قرار گرفتن پزشک در جایگاه دانشمند مسئول ، نقشی انتصابی و واگذار شده نیست ، نقشی اکتسابی است که به دنبال احساس مسئولیت و برخورد متعهدانه پزشکان دانشمند و متعهد در مواجهه با مسائل و معضلات اساسی جامعه ما به منصه بروز رسیده است . مهم ترین شاخص های تحقق این نقش و جایگاه در جامعه را از سوی پزشکان عالم و عامل می توان به موارد مختلفی اشاره کرد .

 پزشک ، دانشمند مسئول و مصلح جامعه
سلامت نیوز : پیشرفت های شگفت آور علم و فناوری طی 2-1سده اخیر  به همراه خود از سوئی طول عمر ، سلامت ، رفاه و کامیابی بیشتر مادی و معنوی را به ارمغان آورده ولی از سوی دیگر بر میزان نابرابری ها در سطح جهانی نیز افزوده شده و عوارض عدیده ای چون ، احساس تبعیض و بی عدالتی ، فقر ،خشونت ، رذایل اخلاقی ، پوچی و یاس را در سطوح اجتماعی و آلودگی محیط زیست و بحران های زندگی صنعتی را در عرصه های حیات بشر به دنبال داشته است . پیش از این در فرهنگ ها و جوامع ، علم یک ارزش یا فضیلت فردی به شمار می آمد امّا اکنون علم در وهله اول یک پدیده اجتماعی محسوب می شود .
به گزارش سلامت نیوز دکتر مصطفی معین ، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران و رئیس انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری طی یادداشتی به مناسب روز پزشک چنین نوشت:
 امروزه علم دیگر نه یک موضوع فردی بشری بلکه یک سرمایه فرهنگی برای جامعه است که مستقیماً با توسعه یافتگی و پیشرفت کشورها ارتباط یافته است . به این ترتیب در دوران جدید که اساس آن توسعه دانش محور و توجه به متغیرهایی نظیر ارتباطات و جهانی شدن است  ، علاوه بر مسئولیت های آموزشی ، پژوهشی و تربیتی ، در میان وظایف و نقش های دانشگاه و دانشمندان ،"مسئولیت و تعهد اجتماعی" برجسته تر شده است .
ابعاد شخصیتی دانشمندان از نظر علمی ، اجتماعی و فرهنگی تفکیک ناپذیر و مکمل یکدیگرند همانگونه که آموزش ، پژوهش ، فناوری و فرهنگ مقوله هایی جدا از یکدیگر نیستند . دانشگاه کانون اصلی تولید دانش و اندیشه و پیشاهنگ توسعه است و زمانی قادر به ایفای این نقش است که بتواند پیوند موثری با جامعه و مسایل آن داشته باشد .

 در عصر کنونی دانشگاه ها ، دانشمندان و نخبگان علمی علاوه بر ترویج دانش ، تربیت و عقلانیت ، در  برقراری عدالت همه جانبه در جامعه و بلکه در جهان نیز مسئولیتی پیامبرانه یافته اند و به تعبیر امام علی (ع) در پیمودن این راه با خدای خود پیمان بسته اند .

در واقع سطح بیشتر آگاهی و دانش ، ضرورت مسئولیت پذیری و پاسخگویی بیشتر را نسبت به رفع مسایل و معضلات و نیل به آرمان های اجتماعی موجب می شود . از این رو یکی از پیشنهادهای وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری "به کنفرانس جهانی علم برای قرن بیست و یکم" که از سوی یونسکو در سال1378 (1999) در بوداپست برگزار گردید این بود که واژه ای تحت عنوان "دانشمند مسئول" به مفهوم "مسئول در قبال جامعه و آرمان ها و نیاز ها و چالش های اجتماعی" در اسنادو مدارک آورده شود .

 مسئولیت اجتماعی و پاسخگویی به نیاز ها و ضرورتهای جامعه بومی و جهانی اکنون به عنوان یکی از اصول مهم اخلاق حرفه ای در همه شاخه های علوم و به ویژه علم طب و حرفه پزشکی قرار گرفته است . رابطه میان علم و شناخت علمی با اخلاق و معنویت مانند رابطه جسم با روح است و این تلفیق روح و جسم است که "زندگی" را بوجود می آورد .

