پوسیدگی دندان ها از قدیمی ترین و در عین حال از شایع ترین ضایعات شناخته شده انسان است چرا که وقتی قسمتی از ساختمان سطح دندان خراب شود، می گوییم دندان فاسد و پوسیده شده است. در سالهای قبل از میلاد، بقراط و ارسطو امراض دهان و دندان را درآثار خود به بحث گذاشته بودند و دستوراتی را برای مقابله با آنها ارائه داده بودند.
بیش از هزار و سیصد سال قبل هم پیامبر عالیقدر اسلام حضرت محمد مصطفی (ص) در اهمیت رعایت بهداشت دهان فرمودند: آنقدر جبرئیل از طرف خداوند مرا به مسواک زدن سفارش کرد که گمان بردم بزودی مسواک زدن از واجبات دینی خواهد شد.
همان طور که می دانیم ، دندان ها بزرگترین وسیله برای کمک به عمل گوارش هستند و غذایی که خوب جویده نشود، می تواند مشکلاتی در هضم غذا ایجاد کند. دندان ها در حفره دهان قرار دارند. در این حفره بیش از 17 نوع میکروب به صورت دایم مشغول فعالیت هستند. امروزه کاملا مشخص شده است که پلاک دندانی در بروز پوسیدگی دندان و بیماری های لثه نقش مهمی را ایفا می کند. پلاک میکروبی یک توده بی رنگ ، چسبیده و غیرقابل رویت است که از تجمع انواع میکروب ها و سلولهای موجود در دهان تشکیل می شود.
این پلاک روی سطوح مختلف دندان ها مانند طوق دندان ، فواصل دندان ها و شیارهای سطح جونده تشکیل می شود. چنانچه این پلاک از سطوح دندان ها برداشته نشود، می تواند باعث ایجاد پوسیدگی و بیماری لثه شود. در واقع بعضی از میکروب های دهان به سهولت و با سرعت ، مواد قندی ناشی از مصرف موادغذایی را به اسید تبدیل می کنند.
مطالعات نشان می دهند که پس از مصرف هر وعده غذا در اثر تخمیر باقیمانده موادغذایی در سطوح مختلف دندان برای مدتی حدود 20 دقیقه در دهان اسید تولید می شود. چنانچه یک فرد طی شبانه روز 3 وعده غذا مصرف کند،حدود یک ساعت دردهان او اسید به وجود می آید و اگر فردی در بین 3 وعده غذایی از مواد غذایی دیگر استفاده کند در 24 ساعت نزدیک به 2 ساعت بزاق دهانش حالت اسیدی خواهد داشت.
حال اگر شخص در رعایت بهداشت و مسواک زدن کوتاهی کند، پلاک دندانی کاملتر می شود و مواد اسیدی تولید شده برای مدت طولانی تری در تماس با دندان باقی خواهد ماند. این اسیدها بتدریج ابتدا ضعیف ترین و نازکترین نقاط مینای دندان را حل می کنند و خود را به عاج دندان که بافتی حساس است می رسانند. از آن به بعد پیشرفت پوسیدگی دندان با سرعت بیشتری ادامه می یابد. بنابراین در صورت ایجاد پوسیدگی دندان ، بیمار باید برای درمان آن به دندانپزشک مراجعه کند.
عدم توجه بیمار به این مساله باعث می شود تا پوسیدگی بتدریج پیشرفت کند و میکروب های موجود در آن ، پالپ دندان (عصب دندان) را تحریک و آن را ملتهب و عفونی می کند.
به طور کلی برای پوسیدگی دندان علل مختلفی ذکر شده است. مانند: میکروب ها، مواد قندی ، اسیدها، پلاک دندانی ، جنس و شکل و قرارگیری دندان ها، کمیت و کیفیت بزاق ، انواع غذاهای مورد استفاده ، عوامل عمومی وارث. اما به طور کلی می توان گفت 4 عامل اصلی در ایجاد پوسیدگی دندان نقش موثر دارد.
پلاک میکروبی و فعالیت میکروبی پلاک روی سطح دندان ، مواد قندی موجود در غذا که در اختیار پلاک میکروبی قرار می گیرند، مستعد بودن سطوح دندان وضعیت بودن آنها در برابر اسید و در نهایت مقاومت مشخص و زمان کافی برای ایجاد پوسیدگی.
بدیهی است که حذف هر یک از عوامل فوق ، امکان بروز پوسیدگی را کاهش می دهد یا از بین می برد. در این میان برای جلوگیری از ایجاد پوسیدگی دندان باید اقداماتی انجام شود: 1) مسواک کردن دندان ها توسط مسواک مناسب با روش صحیح در زمان مناسب برای حذف پلاک میکروبی 2)استفاده از انواع نخ دندان و دهان شویه هایی که توسط پزشک تجویز می شوند. 3) کم کردن و کنترل مواد قندی در برنامه غذایی 4) عدم استفاده از دخانیات 5) استفاده از فلوراید با روشهای مختلف و زیر نظر پزشک 6) پوشاندن شیارهای سطح دندان (فیشور سیلانت) برای جلوگیری از گسترش پوسیدگی 7) پر کردن پوسیدگی های مختصر به منظور جلوگیری از پیشرفت آن.
در ضمن اگر قسمت پالپ دندان (مغز دندان) در اثر پیشرفت پوسیدگی دچار آماس یا عفونت شود، بیمار ممکن است دردهای شدیدی را تجربه کند. در این صورت برای این دندان بایستی معالجه ریشه دندان انجام شود. نوع درمان بافتهای آماسی پالپ دندان در ناحیه تاج و ریشه دندان خارج و پس از تمیز کردن و ضدعفونی کردن آن توسط مواد مناسبی این فضاها پر می شوند. سپس ناحیه تاج دندان توسط مواد ترمیمی مناسب یا روکش ترمیم می شوند و خلاصه این که: بهداشت دهان به اقداماتی اطلاق می شود که اجرای آن بیماری های دهان و دندان را به حداقل می رساند. پس باید سعی کنیم حفظ بهداشت دهان دندان را برای خود و اطرافیان به صورت یک عادت درآوریم تا امکان ابتلا به پوسیدگی دندان و بیماری های لثه و درگیری پالپ دندان را به حداقل برسانیم.