درصدد جبران برآمده و در حال پیشگیری و ترمیم مناطق تخریب‌شده خود هستند.

‌ در كشورهای در حال توسعه مانند مالزی و اندونزی نیز در سال‌های اخیر برای موضوع محیط‌زیست اهمیت ویژه‌ای قائل شده‌اند، اما ایران تنها كشور در حال توسعه‌ای است كه این موضوع حیاتی را چندان در برنامه‌ریزی‌های استراتژیك خود لحاظ نمی‌كند.مدیر گروه دریای دانشگاه علوم و تحقیقات عملكرد ایران را در این زمینه بسیار پایین‌تر از سطح جهانی ارزیابی می‌كند و می‌گوید: در واقع دخالت بیش از اندازه ما در طبیعت باعث شده این موجود به‌قدری ضعیف و رنجور شود كه حتی توان مقاومت در برابر آسیب‌های طبیعی را نیز از دست بدهد.

به گفته فاطمی، تخریب محیط‌زیست در ده سال اخیر در كشور ما بسیار گسترده و نگران‌كننده بوده است و در حال حاضر هر سال ده درصد از منابع طبیعی ما تخریب می‌شود كه این به آن معناست كه پس از گذشت ده سال صددرصد منابع طبیعی ما نابود خواهد شد. این در حالی است كه هیچ اقدام موثری از سوی مسئولان در این زمینه انجام نمی‌گیرد، اتفاقی كه بسیار نگران‌كننده به نظر می‌رسد.