سیر تکاملی انسان با شناخت پدیده های هستی از طریق تحقیق و تدبر در بخش های اصلی کتاب معرفت خداوند ، یعنی "طبیعت ، انسان و جامعه" ، حرکت به سوی خودشناسی و از خودشناسی به سمت خداشناسی است . این رویکرد فلسفی و تکاملی است که به علم طب قداست و موقعیت علمی و اجتماعی ممتازی داده است ، چنانکه پیش از این نیز در فرهنگ ملی ما ، طبیب به ، عنوان "حکیم" شهرت یافته است . حکیم به مفهوم دانا ، فرزانه ، دانشمند ، خردپژوه ، فیلسوف ... و نامی از نام های خداوند . در کتاب "مهذب الاسماء " آمده است : حکیم حکیمان خداست، یعنی شفای بیماران او تعالی بخشد".
 
پزشکی پلی است بین علم و اجتماع و در جهت به خدمت گرفتن دانش علمی برای تامین سلامت انسان . پزشکی حرفه و بلکه هنری است که با بکارگیری همزمان دانش و تجربه و اخلاق پزشکی و ارزیابی علل و عوامل مختلف زیستی و محیطی به تشخیص بیماری می رسد و با اصل قرار دادن سلامتی و حقوق بیمار به درمان آلام و رفع نیاز های انسان ها در لحضات ترس و اضطراب و تردید و بیماری و بی پناهی می پردازد . از جمله ویژگی های حرفه ای و شاخص های اخلاقی پزشک می توان موارد زیر را بر شمرد :
 
1-    صمیمیت در روابط انسانی
2-    نوع دوستی و از خود گذشتگی
3-    دلسوزی و شفقت
4-    عدم تبعیض و پیشداوری
5-    عدالت و انصاف
6-    وجدان
7-    مسئولیت پذیری
8-    قابل اعتماد بودن
9-    صداقت
10-    تعهد و وفای به عهد
11-    صبوری
12-    آراستگی
13-    شایستگی و حاذق بودن
14-    اعتماد به نفس
15-    استقلال رای
16-    احترام و تکریم
17-    راز داری
18-    مطلوب گرایی
19-    نگاه اعتقادی و معنوی به طب
20-    تواضع و فروتنی
 

ارتباط تنگاتنگ سلامت جسمی ، روانی ، اجتماعی و معنوی انسان با مخاطرات محیط طبیعی و عوامل گوناگون اجتماعی ، چالش ها و مسئولیت های اخلاقی و علمی جدیدی را در پیش روی پزشکان و جامعه پزشکی قرار داده است . پایبندی پزشک نسبت به ارزش های معنوی و اصول اخلاقی مطرح شده در سوگند نامه بقراط یا پندنامه اهوازی و اعلامیه ژنو (Declaration of Geneva - 1948) بویژه اصل تقدم دادن به سلامت و حقوق بیماران نسبت به حقوق و منافع خود ، در این زمان به مسئولیت پزشک در برابر سلامت جامعه و بلکه حقوق بشر گسترش و ارتقا یافته است.

در دنیای امروز سلامت به عنوان حقی اساسی و همگانی (Health for all) و عدالت در سلامت (Health equity) با آزادی و دموکراسی و حقوق بشر پیوندی نهادمند و ناگسستنی پیدا نموده اند . طبیعی است در چنین فضایی در سطح ملی و بین المللی ، پزشکان باید با مشارکت بیشتر در سیاستگذاری ها و برنامه¬ریزی های کلان بهداشتی- اجتماعی ، فرهنگی و اقتصادی و تقویت فرهنگ و بنیان های دموکراسی در جامعه خود از مسئولیت و نقش موثر و پیشگام در دفاع از حقوق بیماران و آحاد جامعه از نظر برخورداری از بالاترین سطح سلامت در همه وجوه فردی و اجتماعی آن برخوردار باشند .

آشنایی و احاطه به موضوعاتی چون شاخص های جامعه سالم ، آسیب پذیری اجتماعی و طبیعی ، شاخص های جامعه آسیب پذیر ،  اقتصاد پزشکی ، عدالت در تخصیص و توزیع منابع ، تبعیض بهداشتی (از نظر دسترسی به خدمات پزشکی) ، بیمه و تامین اجتماعی و پویژه عوامل اجتماعی موثر بر سلامت  (Social determinants of health) برای ایفای این نقش و مسئولیت پزشک در شرایط متحول جامعه جدید ضروری است . پژوهش ها نشان می دهند که عوامل اجتماعی در حدّ بالایی بر حفظ و ارتقای سلامت جامعه و یا بروز بیماری ها و حوادث موثر هستند . از جمله عوامل اجتماعی موثر بر سلامت می توان به این موارد اشاره نمود :

آموزش ، سطح درآمد و اشتغال ، ساختار خانواده ، دسترسی به خدمات شهری (آب ، غذای سالم ، مسکن ، حمل و نقل) ، ساختار نظام سلامت ، تامین اجتماعی ، بهداشت محیط زیست ، تغییرات آب و هوایی زمین ، رفتار و سبک زندگی ، تماس با عوامل خطرزا ، نهادهای مدنی ، شبکه های اجتماعی ، کرامت و منزلت انسانی ، سرمایه اجتماعی ، شاخص های فقر و تبعیض و بی عدالتی ، ساختار سیاسی ، دسترسی به اطلاعات ، جهانی شدن ، منابع انسانی و فرار مغز ها و ...

 سرعت و شتاب تحولات علوم و فناوری های پزشکی ، جایگاه اجتماعی و نقش و مسئولیت¬های جدید پزشکان ، محوریت انسان سالم در توسعه کشورها ، گسترش شهرنشینی ، صنعتی شدن جوامع و جهانی شدن اقتصاد و تجارت و خدمات تخصصی ، داشتن اطلاعات و آگاهی کافی بر پایه پژوهش و شناخت علمی و به دست آوردن شواهد متقن نسبت به شرایط جدید اجتماعی و جهانی را برای پزشکان ضروری می نماید .

همچنین برخورداری از احساس مسئولیت در برابر انسان بیمار ، پیشگیری و درمان بیماری ، حفظ و ارتقای بهداشت و سلامت عمومی و بلکه دفاع از حقوق اساسی آحاد جامعه فراتر از مرزبندیهای جنسیتی ، قومییتی ، نژادی ، زبانی ، فرهنگی ، سیاسی- اجتماعی ، جغرافیایی و مذهبی از مسئولیت های حرفه ای و توامان اخلاقی ، علمی و اجتماعی پزشک به عنوان یک "دانشمند مسئول" است .

به عبارت دیگر هیچ گونه تعارضی بین نقش های چندگانه "پزشک به عنوان درمانگر" ، "پزشک به عنوان آموزش دهنده" ، "پزشک به عنوان مدافع سلامتی و حقوق بیمار" ، " پزشک به عنوان مسئول در ارتباط با بهداشت عمومی" ، " پزشک به عنوان تسلی بخش و آرامش دهنده" ، " پزشک به عنوان مصلح اجتماعی" و باالاخره "پزشک به عنوان دانشمند مسئول" نمی توان قائل شد .

قرار گرفتن پزشک در جایگاه دانشمند مسئول ، نقشی انتصابی و واگذار شده نیست ، نقشی اکتسابی است که به دنبال احساس مسئولیت و برخورد متعهدانه پزشکان دانشمند و متعهد در مواجهه با مسائل و معضلات اساسی جامعه ما به منصه بروز رسیده است . مهم ترین شاخص های تحقق این نقش و جایگاه در جامعه را از سوی پزشکان عالم و عامل می توان در موارد زیر بر شمرد :

1.    مقبولیت و مرجعیت در افکار عمومی
2.    حضور موثر و بارز در عرصه های علمی ، اجتماعی و سیاسی
3.    دانش و مهارت بالا در سطح جهانی

به این سبب باید زمینه های علمی و اجتماعی نقش آفرینی "پزشک" را به عنوان دانشمند مسئول به جد پاس داشت و با بهره گیری از میراث کهن ایرانی و اسلامی و رهیافت های نوین علمی و اجتماعی گستره وجودی "پزشکان ، دانشمند و مسئول" را در جامعه از آنچه هست بیشتر کرد و جوانان اندیشمند و سخت کوش را نیز در این حوزه به همان سویی سوق داد که برای ما همواره هم آرمانی بوده اند و هم سودمند . دیروز پیدایی و ماندگاری الگویی چون حکیم ابوعلی سینا (پدر طب جدید) با گستردگی دانش آنان در حوزه طب ،فلسفه ، سیاست ، علم و ادب معناها و آثار فراوان داشت و امروز گستردگی و انگیزه مندی پزشکان دانشمند و درد آشنا و مسئول در قبال انسان و جامعه نیازمند.
 روز پزشک که نماد و نشانه این گونه پزشکی و پزشکان است ، برجامعه پزشکی کشور مبارک باد .

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
captcha